Dini Duyguların Sosyolojisi Bağlamında Ramazan Konserlerine Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 3, 1114 - 1139, 30.09.2023

Halil Yıldız , Muhammet Sevinç

https://doi.org/10.30622/tarr.1347343

Öz

Duygular çeşitli disiplinler tarafından farklı yaklaşımlarla tanımlanmıştır. Bu özelliğiyle üzerinde tam bir mutabakatın sağlanamadığı bir gerçeklik alanını oluşturur. İnsan davranışının anlaşılması bakımından son derece önemli olduğu için duygular, antik çağlardan beri ilgi çeken bir çalışma alanına karşılık gelmiştir. Bununla birlikte bu ilgi uzun süre felsefi, psikolojik ya da biyolojik çalışmalarla sınırlı kalmıştır. Sosyolojik geleneğin gelişimiyle, sistematik bir ilgiden uzak da olsa duygular konu edinilmiş olmakla birlikte son elli yılda bir alt alan olarak duygu sosyolojisi ortaya çıkmıştır. Bu anlamda duyguların, insani olguların bütünü gibi, yalnızca bilişsel ya da biyolojik açıdan açıklanmasının yetersizliğinin vurgulandığı bu yeni alt alan, insan davranışlarının anlaşılmasına yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu girişimlerin bir devamı olarak duyguların özel bir bağlamı ve birçok toplumda belirleyici etki alanı olarak dini duygulara dair çalışmalar da devam etmektedir. Bu çalışmada da dini duyguların sosyolojik bağlamı kendi dinamikleri içerisinde teorik temelleriyle ele alınmakta ve Türk toplumunda dini duygunun bağlamsal hale getirilebileceği bir saha olarak Ramazan konserleri incelenmektedir. Ramazan konserleri dini duyguların yoğun olarak yaşandığı Ramazan ayı içerisinde, şehir hayatının kolektif dini ortamlarından biri olarak dikkat çekmektedir. Farklı şehirlerde, çoğunlukla belediyeler tarafından topluma bir kültür hizmeti olarak düzenlenen bu konserler, kolektif bir dini coşku atmosferi yaratma kapasiteleri açısından değerlendirilmektedir. Çalışma hem müziğin, özellikle de dini müziğin kitlesel tüketimini hem de kolektif coşkunun etkileşimli doğasını ele almaktadır. Bu amaçla 2023 yılı Ramazan ayında yapılan beş farklı konser etkinliği araştırma konusu olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda katılımcılarla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış ve konser mekânlarından elde edilen katılımlı gözlem verileri ile desteklenmiştir. Araştırma verileri, Ramazan konserlerinin dini musikinin kitlesel formlarını sunan enstrümantal aygıtlar olarak işlevselleştiğini ve dini duyguların toplumsal iklimini yeniden ürettiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

duygu, dini duygu, müzik sosyolojisi, duygu sosyolojisi, ilahi, kolektif coşku

A View on Ramadan Concerts in the Context of the Sociology of Religious Emotion

Öz

Emotions have been defined through various approaches by different disciplines, thus constituting a realm of reality where complete consensus remains elusive. Due to their paramount significance in understanding human behavior, emotions have been a subject of interest since ancient times. Nevertheless, this interest had long been confined primarily to philosophical, psychological, or biological investigations. With the development of sociological tradition, emotions have been addressed as a subject, albeit without systematic attention, and in the past fifty years, the sociology of emotion subfield has emerged. In this sense, emotional sociology, as a new subfield, emphasizes the inadequacy of explaining emotions solely from a cognitive or biological perspective, highlighting the need for a new dimension in comprehending human behavior. Continuing in the wake of these initiatives, studies on religious emotions as a distinct context and a determinative sphere in many societies continue to evolve. In this research, the sociological context of religious emotions is examined within its theoretical foundations, considering its dynamics, and is explored as a field where religious emotions can be contextualized within the Turkish society through the case of Ramadan concerts. Ramadan concerts, which predominantly take place in various cities and are often organized by municipalities as a cultural service to the public, draw attention as one of the collective religious settings within the urban life where religious emotions are intensely experienced during the holy month of Ramadan. These concerts are evaluated in terms of their capacity to create a collective religious fervor atmosphere. This study addresses both the mass consumption of music, especially religious music, and the interactive nature of collective fervor. For this purpose, five different concert events held during the 2023 Ramadan month were chosen as the subject of research. Within this scope, semi-structured interviews were conducted with participants, and participatory observation data obtained from the concert venues were used to support the research. The research data indicate that Ramadan concerts function as instrumental devices presenting mass forms of religious music and contribute to the reproduction of the social climate of religious emotions.

Anahtar Kelimeler

Emotion, Religious Emotion, Sociology of music, Sociology of Emotion, Hymn, Collective Effervescence

Kaynakça

• Adorno, T. W. ve Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (N. Ülner ve E. Öztarhan Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Aristoteles. (1995). Retorik. (M. H. Doğan, Çev.). Istanbul: YKY.
• Baker, U. (2015). Kanaatlerden İmajlara: Duygular Sosyolojisine Doğru. Birikim.
• Barbalet, J. M. (1998). Emotion, Social Theory, and Social Structure: A Macrosociological Approach.
• Batuk, C. (2013). Din ve Müzik: Dinler Tarihi Bağlamında Din - Müzik ilişkisine Genel Bir Bakış Denemesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35(35), 45-70.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. (D. F. Şannan ve A. G. Berkkurt, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Clay-Warner, J., Everett, T. ve Robinson, D. T. (2008). Introduction. Social Structure and Emotion içinde . Academic Press.
• Collins, R. (2004). Interaction Ritual Chains. Princeton Studies in Cultural Sociology. Princeton University Press.
• Collins, R. (2014). Interaction ritual chains and collective effervescence. C. von Scheve ve M. Salmella (Ed.), Collective Emotions: Perspectives from psychology, philosophy, and sociology içinde , Series in Affective Science (1. bs., ss. 299-311). Oxford University Press.
• Corrigan, J. (2004). Introduction: Emotions Research and the Academic Study of Religion. J. Corrigan (Ed.), Religion and Emotion: Approaches and Interpretations içinde . Oxford University Press.
• Cummins, S. ve Stille, M. (2021). Religious Emotions and Emotions in Religion: The Case of Sermons. Journal of Religious History, 45(1), 3-24.
• Çelik, H. ve Ekşi, H. (2008). Söylem Analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99-117.
• Çetinkaya, Y. (1995). İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Doğan, M. (2021). Orucun İnsan Psikolojine Yansımalarına Genel Bir Bakış. Şifa Ayı Ramazan içinde . Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (F. Aydın, Çev.). İstanbul: Ataç Yayınları.
• Ergur, A. (2020). Ses ile Yankı Arasında. İstanbul: Raskolnikov Kitap.
• Frijda, N. H., Manstead, A. S. R. ve Bem, S. (2000). The influence of emotions on beliefs. Emotions and Beliefs: How Feelings Influence Thoughts içinde (1. bs.). Cambridge University Press.
• Hochschild, A. R. (1985). The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling. University of California Press.
• Illouz, E. (1997). Consuming the Romantic Utopia: Love and the Cultural Contradictions of Capitalism (1. bs.). University of California Press.
• İbnu’ṭ-Ṭaḥḥân, E.-H. M. (1990). Hâvi’l-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn. (E. Neubauer, Ed.). Frankfurt: Institute for the History of Arabic-Islamic Science.
• Jacobsen, M. H. (2018). Introduction: Emotions, Emotions, Everywhere Emotions! M. H. Jacobsen (Ed.), Emotions, Everyday Life and Sociology içinde , Classical and Contemporary Social Theory (ss. 1-12). Routledge; Taylor & Francis.
• Kalender, R. (1997). Musiki ve İnsan. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37(3-4), 263-272.
• Lang, M., Mitkidis, P., Kundt, R., Nichols, A., Krajčíková, L. ve Xygalatas, D. (2016). Music As a Sacred Cue? Effects of Religious Music on Moral Behavior. Frontiers in Psychology, 7, 1-13.
• Law, A. (2011). Key Concepts in Classical Social Theory. SAGE Key Concepts (1. bs.). SAGE.
• Odabaşı, F. (2001). Türk Toplumunda Müzik ve Eğlence Anlayışı ile Din Duygusu Arasındaki İlişki (İstanbul Örneği). (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan, N. ve Çetinkaya, Y. (2020). Mûsikî. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara.
• Riis, O. ve Woodhead, L. (2010). A Sociology of Religious Emotion. New York: Oxford University Press.
• Rossner, M. ve Meher, M. (2014). Emotions in Ritual Theories. J. E. Stets ve J. H. Turner (Ed.), Handbooks of Sociology and Social Research içinde (ss. 199-220). Springer.
• Scherer, K. R. (2005). What are emotions? And how can they be measured? Social Science Information, 44(4), 695-729.
• Scheve, C. von. (2013). Emotion and Social Structures: The Affective Foundations of Social Order. Routledge Advances in Sociology (1. bs.). Routledge.
• Schwarz, O. (2017). Emotional ear drops: The music industry and technologies of emotional management. E. Illouz (Ed.), Emotions as Commodities: Capitalism, Consumption and Authenticity içinde , Routledge Studies in the Sociology of Emotions (1. bs., ss. 56-78). Routledge.
• Sevinç, M. (2020). İbnü’t-Tahhân’ın Havi’l-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn Adı Musiki eseri (Tahkik ve İnceleme). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul.
• Sevinç, M. (2023). Cumhuriyet Döneminde Dînî Mûsikî. Türk Din Mûsikîsi içinde . Ankara.
• Stets, J. E. (2012). Current Emotion Research in Sociology: Advances in the Discipline. Emotion Review, 4(3), 326-334.
• Stets, J. E. ve Turner, J. H. (2008). The Sociology of Emotions. L. F. Barrett, H.-J. Jeannette M. ve L. Michael (Ed.), Handbook of emotions içinde . New York: The Guilford Press.
• Şahin, İ. (2008). Dinî Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik. AÜİF Dergisi, 49(2), 269-285.
• TenHouten, W. D. (2006). A General Theory of Emotions and Social Life. Routledge Advances in Sociology (1. bs.). Routledge.
• Turabi, A. H. (2004). İbn Sina-Mûsikî. İstanbul: Litera.
• Turabi, A. H. (2005). Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi ve Mûsikî Risâlesi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Turabi, A. H. (2021). Mûsikî. A. H. Turabi ve A. H. Turabi (Ed.), Türk Din Mûsikîsi El Kitabı içinde (ss. 11-14). Ankara.
• Turner, J. H. (2007). Human emotions: A sociological theory (1. bs.). Routledge.
• Turner, J. H. ve Stets, J. E. (2006). Sociological Theories of Human Emotions. Annual Review of Sociology, 32, 25-52.
• Uludağ, S. (2005). İslam Açısından Müzik ve Semâ (1. bs.). İstanbul: Kabalcı.
• Üçer, M. B. (2020). Orta Sınıfın Utancı: Duygu Sosyolojisi Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Toplumsal Değişme. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım Şahin, B. (2019, 9 Aralık). Sosyolojik Açıdan Müzik Dinleme Alışkanlıklarına Etki Eden Etmenler: Bolu İli Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. (2023). A Sociology of Religious Emotion. Dini Araştırmalar, 26(64), 405-408.