The Method of Ikhtisār in Ibn Kathir’s Ikhtisār ‘Ulum al-Hadith

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 4, 1466 - 1481, 28.12.2023

Hatice Kübra Biçer

https://doi.org/10.30622/tarr.1335537

Öz

Ibn al-Salah’s (d.643/1245) Ma’rifatu anwâ‘i ‘ilmi’l-l-hadith (‘Ulum al-hadith) is among the significant basic works of the hadith methodology. The way in which the subjects are brought together and classified in this work, which was written for a specific community for used as a source in education, has made the existing hadith methodology literature more systematic. For reasons such as increasing the usage and publication rate of ‘Ulum al-hadith, many scholars have done studies such as ikhtisār (summary) and sharh (paraphrase), nuket (critic) studies on the work. In addition, the presence of incomplete information in the work that makes it difficult to understand some hadith methodology topics, closed statements or information that can be criticized by Ibn al-Salah is another reason for doing such studies. In this research, the ikhtisār methods used by Ibn Kathir in his Ikhtisār ‘Ulum al-hadith, which has the general characteristics of ikhtisār studies and has come to prominence in muk̲h̲taṣars based on ‘Ulum al-hadith, have been discussed. In our article, it is intended to declare the features of ikhtisār method used by Ibn Kathir in his Ikhtisār ‘Ulum al-hadith by making a comparison with the original work ‘Ulum al-hadith. Ibn Kathir’s completion of incomplete information that makes it difficult to understand in ‘Ulum al-hadith, explanation of closed statements, criticism of Ibn al-Salah on some hadith methodology topics, reflecting areas of expertise other than the science of hadith in his work, such as for reasons such as some information that was not contacted in ‘Ulum al-hadith was included in the Ikhtisār. This situation revealed to the result that the title or content of some subjects in the work are considered with different order and classification. On the other hand, these and similar characteristics raise the question of the probability of this Ikhtisār as an independent work that is unique to it, beyond being a kind of summary of the ‘Ulum al-hadith. In dictionary, ikhtisār, the abbreviation means to remove unnecessary details. However, additional informations in Ikhtisār and several of the muk̲h̲taṣars based on ‘Ulum al-hadith’ revealed that the dictionary meanings are not enough to understand the terms. Therefore, these data have shown that it is necessary to examine the term ikhtisār through the literary works.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ikhtisār, Hadith Method Literature, Ibn Kathir, Ibn al-Salah, Ikhtisār ‘Ulum al-Hadith, ‘Ulum al-Hadith.

İbn Kesîr’in İhtisâru Ulûmi’l-hadîs’indeki İhtisâr Yöntemi

Öz

İbnü’s-Salâh’ın (ö.643/1245) Ma‘rifetü envâi ‘ulûmi’l-hadîs’i (‘Ulûmü’l-hadîs) hadis usulünün önemli kaynaklarından birisidir. Tedrisatta kaynak olarak kullanılma amacıyla belirli bir kitleye göre yazılmış olan söz konusu eserde konuların bir araya getirilme ve sınıflandırılma şekli, mevcut hadis usulü literatürünü daha sistematik hale getirmiştir. Ancak bazı konuların biçim ve içerik açısından tertibi ve tasnifi ‘Ulûmü’l-hadîs’in anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Nitekim birçok müellif; eksik kısımları tamamlama, farklı görüşler ekleme, eleştiride bulunma gibi yöntemlerle eser üzerine ihtisâr, nüket, şerh gibi çalışmalar yapmıştır. Bu araştırmada ihtisâr faaliyetinin genel özelliklerine sahip ve ‘Ulûmü’l-hadîs’e dayalı yapılan ihtisâr çalışmaları içerisinde öne çıkmış olan İbn Kesîr’in İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs’inde kullandığı ihtisâr yöntemleri ele alınmıştır. Makalemizde, asıl eser olan ‘Ulûmü’l-hadis’le karşılaştırma yapılarak İbn Kesîr’in İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs’inde kullandığı ihtisâr yönteminin özelliklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. İbn Kesîr’in‘Ulûmü’l-hadîs’te anlaşılmayı zorlaştıran eksik bilgileri tamamlaması, kapalı ifadeleri açıklaması, kimi usul konularında İbnü’s-Salâh’ı tenkit etmesi, hadis ilmi dışında uzmanlık alanlarını eserine yansıtması gibi sebeplerle İhtisâr’da ‘Ulûmü’l-hadîs’te temas edilmeyen bazı bilgiler yer almaktadır. Bu durum, eserde bazı konuların başlık veya içeriğinin farklı düzen ve sınıflandırma ile ele alınması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Diğer taraftan bu ve buna benzer özellikleri İhtisâr’ı ‘Ulûmü’l-hadîs’in bir nevi özeti olmasının ötesinde kendisine özgün müstakil bir eser olarak kabul etmenin mümkün olup olmadığı sorusunu gündeme getirmektedir. İhtisâr sözlükte kısaltma, gerekli olmayan detaylardan arındırma anlamlarına gelmektedir. Ancak İhtisâr’da ve‘Ulûmü’l-hadîs üzerine yazılan diğer muhtasarların bir kısmında bulunan ilave bilgiler, terimlerin salt sözlük anlamları üzerinden tam olarak anlaşılamayacağını göstermiştir. Bu durum ihtisâr teriminin anlaşılabilmesi için muhtasarların ve ilgili olduğu diğer edebî eserlerin incelenmesinin gerekli olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İhtisâr, Hadis Usulü Literatürü, İbn Kesîr, İbnü’s-Salâh, İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs, ‘Ulûmü’l-hadîs

Kaynakça

• Ahmed Muhammed Şakir. (2012). el-Bâ‘isü’l-hasîs şerhu İhtisâri ‘Ulûmi’l-hadis, (thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Sa‘d), Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Altaş, İ. (2022). Hadis Edebiyatında Muhtasar Türü: Tespiti Ve Gelişim Süreci (Başlangıcından Hicri Onuncu Asra Kadar). (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Arslan, A. (2017). Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/5, 2459-2474.
• Aydınlı, A. (2013). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Biçer, H. K. (2019). Hadis Literatüründe İhtisâr Yöntemi- İbn Kesîr’in İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs’i bağlamında- (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Ca‘berî, B. (2000). Rüsûmü’t-tahdîs fî ‘Ulûmi’l-hadîs, (thk. Meylî İ.), Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Cezâirî, T. (1416/1995). Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser, (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Halep: Mektebetü’l-Matbuati’l-İslâmiyye.
• Demirci, S. (2017). Usûl Kitaplarının Tehzîbine Mütevâzı Bir Katkı: el-Hulâsa fî ma‘rifeti’l(usûli’l)-hadîs, Hadis Tetkikleri Dergisi, 15/2, 67-84.
• Durmuş, İ.(2020). Muhtasar. Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Emiroğlu, N. (2019). Türk (Bahri) Memlükler Döneminde Hadis İlmi (Hicri VII-VIII. Asırlar). (Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Erdoğan, T. (2016). İbnü’s-Salâh’ın ‘Ulûmü’l-hadîs’ine Dayalı Yazılan Eserler. Türcan, Z. (Yay. haz.), Hadis El Kitabı içinde (s. 429-440). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdoğan, T. (2016). Hadis Usulü Literatüründe Yerleşik Bir Kabulün Tenkidi: Bir İhtisâr Örneği Olarak İbn Hacer’in Nuhbetü’l-fiker’i. Turkısh Academic Research Review, 1/1(Aralık/2016), 49-59. https://doi.org/10.30622/tarr.335277
• Erdoğan T. (2023). “Hadis Usûlü Literatüründe İhtisâr Türünün Karakteristiği”. Dîvân, (Temmuz/2023), c. 28, 31-72. https://doi.org/10.20519/divan.1181149.
• Hâkim, M. (1397/1977). Ma‘rifetü ‘Ulûmi’l-hadîs, (thk. Seyyid Muazzam Hüseyin), Medine: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye.
• Halîl b. Ahmed. (2003). Kitabü’l-‘Ayn; müretteban ‘alâ hurûfi’l-mu‘cem, (thk. Abdülhamîd Hindâvî, A.), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Irâkî, E. (1389/1969). et-Takyîd ve’l-îzâh şerhu mukaddimeti’bni’s-Salâh, (thk. Abdurrahman Muhammed Osman), Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye.
• Irâkî. (h.1428/2007). et-Tebsıra ve’t-tezkire fî ‘Ulûmi’l-hadîs, (thk. Hudayr A.), Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc.
• İbn Cema‘a, E. (1406/1986). el-Menhelü’r-revî fî muhtasari ‘Ulûmi’l-hadîsi’n-Nebevî, (thk. Muhyiddîn Abdurrahman Ramazan), Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hacer. (h.1418/1997). Nuhbetü’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, (thk. Seyyid İ.), Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• İbn Hacer, E. (2012). Nüzhetü’n-nazar fî Şerhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
• İbn Kesîr, E.(t.y.). el-Bâ‘isü’l-hasîs fî İhtisâri ‘Ulûmi’l-hadîs, Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kesîr. (2003). el-Bidâye ve’n-nihâye, (thk. Türkî A.), Kahire: Dâru’l-Hicr.
• İbn Manzûr, E. (2010). Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbnü’l-Mülakkın.(1413/1992). el-Mukni‘ fî ‘Ulûmi’l-hadîs,(thk. Cedî A.), Suudi Arabistan: Dâru Fevvâz.
• İbnü’s-Salâh, E. (1998). ‘Ulûmü’l-hadîs, (thk. Itr N.), Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• İbnü’t-Türkmânî. (2008). el-Müntehab fî ‘Ulûmi’l-hadîs, (thk. Halef A.), Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Kâfiyeci, M. (1987). el-Muhtasar fî ‘ilmi’l-eser, (thk. Ali Zevîn), Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd.
• Kahraman, H. (1994). İbnü’s-Salâh ve ‘Ulûmü’l-hadis’i. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/6, 335-341.
• Kara, İ. (2011). “Şerh ve Haşiye Geleneği Kuşatılmadan İslâm’ın Klasik Kaynakları ve İlim Mirası Anlaşılabilir mi?”. (1.baskı), Türkiye IV. Dinî Yayınlar Kongresi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kilpatrick, H. (1998). Abridgements. Meisami, J.S. ve Starkey P. (Yay. haz.), Encyclopedia of Arabic Literature içinde (s. 23-4). London: Routledge
• Ma‘mer b. Râşid. (1403/1983). Câmi‘u Ma‘mer b. Râşid, (thk. A‘zamî H.), Beyrut: el-Mektebü’l- İslâmî.
• Mukbil b. Hâdî. (1428/2007). es-Seyru’l-hasîs şerhu İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs, Yemen: Dâru’l-Âsâr.
• Nevevî, E. (1987). İrşâdü tullâbi’l-hakâik ilâ ma‘rifeti sünen-i hayri’l-halâik, (thk. Selefî A.), Medine: Mektebetü’l-Eymân.
• Nuaymî, E. (1990). ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, (thk. İbrahim Şemsüddin), Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Özaydın, A. (1999). İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Özşenel, M. (2007). Bir Kriz Dönemi Âlimi Olarak İbnu’s-Salâh ve Eseri ‘Ulûmü’l-hadis. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/15, 55-68.
• Sönmez, M.A. (1985). İbnu’s-Salah’ın Mukaddimesinden Önce Hadis Usulü Alanındaki Çalışmalar. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, 51-60.
• Süyûtî, C. (h.1415). Tedrîbü’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevevî. (thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fâryâbî). Beyrut: Mektebetü’l-kevser.
• Şeker N. Ve Kılıç A. (2022). Hadis Usûlü Şerhçiliği: Süyûtî Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39, 51-79.
• Topgül, M. E.ve Maden Ö. F. (2021). İrşâdü Tullâbi’l-Hakâik-Nevevî’nin Hadis Usûlü (İnceleme-Çeviri-Metin), ed. Arafat Aydın, (1.baskı). İstanbul: Türkiye yazma Eserler Kurumu. ISBN: 978-975-17-5045-7
• Türcan, Z. (2017). Hadisin 200’ü. Ankara: OTTO.
• Zebîdî, E. (1972). Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. (thk. Ferrâc, A. A.) Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt