İNSAN HAKLARININ EVRENSELLİĞİ İLE KÜLTÜREL RÖLATİVİZMİN PARADOKSU

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 17 - 29, 30.12.2020

Başak Işıldaklı

Öz

İnsan hakları kavramı insanın yalnızca insan olmasından kaynaklanan haklarını ifade etmektedir. İnsan haklarının evrenselliği ise 1948 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi” ne dayanarak ortaya çıkmıştır. Buna karşın, “kültürel rölativizm” de bir toplumda üretilen değerlerin evrensel addedilemeyeceğini iddia eden bir kuramdır. Kültürel Rölativizm, Evrensel İnsan Hakları Bildirisi’nin hazırlık sürecinde, bu bildiriye yönelik yayımlanan bir beyan ile insan hakları alanına dâhil olmuştur ve bu tarihten itibaren insan haklarının evrenselliği ve kültürel rölativitenin tartışması başlamıştır. Bununla beraber; geçmişte yahut günümüzde var olan bazı uygulamaların ise ne insan haklarının evrenselliği ne de kültürel rölativizmle çözülmesi mümkün görünmektedir. Nitekim bu uygulamalar neticesinde, iki kuram arasında süregelen bir paradoks ortaya çıkmaktadır. Bu paradoksun ortaya çıktığı uygulamalara örnek olarak Çin’deki “lotus ayak”, Hindistan’daki “sati”, Tayland’daki “boyuna halka takma” ve “kadın-erkek sünneti” gösterilebilir. Makalede, bu paradoksun, zamansal ve mekânsal değişiklikler dikkate alınarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak, insan haklarının evrenselliği ve kültürel rölativizm üzerine yapılan çalışmalardan yararlanılarak bir panorama oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Evrensellik, Kültürel Rölativizm, Birleşmiş Milletler

Kaynakça

• Birol, M. (2018). Bir kültürleşme aracı olarak müziğin ve modanın kullanımı: parfüm markalarının reklamları üzerinden karşılaştırmalı göstergebilimsel bir inceleme. (Makale). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. https://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/sites/default/files/ogrenci_calismasi_murat_birol.pdf. Erişim Tarihi: 10.06.2020
• Demir, E. (2006). İnsan hakları bağlamında evrensellik ve kültürel rölativizm çatışması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/42045.pdf. Erişim Tarihi: 28.05.2020
• Huntington, S. (2018). Medeniyetler çatışması mı? Murat Yılmaz (Ed.). Medeniyetler çatışması ve Samuel P. Huntington içinde (ss. 21-54). İstanbul: Vadi Yayınları.
• İmre, M. (2011). Tarihsel gelişim içerisinde moda, ayakkabı ve insan ilişkileri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. http://earsiv.halic.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12473/91. Erişim Tarihi: 10.06.2020
• Kausikan, B. (2018). İnsan hakları Asya gücüne uyum göstermelidir. Murat Yılmaz (Ed.). Medeniyetler çatışması ve Samuel P. Huntington içinde (ss. 281-283). İstanbul: Vadi Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2011). Etik ilkeler ve hukukun temel öncülleri olarak insan hakları. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, İ. (2011). Felsefe ve insan hakları. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, İ. (2011). İnsan hakları düşüncesinin ışığında insan hakları belgeleri. İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuyurtar, E. (2006). Kültürel görecelik ve insan hakları. Sivil Toplum, 4(13-14), 59-71.
• Lévi-Strauss, C. (2016). Irk, tarih ve kültür. (Çev. Haldun Bayrı ve diğerleri). İstanbul: Metis.
• Özdek, Y. (1994). Evrensellik/kültürel görecelik geriliminde insan hakları. Birikim, 65, 15-36.
• Özyurt, C. (2006). Modern bir olgu olarak insan haklarının küreselliği ve kültürelliği. Sivil Toplum, 4(13-14),73-82.
• Paine, T. (2017). İnsan hakları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sané, P. (2018). İnsan hakları ve kültürler çatışması. Murat Yılmaz (Ed.). Medeniyetler çatışması ve Samuel P. Huntington içinde (ss. 327-330). İstanbul: Vadi Yayınları.
• Shamsuddin, M. (2020). A brief historical background of sati tradition in India. Din ve Felsefe Araştırmaları Dergisi, 3(5), 44-63. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1170035. Erişim Tarihi: 30.09.2020
• Tepe, H. (2018). İnsan hakları nedir ve neyin aracıdır? İnsan Hakları Felsefesi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Tepe, H. (2018). İnsan hakları ve evrensellik tartışması. İnsan Hakları Felsefesi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Toku, N. (2006). Hangi insan hakları ya da hangi insan onuru? Sivil Toplum, 4(13-14), 7-15.
• Turhan, A. (2013). İnsan hakkı kuşakları arasındaki tamamlayıcılık ilişkisi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 357-378. http://static.dergipark.org.tr/article-download/1707/154e/56f1/imp-JA34ZF25EP-0.pdf?. Erişim Tarihi: 28.05.2020
• Türk Dil Kurumu, (2020). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/. Erişim Tarihi: 08.06.2020
• Zabunoğlu, G. (2011). Kültürel görecelik ve insan haklarının evrenselliği. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Zabunoğlu Armağanı, 789-812. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/11766/Zabuno%C4%9Flu%20Arma%C4%9Fan%C4%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Erişim Tarihi: 28.05.2020
• Zubaida, S. (1994). İnsan hakları ve kültürel özgünlük. Birikim, 65, 37-42.