Alternatif Bir Merâtibü’l-Vücûd Tasnifi: Sadreddin Konevî ve Molla Fenârî’de Îcad Sembolleri

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 41, 32 - 50, 29.12.2020

Betül Gürer

Öz

Bu makalede tasavvuf metafiziğinin kurucu ismi Sadreddin Konevî (ö. 673/1274) ve onun ilk şârihi Molla Fenârî’nin (ö. 834/1431) yaratılışı ve varlığın vücuda gelişini izah etmede kullandığı konuşma (nutk) ve yazma (kitâbet) sembolleri ele alınacaktır. Ekberiyye mektebinin mimarı Muhyiddin İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) varlığı konuşma ve yazmada ortaya çıkan bir “kelime” olarak değerlendirmiş ve bu bakış açısı üzerinde bir doktrin kurmuştur. Onun öncülük ettiği bu anlayış başta Konevî olmak üzere birçok Ekberî düşünürde akis bulmuş ve bu mesele üzerinde geniş bir birikim ortaya çıkmıştır. Konevî konuşma ve yazma sembollerine hemen hemen tüm eserlerinde temas etmiş, nazarî geleneğin ana metinlerinden biri kabul edilen Miftâhu’l-gayb’da ise müstakil bir bölümde yer vermiştir. Onun söz konusu semboller hakkında ortaya koyduğu görüşleri, Molla Fenârî ve diğer Miftâhu’l-gayb şârihleri tarafından şerh edilmiştir. Makalenin amacı, konuşma ve yazma sembollerinin varlığın Hakk’ın varlığından zuhurunu ifade etmede vasıta olan varlık mertebelerine bir nazîre olarak değerlendirilişini Konevî ve şarihi Fenârî’nin yaklaşımı çerçevesinde izah etmektir.

Anahtar Kelimeler

Varlık Merteeleri, Kelime-Harf, Konvî, Fenârî, Sembolizm

تصنيف بديل لمراتب الوجود: رمزا الخلق في صدر الدين القناوي وملا فناري

Öz

في هذه المقالة ، ستتم مناقشة مفهومي "النطق" و"الكتابة" اللذان يستخدماهما الاسم المؤسس لميتافيزيقيا الصوفية صدر الدين القونوي (ت 673/1274) ومعلقه الأول منلا الفناري (ت 834/1431) في ايضاح مسألة "الوجود" و"الخلق" . لقد تناول مؤسس المدرسة الإكبرية محي الدين ابن العربي (ت 638/1240) مفهوم الوجود على أنه "كلمة" ظهرت في النطق والكتابة وأسس عقيدة حول وجهة النظر هذه. وأثر هذا الفهم اللذي ابتكره ابن العربي تأثيرًا في العديد من المفكرين الأكبريين ، وخاصة في القونوي ، وظهر تراكم كبير حول هذه الحوار. والقونوي قد تطرق إلى رموزي النطق والكتابة في جميع مؤلفاته تقريبًا ، وأدرجها في قسم منفصل في كتابه المسمى مفتاح الغيب ، واللذي يُقبل بإعتباره أحد النصوص الرئيسية للتقليد النظري. وقد أوضح منلا الفناري والمعلقون الآخرون على الرموزي المذكورتين آراءه حول هذين المفهومين. وأنّ الهدف من هذه المقالة هوتناول تقييم رموزي النطق والكتابة نظيرا إلى مراتب الوجود اللتي تعني بما أنّ الوجود ظهر من وجود الحق ، في إطار نهج صدر الدين القونوي وشارحه منلا الفناري.

Anahtar Kelimeler

مراتب الوجود, كلمة-حرف, قناوي, فناري, رموز

An Alternative Classification for The Stages of the Existence: Symbols of Creation in Sadr al-Din al-Qunawī and Molla Fanārī

Öz

In this article, the symbols “speaking/nutq” and “writing/kitaba” mentioned by Sadr al-Din al-Qunawī, the doctrinaire of metaphysical tasawwuf, and Molla Fanārī, the first commentator of him, to explain creation and manifestation of existence will be adressed. Ibn al-Arabī the founder of Akbarian school commented the being as a “word/kalima” occuring in speaking and writing. This understanding influenced many Akbarian thinkers especially Qunawī. Thus a huge literature has been consisted on this subject. Qunawī mentioned the symbols of speaking and writing almost all books, but in Miftah al-ghayb sperated for it a private chapter. His ideas about aforementioned symbols were commented by Molla Fanārī and other commentators. The aim of the article is to explain the assesment of Qunawī and Fanārī about speaking and writing symbols as a parallel to the stages of the existence which is an instrument in expressing of being’s manifestation from God.

Anahtar Kelimeler

Stages of Existence, Word/Kalima-Letter/Harf, Qunawī, Fanārī, Symbolism

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ, İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler, trc. Ekrem Demrili, İz Yay., İstanbul 2000
• Çakmaklıoğlu, Mustafa, İbn Arabî’de Marifetin İfadesi, İnsan Yay., İstanbul 2007.
• Demirli, Ekrem, İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yay., İstanbul 2009.
• ---------, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yay., İstanbul 2005.
• Eliade, Mircea, “Dini Sembolizm ve Fizikötesi Endişenin Değerlendirilmesi”, trc. Sadık Kılıç, Atatürk Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 6, 1986.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza, Misbâhu’l-üns beyne’l-ma’kûl ve’l-meşhûd, neşr. Muhammed Hâcevî, İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1384.
• ---------, “Vahdet-i Vücûda Dair On Kaide: Şeyhü’l-Ekber Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Ait Bir Rubâî’nin Şerhi”, trc. Semih Ceyhan, Tasavvuf Dergisi, sayı: 27, 2011.
• Gürer, Betül, Molla Fenârî’nin Varlık ve Bilgi Anlayışı, İnsan Yay., İstanbul 2016.
• Hakîm, Suâd, İbnü’l-Arabî Sözlüğü, trc. Ekrem Demirli, Kabalcı Yay., İstanbul 2004.
• Kardaş, Rıza, “Senbol”, Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1980, c. XXVIII.
• Kartal, Abdullah, “Metafizik Dönemden Geriye Bakmak, İbnü’l-Arabî’nin İlk Sûfîlerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri”, Tasavvuf Dergisi, sayı: 23 (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı), 2009.
• ---------, Abdullah Bosnevî ve Merâtib-i Vücûd İle İlgili Bir Risâlesi, (basılmamış yüksek lisans tezi), Marmara Ünv. SBE. İstanbul 1996.
• Kılıç, Mahmud Erol, Şeyh-i Ekber, Sufi Yay., İstanbul 2010.
• Kitagawa, Joseph, “Tanrı (Theos), Mitos ve Logos”, trc. Aliye Çınar, Uludağ Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1, Bursa 2001.
• Konevî, Sadreddin Muhammed b. İshak, Miftâhu’l-gayb, neşr. Muhammed Hâcevî, İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1384.
• ---------, Tasavvuf Metafiziği, trc. Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2002.
• ---------, Fâtiha Suresi Tefsiri, çev. Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2002.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 2005.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Üç Müslüman Bilge, trc. Ali Ünal, İnsan Yay., İstanbul 1985.
• Ögke, Ahmet, Türk Tasavvuf Düşüncesinde Metaforik Anlatım, Ahenk Yay., Van 2005.
• Özdemir, Sema, Dâvûd Kayserî’de Varlık Bilgi ve İnsan, Nefes Yay., İstanbul 2014.
• Schimmel, Annemarie, Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, trc. Ekrem Demirli, Kabalcı Yay., İstanbul 2004.
• Schoun, Frithjof, Kalp Gözü Metafizik, Kozmoloji, Manevî Hayat, trc. Nebi Mehdiyev, İnsan Yay., İstanbul 2012.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Kelime”, DİA, İstanbul 2002, c. XXV.
• Tahralı, Mustafa, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-sahîh, tah.: Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut 1987.
• Yücer, Hür Mahmut, Merâtib-i Vücûd Hakkında Üç Risale, (basılmamış yüksek lisans tezi), Marmara Ünv. SBE. İstanbul 1996.
• ---------, “Vahdet-i Vücûd Nazariyesinin İzahında Nokta Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Nokta Adlı Eseri”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, sayı: 6 (2), 2017.
• ---------, “Vahdet-i Vücûd Düşüncesini Açıklamada Halı Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Kālîçe İsimli Risâlesi”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, sayı: 6 (3), 2017.