As a Commentator/Bearer of The Doctrine of Wahdet Al-Wujud: Wujud and Marifat Concepts in Lamekani Hüseyin Efendi

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 41, 51 - 72, 29.12.2020

Büşra Çakmaktaş

Öz

Lamekani Huseyin Efendi, who was born in Rumelia, initiated to sufism after completing his first education, and became a disciple of Hasan Kabaduz (d. 1010/1601), who was accepted as Bairami-Malami kutb in his youth. After completing his seyr u suluk, he spent his life with authorship, ministry and guidance, and died in 1034-35/1624-25. Lamekani Huseyin Efendi, who has written many works such as Divan, Vahdetname, Risale-i Vahdet, Esrarname, especially focused on the practical issues such as seyr u suluk and the theoretical issues such as wujud and marifat.In this article, Lamekani Huseyin Efendi’s approach to the concepts of wujud and marifat is discussed at the following titles; wujud al-mutlak, the problem of wahdet-kesret, the concept of insan al-kamil and the relationship of the marifatullah-marifatannafs. This article also focused on the following questions: Is Lamekani Huseyin Efendi with his views a follower of Ibn Arabî or not? And is he a commentator/bearer of wahdet al-wujud doctrine in the 17th century or not?

Anahtar Kelimeler

Lamekani Huseyin, Malami, Wahdet al-wujud, 17. Century, Marifat

XVII. Yüzyılda Vahdet-i Vücûd Düşüncesinin Bir Şârihi / Taşıyıcısı Olarak Lâmekânî Hüseyin Efendi’de Vücûd ve Mârifet

Öz

Rumeli’de doğan Lâmekânî Hüseyin Efendi, ilk eğitimini tamamladıktan sonra tasavvufa yönelmiş, gençlik yıllarında dönemin Bayrâmî-Melâmî kutbu olarak kabul edilen Hasan Kabâdûz’a (ö. 1010/1601) intisâb etmiştir. Seyr ü sülûkünü tamamladıktan sonra ömrünü telif, sohbet ve irşâdla geçirmiş, 1034-35/1624-25 tarihinde vefat etmiştir. Dîvân, Vahdetnâme, Risâle-i Vahdet, Esrârnâme gibi çeşitli eserler telif eden Lâmekânî Hüseyin Efendi, eserlerinde özellikle hem tasavvufun seyr ü sülûk gibi amelî, hem de vücûd ve mârifet gibi nazarî meseleleri üzerinde durmuştur. Bu makalede ise Lâmekânî Hüseyin Efendi’nin vücûd ve mârifet kavramlarına dair yaklaşımı, mutlak vücûd, vahdet-kesret meselesi, insân-ı kâmil kavramı, mârifetullah-mârifetü’n-nefs ilişkisi bağlamında ele alınmış ve onun bu görüşleriyle İbn Arabî takipçisi olup olmadığı, XVII. yüzyılda vahdet-i vücûd düşüncesinin bir şârihi / taşıyıcısı olup olmadığı sorularına cevap aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lamekani Hüseyin, Melamiyye, Vahdet-i Vücud, 17. Yüzyıl, Marifet

كشارح/ ناقلِ لفكرة وحدة الوجود في القرن السابع عشر؛ مفاهيم الوجود والمعرفة في حسين أفندي اللامكاني

Öz

حسين أفندي اللامكاني، المولود في الروملي، توجّه إلى الصوفيّة بعد أن أكمل تعليمه الأساسي ثم انتسب في فترة شبابه إلى حسن كابادوز (المتوفى سنة 1010هـ / 1601م) والذي عُرف بقطب الملاميّة-البيْرامية. وبعد إتمامه السير والسلوك أمضى حياته في التأليف والخدمة والإرشاد وتوفي سنة 1034-1035 هـ / 1624-1625م. ألّف حسين أفندي اللامكاني العديد من الكتب مثل الديوان ووحدتنامه ورسالة الوحدة وأسرارنامه. وقد ركّز في مؤلفاته على القضايا النظرية مثل: الوجود والمعرفة من جهة، وعلى القضايا العملية مثل: السير والسلوك من جهة أخرى. وفي هذه المقالة تمّ تناول آراء حسين أفندي اللامكاني بخصوص الوجود والمعرفة ومسألة الوجود المطلق ومسألة الوحدة والكثرة، ومفهوم الكمال الإنساني وعلاقة معرفة الله بمعرفة النفس كما تمّت الإجابة عن بعض الأسئلة مثل كون حسين أفندي اللامكاني من أتباع ابن عربي أم لا؟ وهل كان شارحا/ ناقلا لفكرة وحدة الوجود في القرن السابع عشر أم لا؟

Anahtar Kelimeler

حسين أفندي اللامكاني, الملامية, وحدة الوجود, القرن السابع عشر, المعرفة

Kaynakça

• Afîfî, Ebü’l-Alâ. Fusûsü’l-Hikem okumaları için anahtar: et-Ta’lîkât alâ Fusûsi’l-hikem = Fusûsü’l-hikem ve’t-ta’lîkâtu aleyh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Arabî, Muhyiddin İbn. Fütûhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• Atâyî, Nev’âzâde. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fi Tekmileti’ş-Şakâ’ik: Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik zeyli = Hadâikü’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şeâaik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2017.
• Azamat, Nihat. “İbrahim Efendi, Olanlar Şeyhi”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2000.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Chittick, William. Varolmanın boyutları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Chittick, William. Sufi’nin bilgi yolu : İbn-i Arabi’nin metafiziğinde hayal. İstanbul : Okuyan Us Yayınları, 2016.
• Cîlî, Kutbüddin Abdülkerim b İbrahim Abdülkerim. el-İnsân-ı kâmil = İnsân-ı kâmil tercümesi. Trc. Abdülaziz Mecdi Tolun. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Çakmaktaş, Büşra. “XVII. Yüzyıl Osmanlısında Bir Bayrâmî-Melâmî: Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi’nin Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. Sufi Araştırmaları Dergisi VIII/16 (2017): 105-127.
• Evliya Çelebi. Evliyâ Çelebi seyahatnamesi : 1. kitap: İstanbul: Topkapı Sarayı Bağdat 304 yazmasının transkripsiyonu dizini. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası, 1996.
• Kâtib Çelebi. Fezleke 1: Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655). Thk. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
• Kâtib Çelebi. Fezleke 2: Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655). Thk. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
• Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
• Demirli, Ekrem. İslam metafiziğinde tanrı ve insan : İbnü’l Arabi ve vahdet-i vücud geleneği. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî’de bilgi ve varlık. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Demirli, Ekrem. Şair sufiler : Mevlana, Yunus ve Niyazi-i Mısri üzerine incelemeler. İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
• Mehmed Nazmi Efendi. Osmanlılarda tasavvufi hayat Hediyetü’l-İhvan : Halvetilik örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddin Efendi. Risâle-i Melâmiyye-i Şuttâriyye. İ.Ü. Kütüphanesi, İbnülemin, nr. 3357, t.y.
• Şeyhî Mehmed Efendi. eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye ve zeyilleri : Vakâyiu’l-fudalâ I. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Eraydın, Selçuk. “İbrahim Efendi, Oğlan Şeyh”. Sahabeden Günümüze Allah Dostları. 8: 238-246. İstanbul: Şule Yay., 1996.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Vahdet-i vücud ve İbn Arabi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “İbrahim, Oğlanlar Şeyhi”. Türk Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Melamilik ve melamiler. İstanbul  Devlet Matbaası, 1931.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasan. Hakikat bilgisi = Keşfü’l-mahcûb. Terc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• Lâmekânî Hüseyin Efendi. Dîvân. t.y. 136b, 139b, 140b, 143b, 146b.
• Lâmekânî Hüseyin Efendi. Vahdetname. t.y.
• Ilıç, Slobodan. “Lâmekânî Hüseyin Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27: 94-95. Ankara, 2003.
• İbnü’l-Arabî, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b Ali. Fütûhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• el-Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf sözlüğü = Letâifu’l-a'lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• el-Kayserî, Dâvud. Mukaddemât -Fusûsu’l-hikem’e giriş-. Trc. Turan Koç - Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• el-Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b İbrahim el-Buhârî. Doğuş devrinde tasavvuf. İstanbul: Dergah Yayınları, 1979.
• Konevî, Sadreddin. en-Nefehâtü’l-il3ahiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2015.
• ----------Fusûsü’l-hikem’in sırları : el-Fükûk fî esrâri müstenidâti hikemi’l-Fusûs. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• ----------Vahdet-i vücûd ve esasları : en-Nusûs fî tahkîki tavri’l-mahsûs. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• ----------Tasavvuf metafiziği = Miftâh-ı gaybi’l-cem ve’l-vücûd. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• Konuk, Ahmet Avni. Fusûsü’l-hikem tercüme ve şerhi. Thk. Mustafa Tahralı - ve Selçuk Eraydın. İstanbul: Dergah Yayınları, 1987.
• ----------Tedbîrât-ı ilâhiyye tercüme ve şerhi. Thk. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• el-Kuşeyrî, Abdulkerim. Kuşeyrî risâlesi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1981.
• Özdemir, Sema. Dâvud Kayserî’de varlık bilgi ve insan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
• es-Serrâc, Ebu Nasr. İslam tasavvufu : tasavvufla ilgili sorular-cevaplar : Lüma. İstanbul: Altınoluk, 1996.
• es-Sühreverdî, Ebû Hafs. Avârifü’l-Meârif. İstanbul: Semerkand, 2010.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Tuğluk, İ. Halil. Lâmekânî Şeyh Hüseyin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2001.
• Tuman, Mehmet Naili. Tuhfe-i Naili : divan şairlerinin muhtasar biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Uluç, Tahir. İbn Arabi’de sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Vassâf, Osmanzade Hüseyin. Sefîne-i evliyâ. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Vicdânî, Ebû Rıdvan M. Sâdık. Tomar-ı turuk-ı aliyye’den : Melâmîlik. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1919.