Ahmet b. Mübârek’in el-İbrîz Adlı Eseri Bağlamında Abdülaziz ed-Debbâğ’ın Hayatı ve Mağrib Tasavvuf Düşüncesine Etkisi

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 42, 114 - 143, 31.12.2020

Muhammed Yusuf Akbak

Öz

Abdülazîz ed-Debbâğ on sekizinci yüzyıl ve sonrasında şekillenen Mağrib tasavvuf düşüncesinin anlaşılması bakımından önemli bir isimdir. Şâzeliyye tarikatının Hızıriyye kolunun kurucusu olan Debbâğ, özellikle ictihad ve Tarikat-ı Muhammediyye konularındaki düşünceleriyle Neo-sufizm’in kurucusu olarak nitelenmiştir. Kendisi herhangi bir eser telif etmemiş, düşünceleri müridi Ahmed b. Mübârek tarafından kaleme alınan el-İbrîz isimli eserle günümüze ulaşmıştır. Bu makalede, Abdülazîz ed-Debbâğ’ın hayatı, el-İbrîz bağlamında tasavvufî düşünce yapısı ve etki sahası incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Abdülazîz ed-Debbâğ, Mağrib, Hızıriyye, Tarikat-ı Muhammediyye, Neo-Sufizm

عبد العزيز الدباغ: سيرته وأثره في الفكر الصوفي المغربي من خلال الكتاب الإبريز لأحمد بن المبارك

Öz

إن عبد العزيز الدباغ - مؤسس فرع الخضريّة من الطريقة الشاذليّة- من الشخصيات المهمة لفهم فكر الصوفي المغربي في القرن الثامن عشر وما بعده، حيث يُعدّ مؤسس الصوفية الجديدة نتيجة أفكاره حول الاجتهاد والطريقة المحمّديّة. لم يؤلف الدباغ أي كتاب، بيد أن أفكاره وصلت إلى يومنا هذا بالكتاب الموسوم الإبريز الذي كتبه تلميذه أحمد بن المبارك، وسيتناول هذا البحث سيرة عبد العزيز الدباغ، وهيكل فكره في التصوف، ومجال تأثيره من خلال الإبريز.

Anahtar Kelimeler

عبد العزيز الدباغ, المغرب, الخضريّة, الطريقة المحمّديّة, الصوفية الجديدة

Abd al-Aziz Dabbâgh’s Life and His İnfluence on The Maghrib Sufizm in the Context of Ahmad b. al-Mubârak’s Work al-Ibrîz

Öz

Abd al-Aziz Dabbâgh is a prominent name for understanding the thought of Maghrib sufism, which took shape in the eighteenth century and beyond. Debbâgh, who is the founder of Khidriyya subdivision of Shadhiliyya sufi order, was described as the founder of Neo-Sufism especially with his thoughts on ijtihâd and tariqa Muhammadiyya. He did not leave a written work, and his thoughts have reached the present day with the work named al-Ibrîz, written by his disciple Ahmad b. al-Mubârak. In this article; The life of Abd al-Aziz Dabbâgh, the mystical mindset in the context of al-Ibrîz and the field of influence were examined.

Anahtar Kelimeler

Abd al-Aziz Dabbâgh, Maghrib, Khidriyya, Tariqa Muhammadiyya, Neo-Sufism

Kaynakça

• Abun Nasr, Jamil M., ve Kadir Özköse (trc.). The Tijaniyya ( Son Dönem Tasavvuf Akımlarından Tîcâniyye ve Tekrûr Hareketi). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Akbak, Muhammed Yusuf. «Abdülaziz ed-Debbâğ'ın Hayatı ve El-İbrîz Adlı Eser Bağlamında Tasavvufî Görüşleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisasn Tezi).» Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Azamat, Nihat. «Ahmed b. İdris.» TDV İslam Ansiklopedisi, 1989: 92-94.
• Baalbeki, Ruhi. el-Mevrid. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyin, 1995.
• Berrâde, Ali Harâzim. Cevâhiru'l-Meânî ve Bulûğu'l-emânî fî Faid Sidî Ebi'l-Abbas et-Ticânî. Beyrut: Dâru'l Kütübi'l İlmiyye, 2018.
• Coşan, Mahmud Esad. www.mecmerkezi.org. tarih yok. www.mecmerkezi.org/WebTV/48/Sayfalar/128/Iletisim/Uye-Kayit.aspx (erişildi: Mart 21, 2020).
• Deccânî, Ahmed Sıdkı. el-Hareketü’s-Senûsîyye Neşhetuhu ve Numuvvuhu fi’l-Garni’t-Tasi’l-Aşer. Beyrut: Dâru'l Benân, 1967.
• DİA. «Abdülaziz ed-Debbâğ.» TDV İslam Ansiklopedisi, 1988: 188.
• Güven, Mustafa Salim. «Ebu'l-Hasan Şazili ve Şaziliyye.» Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 1999: 432.
• Göksoy, İsmail Hakkı, İslam Tarihi Gezi Notları (Endülüs, Kıbrıs, Balkanlar, Fas,İran,
• Hindistan, Özbekistan ve Kudüs). İstanbul: Hiperyayın, 2019).
• Harekât, İbrahim. «Mağrib.» TDV İslam Ansiklopedisi, 2006: 314-318.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri. Cemheretü'l Luga. Beyrut: Daru'l-İlm'il-Melayin, 1987.
• İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü'l-Arab. Beyrut: Dâru Sadr, 1414.
• Kara, İsmail. «René Guénon’un Eserleri ve Fikirleri Üzerine Mustafa Tahralı ile Bir Konuşma.» Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (Prof. Dr. Mustafa Tahralı'ya Armağan), 2010: 93-105.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Karrâr, Ali Salih. Sufi Brotherhoods in the Sudan. London: C.Hurst&Company, 1992.
• Kavas, Ahmet. «Senûsiyye Hareketinin Kurucusu Muhammed Bin Ali es-Senûsi (ö. 1859).» Afrika'nın Önder Şahsiyetleri içinde, yazan Muhammed Tandoğan ve Ahmet Kavas, 159-171. İstanbul: Alelmas Yayıncılık, 2019.
• Martin, Bradford G. Muslim Brodherhoods in Nineteenth Century Africa. London: Cambridge University Press, tarih yok.
• Mübarek, Ahmed b. el-İbrîz min Kelâmi Seyyidi Abdülzîz ed-Debbâğ. Beyrut: Mektebetü'l-Asrıyye, 2012.
• Nebhani, Kadı Ebü'l-Mehasin Yusuf b. İsmail b. Yusuf Şafii. Câmiu keramati'l-evliya. Hindistan: Markaz-e ahl-e Sunnat Barkat-e Raza, 2001.
• Özel, Ahmet Murat. «Şazeliyye.» TDV İslam Ansiklopedsisi, 2010: 387-390.
• Özköse, Kadir. Fas'ta Tasavvufî Hayat. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2019.
• —. Libya'da Tasavvufî Hayat (Senûsiyye Tarikatı). Konya: Ensar Yayıncılık, 2008.
• —. Mağrib'de Tasavvuf. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Özköse, Kadir. «Muhammed b. Ali es-Senûsî.» Doğu'dan Batıya Düşüncenin Serüveni içinde, yazan Eyüp Bekiryazıcı, 443-464. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Özköse, Kadir. «Osmanlı Devleti ile Senûsiyye Tarikatı Arasındaki İlişkiler.» Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013: 11-39.
• Radtke, Bernd. «Sufism in the 18th Century: An Attemp at a Provisional Appraısa .» Die Welt Des Islams, 1996: 326-364.
• Radtke, Bernd, ve Huriye Martı (çev.). «İctihad ve Neo-Sufizm.» Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2009: 253-271.
• Radtke, Bernd, ve Ramazan Muslu (trc.). «Sufism in the 18th Century: an attempt a provisional appraisal (18. Yüzyılda Tasavvuf Geçici Bir Değerlendirme Denemesi.» Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2005: 377-414.
• Radtke, Bernd, ve Yusuf Öztel (çev.). «Neo-Sufizm Eleştirisi.» Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009: 361-371.
• Şahinoğlu, M. Nazif. «Abdülaziz Ed-Debbağ ve Bazı Tasavvufî Görüşlerine Bir Bakış.» Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi , 1989: 101-106.
• Şükrü, Muhammed Fuâd. es-Senûsiyye Dînün ve Devletün . Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1948.
• Yerinde, Adem. «Muhammed Osman el-Mirganî (Sufi Kişiliği ve Tefsirciliği).» Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008: 1-46.
• Yerinde, Adem. «Muhammed Osman Mîrganî.» TDV İslam Ansiklopedisi, 2005: 152-154.
• Yıldırım, Celâl. el-İbrîz, Şeriat-Tarikat-Marifet-Hakikat. İstanbul: Demir Kitabevi, 2014.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Zebidi, Muhammed Murteza. Tacu'l-Arus min Cevahiri'l-Kamus. Daru'l Hidaye, tarih yok.