Hz. Musa - Hızır (a.s.) Kıssası Ekseninde Mürşide Teslimiyet: Ya’kub-ı Çerhî Örneği

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 43, 1 - 13, 05.01.2021

Ahmet Cahid Haksever

Öz

İnsan fıtratının bir veçhesini oluşturan din ve onun mistik yönü, tarih boyunca bireylerin kendilerini ait hissettikleri yapılarca suiistimale uğratılabilmiştir. Böyle bir duruma düşmedeki ana etmen, dini bilgi konusundaki yetersizliktir. Diğer yandan dini-manevi eğitimde güven ve sevgi, otoriteye teslimiyeti de beraberinde getirmekte, ancak sınırları bilinmeyen bir tabiiyet sadece saptırana değil, tabi olana da dini-ahlâki mesuliyet yüklemektedir. Tasavvuf terminolojisindeki “Gassâl elindeki meyyit gibi olmak”, “şeyhin hikmetinden sual olunmaz” gibi deyimler bağlamının dışında, koşulsuz bir teslimiyet algısı çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Böyle bir davranışın mahzurlarına dikkat çekmek üzere sufiler tarafından kaleme alınmış eserler mevcuttur. Kur’an’daki kıssalardan hareketle mevzuyu ele alan isimlerden biri de Yakub-ı Çerhî’dir. Bu çalışmada, Kehf Sûresi 60-82. ayetlerde geçen Hz. Musa-Hızır kıssasından hareketle genelde dini cemaatlerde özelde ise tarikatlardaki teslimiyetin kapsam ve sınırlılıkları Yakub-ı Çerhî’nin perspektifinden ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Musa, Hızır, Kıssa, Yakub-ı Çerhî, Teslimiyet

ماهية التسليم للمرشد علي محور قصة موسى وخضر عليهما السلام (يعقوب الجرخي نموزجا)

Öz

الدين ، يشكل جانبًا من جوانب الطبيعة البشرية وجانبه التصوفي قد تم إساءة استخدامه عبر التاريخ من قبل التكوينات التي يشعر الأفراد بالانتماء إليها. العامل الرئيسي في مثل هذه الحالة هو نقص المعرفة الدينية. من ناحية أخرى ، فإن الثقة والحب في التعليم الديني والروحي يجلبان الخضوع للسلطة. فمثل العبارات "أن تكون مثل الميت في يد الغسال" و "لا يُسأل من حكمة الشيخ" الموجودة في مصطلحات الصوفية ، قد تقيم خارج السياق في إطار تصور الخضوع المطلق وبلا قيد وشرط. للفت الانتباه إلى مخاطر مثل هذا السلوك مؤلفات قد كتبها علماء التصوف. و يعقوب الجرخي من الأسماء التي تناولت الموضوع بناءً على القصص القرآنية. في هذا البحث سيتم محاولة الكشف عن نطاق وحدود الخضوع في المجتمعات الدينية بشكل عام وفي الطوائف الدينية بشكل خاص من منظور يعقوب الجرخي منطلقا من قصة موسى وخضر عليهما السلام الواردة في سورة الكهف(الآيات: 60-82).

Anahtar Kelimeler

موسى, خضر, قصة, يعقوب چرخى, خضوع

The Submission to a Murshid in the Centre of the Story of Moses-Khidr: The Example of Yakob Charkhi

Öz

Religion, which constitutes an aspect of human nature, and its mystic aspect could have been misused by the structures that the individuals feel a part of during the history. The main reason why individuals experience such a situation is the lack of religious knowledge. On the other hand, trust and love in the religious and spiritual training bring along submission while allegiance whose limit is unknown brings religious and moral responsibility not only to the one who perverts but also to the one who is dependent. The sayings such as “Be like the dead in the hands of dead body bather.” and “One shall not question the wisdom of the sheikh.” form an unconditional submission perception. There are works done by the sufis in order to draw the attention towards the extent and limits of the submission to the spiritual authority. Yakob al-Charkhi is one of those who discuss this matter through the stories mentioned in the Quran. In this study, benefitting from the story between Prophet Musa and Khidr stated in the verses 61-82 of surah al-Khaf, we will try to address the extent and limits of the submission in the tariqas (sufi orders) in particular and in religious communities at large from the perspective of Yakob al-Charkhi.

Anahtar Kelimeler

Moses, Khidr, Qur’anic Tale, Yakob Charkhi, Submission

Kaynakça

• Abdurrahman Câmî,Nefahâtü’l-Üns min Hazarâti’l-Kuds, çev. Lamiî Çelebi, İstanbul 1872.
• Abdülkerim Kuşeyrî, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, tahk.: Maruf Zerrîk – Abdulhamid Baltacı, Beyrut 1413/1993.
• Ahmet Cahid Haksever, Yakub-ı Çerhî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, İnsan Yayınları, İstanbul 2009.
• Ahmet Cahid Haksever, Tasavvufu Anlama Kılavuzu, Otto Yayınları, Ankara 2017.
• Ali b. Hüseyin Vâiz el-Kâşifî, Reşahât-ı Aynü’l-Hayât, çev.:Mehmed Rauf Efendi, İstanbul 1291 (taş baskı).
• Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, Kitabu’t-ta’rîfât, thk: Abdulmun’im el-Hafnî, Dâru’r-Reşâd, Kahire ts.
• Ali Şir Nevâî, Nesâyimü’l-mahabbe min şemâyimi’l-fütüvve, haz. Kemal Eraslan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1979
• Enver FuadEbûHazzam, Mu‘cemu’l-mustalâhâti’s-sûfiyye, tahk: George Mutri Abdulmesih, Beyrut 1993.
• Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi, İstanbul 2009.
• Hayati Hökelekli, “Din Psikolojisi Açısından Şeyh-Mürit İlişkileri ve Yûnus Emre-Tapduk Emre”, Hareket, Mart 1981.
• İdris Şengül, Kur’ân’ın Temel Prensipleri Işığında Kıssaların Tahlil ve Değerlendirilmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1990.
• Mustafa Öztürk, “Bilge Kul-Musa Kıssası ve İslam Kültüründe Hızır Mitosu”, Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 2003, sayı: 14-15.
• Nimetullah Nahcuvânî, el-Fevâtihu’l-İlâhiyyeve’l-mefâtihü’l-gaybiyye, çev.: Ali İhsan Türcan, Ankara 2014.
• Süleyman Uludağ, İslâm’da Mürşit ve İrşad Faaliyetleri, İrfan Yay., İstanbul 1975.
• Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1995.
• Swami Rama, “Prana Bilimi”, Nefes: Zihinle Beden Arasındaki Köprü, Ötesi Yay., İstanbul 2000.
• Ya’kub b. Osman el-Çerhî, Neynâme, haz: Halilullah Halîlî, Tahran 1375.
• Ya’kub b. Osman el-Çerhî, Risâle-i Ebdâliyye, ed. Muhammed Nezir Ranchâ, Merkez-i Tahkikât-ı Farisî İran-Pakistan, İslâmabat, 1978.
• Ya’kub b. Osman el-Çerhî, Tefsîr, tsh: Muhammet Nezir Ranchâ, Merkez-i Tahkikât-ı Fârisî İran u Pakistan, İslâmabad 1983.
• Ya’kub b. Osman el-Çerhî, Risâle-i Ünsiyye, tsh: Muhammet Nezir Ranchâ, Merkez-i Tahkikât-ı Fârisî İran u Pakistan, İslâmabad 1983.