Günümüz Türkiye’sinde Tasavvufu Tenkit Amaçlı Yazılan Bazı Kitaplar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 45, 1 - 37, 07.01.2021

Mahmud Esad Erkaya

Öz

Tasavvuf, geçmişten günümüze toplumun çeşitli kesimleri nezdinde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Bundan dolayıdır ki tasavvufun lehinde olduğu gibi aleyhinde de pek çok müstakil yayın neşredilmiştir. Gerek sûfîlerin kendi içlerinde birbirlerine karşı yaptıkları tenkitler gerekse diğer disiplinlerce sûfîlere yöneltilen eleştiriler önemli bir literatür oluşturmuştur. Günümüzde de tasavvufu eleştiren on beşi aşkın kitap halen kitapçılardan kolaylıkla temin edilebilmekte ve tasavvufa ilgi duyan yahut ona karşı bir pozisyonda duran çeşitli toplum kesimleri tarafından merakla okunmaktadır. Bu makalede farklı tasavvuf anlayışlarını ve sûfîleri tenkit gayesiyle günümüzde kaleme alınan bazı kitaplar üzerinde durulmuştur. Söz konusu çalışmalar kısaca tanıtılmış, sonrasında telif gayeleri, tenkit ettikleri temel konular ve metotları tetkik edilmiştir.
Çalışmada tasavvufu tenkit eden yazarlar içerisinde ilahiyat alanında uzman akademisyenler olduğu gibi dini tahsile sahip olmayan kimseler de bulunmaktadır. Yine selefî zihniyete yakın isimlerin yanında belirli bir dönem tarikat faaliyetleri içerisinde yer almış yazarların da tecrübelerinden hareketle kitap neşrettikleri görülmüştür. Bunlara ilaveten bir de gazetecilerin belirli tarikatlar üzerinde yaptığı ve tasavvufu günümüzdeki liyakatsiz temsilcileri vasıtasıyla karalama adına önemli bir rol üstlenmiş araştırmalar vardır. Söz konusu kitaplardaki en büyük problemin yazarlarının tasavvuf ve genel olarak İslâmî ilimlere vukufiyeti problemi olduğu görülmüştür. Bunun yanında tasavvufu temsil eden günümüz mürşidlerinin önemli bir bölümünün liyakatsiz veya sahte şeyhlerden oluşması da bu eserlerdeki eleştirilerin sağlam bir temelden yoksun olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tenkit, Apoloji, Kritik

تقييم لبعض الكتب التي كتبت بغرض نقد التصوف في تركيا الحديثة

Öz

التصوف علم له تأثير كبير على كل من العلماء والمجتمع؛ ولهذا السبب نُشِرت عدّة مطبوعات مستقلة لصالحه وضده، وطفت على السطح انتقادات بعضها داخلي بين المتصوفة أنفسهم، وبعضها خارجي وُجِّهت لهم من قبل بقية التخصصات الأخرى، وقد حظيت الانتقادات الخارجية بأهمية فاقت الداخلية منها، وإذا أَجلْنا النظر في المكتبات سنجد أكثر من خمسة عشر كتابًا ينتقد التصوّف. بناء على ما تقدّم، فإننا قمنا في دراستنا هذه بدراسة مفاهيم التصوف المختلفة، ونقدها، وقد بدأنا دراستنا بتقديم لمحة سريعة موجزة عن أهم كتب الصوفية، فبيَّنا ما احتوته من موضوعات وأساليب.
كما أننا أشرنا إلى أن الذين انتقدوا الصوفية كانوا في معظمهم من الأكاديميين والخبراء في مجال العقيدة وأشخاص ليس لديهم التعليم الديني وأشخاص مقربون من العقلية السلفية. بالإضافة إلى ذلك ، أدّت أبحاث الصحفيين حول طرق معينة دورا مهمّا في تشويه سمعة الصوفية من خلال ممثليها غير الأكفاء اليوم. وتبين أن أكبر مشكلة في الكتب المعنية كانت مشكلة معرفة المؤلفين بالصوفية والعلوم الإسلامية بشكل عام. بالإضافة إلى ذلك، من المفهوم أثر جزء كبير من المرشدين اليوم الذين يتكون من شيوخ غير أكفاء أو مزيفين سلبًا على الاهتمام بالصوفية.

Anahtar Kelimeler

الصوفية, نقد, مثلبة, اعتذار, الحرجة

An Evaluation on Certain Books Published for the Criticism of Sufism Today in Turkey

Öz

Sufism is a science that has a great impact on society. It is for this reason that many independent publications have been published in favor of it as well as against it. Both the criticisms made by the Sufis against each other among themselves and the criticisms against the Sufis by other disciplines have constituted a significant literature. Today, more than fifteen books that criticize Sufism are still readily available from bookstores and are read with curiosity by various segments of society who are interested in or in a position against Sufism. In this article, certain books that criticize Sufis and different understandings of them and which can still be accessed in bookstores are discussed. These studies were briefly introduced, and afterwards the purpose of writing, the main issues and the methods they criticized were examined.
Among the writers who criticize Sufism, there are scholars who specialize in theology, as well as people who do not have a religious collection. On the other hand, there are writers who have been involved in tariqa activities for a certain period in addition to the names close to the Salafi mentality. Besides these, certain journalists' research on certain tariqas has played an important role in defaming Sufism through its incompetent representatives today. It was seen that the biggest problem in the books in question was that the authors were inadequate about Sufism and Islamic sciences in general. In addition, it has been concluded that the fact that an important part of today's murshids representing Sufism is made up of unsatisfactory or false sheikhs negatively affects the interest in Sufism.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Criticism, Apology, Critical

Kaynakça

• “Abdulaziz Bayındır”, https://www.suleymaniyevakfi.org/author/prof-dr-abdulaziz-bayindir (Erişim Tarihi: 07.09.2020)
• Aydın, Ferit, Tarikatta Rabıta ve Nakşibendilik, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yay., 2000.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin, “Birgivî Mehmed Efendi ile IX-X. Yüzyıllarda Yaşayan Sûfîlerin Tasavvuf Tenkitlerinin Mukayesesi”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî - I -, ed. Mehmet Babayiğit, Mehmet Özkan, Ali Çanakçı – Asem Abdelghany, Balıkesir, 2019, ss. 272-300.
• Bayancuk, Halis, Tasavvuf, Tanımı/Menşei/İslamla İlişkisi, İstanbul: Tevhid Yay., ty.
• Bayındır, Abdülaziz, Kur’ân Işığında Tarikatçılığa Bakış, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yay., 2015.
• Baz, İbrahim, Kadızadeliler Sivasiler Tartışması, Ankara: OTTO Yay., 2019.
• Bedirhan, Muhammed, Vahdet-i Vücûdu Savunmak, İstanbul: Lireta Yay., 2019.
• Büyükkara, Mehmet Ali, Çağdaş İslâmî Akımlar, İstanbul: Klasik Yay., 2019.
• Cebecioğlu, Ethem, “Alandışı/Layman’lerin Tasavvufu Anlayamamalarının Bazı Nedenleri”, İslam Aylık Mecmua, 163 (1997), ss. 32-34.
• ———, “Some Reasons For The Inability of Layman to Understand Sufism”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 1/1 (1999), ss. 9-26.
• Demirel, Cemre, Bir Başka Din: Tasavvuf, 2017: Düşün Yay., 2017.
• “Ebu Hanzala Hoca'nın Hayatı”, https://ebuhanzala.kim/biyografi (Erişim Tarihi: 07.09.2020)
• Erol, Mehmet, Tasavvufun 5 Atlısı, İstanbul: Anti Tasavvuf Yay., 2015.
• Gökbulut, Süleyman, “Modern Bir Molla Kâsım Örneği: Muhammed Şahin’in Mesnevi’nin Tenkidi Adlı Eseri”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 35 (2015), ss. 145-167.
• Güngör, Zülfikar, “Muhyiddîn İbn Arabî Hakkında Louis Massignon’un Eleştirileri ve Veled Çelebi (İzbudak)’nin Cevapları”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, IV/11 (2003), ss. 377-406.
• “Hakkımda”, http://www.hamdikalyoncu.com/HakkimdaBiografi.html (Erişim Tarihi: 07.09.2020)
• Haksever, Ahmet Cahid, “Hacı Bayram-ı Velî’ye Yönelik Tenkitler ve Akşemseddin’in “Şerhu Akvâl-i Hacı Bayram-ı Velî” Başlıklı Risalesi”, III. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Vahit Göktaş – Harun Alkan, Ankara: İlâhiyât Yay., 2018, ss. 107-122.
• Hüdür, Fereç, Tasavvuf’un Kur’an’a Arzı, İstanbul: Anti Tasavvuf, 2018.
• İmamoğlu, Muhammed, İhyâ Mı İmhâ Mı? Tasavvufa Müslümanca Bir Bakış, Ankara: İtisam Yay., 2017.
• Kalyoncu, Hamdi, Devlette Sufi Yapılanmanın Tehlikeleri, İstanbul: Anti Tasavvuf, 2017.
• ———, Tasavvufta Çok Mübarek Putlar, İstanbul: Anti Tasavvuf Yay., 2015.
• Kaplan, Hayri, Tahrif ve Tashih 13. Yüzyıl Anadolu İslâm Düşüncesi Üzerine İncelemeler, İstanbul: Endülüs Yay., 2018.
• Kara, İsmail, “Çağdaş Türkiye Düşüncesinde Bir Tenkit/Tasfiye Alanı Olarak Tasavvuf ve Tarikatlar”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Mimari-İkonografi-Modernizm, ed. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014, ss. 763-787.
• Küçük, Osman Nuri, Mevlânâ ve İktidar Yöneticilerle İlişkileri ve Moğol Casusluğu İddiaları, Konya: Rûmî Yay., 2007.
• Merdin, Saadettin, İslâm’ın Pavlusları – I – Felsefî Tasavvuf, Ankara: Araştırma Yay., 2015.
• ———, İslâm’ın Pavlusları – II – Paralel Din, Ankara: Araştırma Yay., 2015.
• Nureddin, Aldav., “Tasavvufta İç Tenkit Geleneği; Mârifetnâme Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, 2017.
• Okur, Ekmel Ali, Aklını Şeyhinin İpine Asanlar, İstanbul: Togan Yay., 2011.
• Orhan, Kübra Zümrüt, “Ehl-i Tasavvufun İbnü’l-Arabî’ye Yönelik Tenkitleri: Alâüddevle Simnânî Örneği”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, XXIII/2 (2019), ss. 631-649.
• Ögke, Ahmet, “Tasavvufa Yöneltilen Eleştiriler ve İbrahim Sarmış’ın “Tasavvuf ve İslam” Adlı Kitabı”, İlim ve Sanat, 41 (1996), ss. 70-76.
• Öztürk, Saygı, Menzil, Bir Tarikatın İki Yüzü, İstanbul: Doğan Kitap, 2019.
• Reis, Bedriye, “Sûfîlere Yöneltilen Tenkitlere Bir Cevap: Akşemseddin Ve Def‘u Metâini’s-Sûfiyye İsimli Eseri”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II/3 (2014), ss. 37-70.
• Sarmış, İbrahim, Tasavvuf ve İslâm, İstanbul: Ekin Yay., 2012.
• Saymaz, İsmail, Şehvetiyye Tarikatı, İstanbul: İletişim Yay., 2020.
• Sezen, Yümni, Aşk Sarhoşu Dervişlerin Dini Tasavvuf, İstanbul: İrfan Yay., 2019.
• Soğukoğlu, Fehmi, “Birgivî’nin Tasavvuf’a Dair Eleştirilerinin Arka Planı İbnü’l-Cevzî-Birgivî Karşılaştırması”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî -1-, ed. Mehmet Babayiğit, Mehmet Özkan, Ali Çanakçı – Asem Abdelghany, Balıkesir, 2019.
• Şimşek, Halil İbrahim, “Türk Modernleşmesi Sürecinde Tasavvuf Alanında Ortaya Çıkan Bazı Yöntem Tartışmaları”, Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, V/9 (2006), ss. 7-40.
• Tabakoğlu, Mehmet, “Nûreddinzâde’nin Simâvîlik ve Ehl-i Sünnet Dışı Tasavvufî Hareketlere Yönelttiği Tenkitler Bağlamında Tasavvuf-Siyaset İlişkileri”, Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları, ed. Fuat Aydın, Metin Aydın – Muhammed Yetim, İstanbul: Mahya Yay., 2019, ss. 451-460.
• Türk, Filiz, “İbnü'l-Cevzî'nin Tasavvufa Yönelttiği Eleştiriler ve Bu Eleştirilere Sûfîlerin Cevapları”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2020.
• Uludağ, Süleyman, “Bâyezîd-i Bistâmî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1992, V, 238-241.
• ———, Tasavvuf ve Tenkit, İstanbul: Dergâh Yay., 2014.
• Uyar, Mehmet, “Şeyh Kavramına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2017), ss. 325-353.
• Yıldırım, Ahmet, “Tasavvufta Tenkit Kültürü”, İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı -II-, ed. Mahsum Aytepe – Teceli Karasu, İstanbul: Ensar Yay., 2019.
• Yıldız, Mehmet, “İşârî Tefsirin Kabul Şartları Bağlamında Cemâl-i Halvetî’nin Kısa Sûrelere Getirdiği Yorumlar”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, XV/33 (2014).
• ———, “Osmanlı Tefsir Geleneğinde Kur’an’a İşârî Yaklaşımlar; Cemal-i Halveti Örneği”, Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu 08-10 Mayıs
• 2014 Bildiriler Kitabı, ed. Mehmet Fatih Gökçek, Gümüşhane Üniversitesi Yay., 2014, ss. 536-545.