İşârî Tefsirlerden Tasavvufî Âdâb Kuralları İstinbât Etmenin İmkânına Dair Bir Değerlendirme: -el-Bahru'l-medîd Örneği-

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 50, 1 - 25, 01.10.2022

Hamit Demir

Öz

Hz. Peygamber’in güzel ahlakı tamamlama vazifesi, vahyin aydınlığında deruhte edilmiştir. Makale, bu yargının sûfî nass yorumculuğu bağlamında ve tasavvufî âdâb kuralları ekseninde örneklendirilmesini kapsamaktadır. Bilindiği üzere Hz. Âişe’ye peygamberin ahlakı sorulduğunda “O’nun (s.a.v) ahlâkı Kur’ân’dı” cevabını vermiştir. Bu durum, âyetlerin sadece inanç ve amel konularını ele almadığına, uygulanabilir edep kuralları ve onları istinbat etmeye imkân tanıyacak nazarî prensipler içerdiğine delâlet eder. Örneğin Ahmed İbn Acîbe (öl. 1224/1809) tarafından kaleme alınan el-Bahru'l-medîd adlı tefsirde, tasavvufî âdâb kurallarını âyetlere ircâ‘ etme refleksi göze çarpmaktadır. Özellikle adı geçen eserde istinbât edilen edep kurallarının azımsanamayacak yoğunlukta olması, âyetler ve tasavvufî âdâb kuralları arasındaki ilişkiyi müstakil bir eser bağlamında incelemeye imkân tanımaktadır. Makale, tasavvufî âdâb kurallarının referans noktalarını vahiyden istinbât etmenin imkânını örneklendirme amacını taşımaktadır. Edebe işaret eden yorumlar, metin analizi yöntemiyle incelenmiş, İbn Acîbe’nin âyetlerle edep kuralları arasında kurduğu ilişkinin naslardan delillendirilebilir arka planı ve benzetme yönlerine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Edeb, İşârî Tefsîr, el-Bahru’l-medîd, Ahmed İbn Acîbe.

Kaynakça

• Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (12.03.2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/tefsir.
• Bûzîdî, Muhammed bin Ahmed. el-Âdâbü’l-merdıyye li sâliki tarîki’s-sûfiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Çetiner, Bedreddin. Esbâb-ı Nüzûl. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• Derin, Süleyman. Kuran-ı Kerim’de Seyr ü Sülûk -Ahmed İbn Acibe Tefsiri’nde-. İstanbul: Erkam Yayınları, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Gudde, Abdulfettâh. er-Rasûlü’l-muallim ve esâlîbihi fi’t-ta’lîm. Halep: Matbûâtü’l-İslâmiyye, 1996.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Geylânî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkādir b. Ebî Sâlih el-. Âdab Kitabı. çev. Osman Güman. İstanbul: Ehil Yayıncılık, 2017.
• Gördük, Yunus Emre. Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşari Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• İbn Acîbe, Ahmed el-Hasenî. el-Bahru’l-Medîd fî tefîri’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Ömer Ahmed er-Râvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Acîbe, Ahmed el-Hasenî. el-Fütûhâtü’l-İlâhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• İmam Rabbânî, Ahmed Faruk Serhendî. Mektûbât-ı Rabbânî. çev. Orhan Ençakar. 2 Cilt. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2015.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İshak Buhârî. et-Taarruf li mezhebi ehli’t-Tasavvuf. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2001.
• Mehmed Vehbi Efendi, Konyalı. Hülâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 4. Basım, 1966.
• Mevlana, Celâleddîn-i Rûmî. Fîhi Mâ Fîh. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Sufi Kitap, 6. Basım, 2019.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî-i Şerîf. çev. Süleyman Nahîfî. İstanbul: Timaş, 2014.
• Selvi, Dilaver. “Ahmed İbn Acîbe el-Hasenî’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki̇ Metodu”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 10/3 (2010), 261-282.
• Selvi, Dilaver. “Her Âyetin Bir Zâhiri Bir Bâtını Vardır Hadisindeki Zâhir ve Bâtın Kavramları Üzerinde Değerlendirmeler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011).
• Selvi, Dilaver. Kuran ve Tasavvuf. İstanbul: Gece Kitaplığı, 1. Basım, 2017.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şehâbeddin Ömer es-. Avârifü’l-Meârif. Mısır: Mektebetü’l-Allâmiyye, 1939.
• Sühreverdî, Ebu’n-Necîb. Âdâbü’l-Mürîdîn Yol Ahlâkı. çev. Süleyman Gökbulut. İstanbul: Büyüyen Ay, 2014.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. Dahhâk et-. Sünen-i Tirmizî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lüma’. thk. Abdülhalim Mahmud. Mısır: Dâru’l-Kütübü’l-Hadîs, 1960.