The Ayn-Dayn Distinction in Ḥanafī Legal Thought and Its Effect on Legal Arrangements -The Example of Labor Contract and Contract of Construction -

Yıl 2022, , 289 - 319, 30.06.2022

Ünal Yerlikaya

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1080677

Cited By: 1

Öz

The ayn-dayn distinction in Ḥanafī legal thought shapes directly many regulations related to the law of obligations, from the legitimacy conditions of the contracts to the principles of compensation obligation. Three aspects are important in understanding the formative function of this distinction. The first of them is what is the conceptual content of ayn and dayn in Ḥanafī terminology. The second of them is what kind of relationship there is between the qualities of goods and ayn and dayn. The third of them is what kind of differences exist between ayn and dayn in terms of their effects on legal regulations. According to Ḥanafī terminology, in a debt relationship, dayn means goods that have not yet been delivered to the creditor, whether they are in the hands of the debtor or not, in terms of goods (gold, silver and money) that are not suitable for determination by determining. Dayn represents the identical goods that is under the responsibility of the debtor in terms of non-existing identical goods. In terms of existing identical goods, dayn represents the identical goods that exist in clusters but have not yet been determined individually. Non-standard goods are goods that are not suitable for dayn because they are not suitable for abstraction from their material existence. Ayn represents the existing and determined goods in terms of non-standard goods and existing identical goods. Ayn represents the goods received by the creditor in terms of gold, silver, money and identical goods that are in the debtor's obligation from the beginning. What stands out among the differences between ayn and dayn is that although destruction and damage can be considered for ayn, they cannot be considered for dayn. In terms of some legal regulations, establishing a relationship between strict liability and dayn and between fault liability and ayn is a result of this. The other important differences between ayn and dayn are the fact that dayn is only determined by delivery and that postponement and remittance are specific to the dayn.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ḥanafī Legal Thought, Ayn, Dayn, Labor Contract, Contract of Construction

Hanefî Hukuk Düşüncesinde Ayn-Deyn Ayrımı ve Hukukî Düzenlemelere Etkisi -İş ve İstisnâ’ Akdi Örneği-

Öz

Hanefî hukuk düşüncesinde ayn-deyn ayrımı, akitlerin meşruiyet koşul-larından tazmin yükümlülüğüne ilişkin ilkelere kadar, borçlar hukukuyla ilgili birçok düzenlemeyi şekillendirmektedir. Bu ayrımın şekillendirici işlevi-nin kavranabilmesi bakımından üç husus öne çıkmaktadır. Onlardan ilki, ayn ve deynin Hanefî hukuk terminolojisindeki kavramsal içeriklerinin ne olduğu; ikincisi, malların nitelikleri ile ayn ve deyn arasında ne tür bir ilişki bulunduğu; üçüncüsü de hukukî düzenlemelere etkileri bakımından ayn ile deyn arasında ne tür mahiyet farklılıklarının bulunduğudur. Hanefî hukuk terminolojisine göre bir borç ilişkisinde deyn, tayinle taayyüne elverişli olmayan mallar (altın, gümüş ve para) bakımından, borçlunun elinde mevcut olsun veya olmasın, henüz alacaklıya teslimi gerçekleşmemiş malı; hâlihazırda mevcut olmayan mislî mallar bakımından, borçlunun zimmetinde bulunan mislî malı; mevcut mislî mallar bakımından, küme hâlde mevcut fakat henüz ferden taayyün etmemiş mislî malı ifade etmektedir. Zimmette bulunmaya elverişli olmamaları sebebiyle kıyemî mallar, deyn olmaya elverişli değildir. Ayn, kıyemî ve mevcut mislî mallar bakımından, mevcut ve ferden muayyen hâle getirilmiş malı; altın, gümüş ve para ile ilk baştan borçlunun zimmetinde deyn olarak bulunan mislî mallar bakımından, alacaklısı tarafından kabzedilmiş malı ifade etmektedir. Ayn ile deyn arasındaki mahiyet farklılıklarından öne çıkanı, helak ve zarar olgularının ayn bakımından tasavvur edilebiliyor olmasına karşılık deyn bakımından edilemiyor oluşudur. Kimi hukukî düzenlemeler bakımından kusursuz sorumluluk ile deyn ve kusur sorumluluğu ile ayn arasında ilişki kurulması bu durumun bir sonucudur. Bunun dışında, ayndan farklı olarak deynin ancak kabz yoluyla taayyün edebiliyor olması ve te’cîl ile tahvîl olgularının deyne özgü olup ayn bakımından söz konusu edilememesi, ayn ile deyn arasında öne çıkan diğer mahiyet farklılıklarıdır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefî Hukuk Düşüncesi, ’Ayn, Deyn, İş Akdi, İstisnâ’ Akdi.

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “İstisnâ’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/393-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Araz, Yunus. “İslam Hukuku Açısından Menfaat ve Menfaat İçerikli Bazı Tasarruflar”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 46 (2016/2), 81-129.
• Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Borçların İfası. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Aydın, M. Akif. “Deyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/266-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahimûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye şerḥu’l-Hidâye (İbnü’l- Hümâm’ın Fetḥu’l-ḳadîr’i ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Bağdâdî, Ebû Muhammed b. Gānim b. Muhammed el-Bağdâdî, Mecmaʿu’ḍ-ḍamânât fî meẕhebi’l-İmâmi’l- Aʿẓam Ebî Ḥanîfe en-Nuʿmân. 2 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1999.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/379-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Boyalık, Şeyma. İslam Hukukunda Cins Borçları. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Haddâd, Ebû Bekr Alî b. Muhammed. el-Cevheratü’n-neyyira şerḥu Muḫtaṣari’l-Kudûrî fî furûı’l-hanefiyye. 2 Cilt. Thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2006.
• Haskefî, Muhammed b. Alî b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muḫtâr şerhu Tenvîri’l-ebṣâr. 1. Baskı. Thk. Abdulmunʿım Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 10 Cilt. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n- Nuʿmânî. 9 cilt. Thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerhu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Kadızâde, Ahmed Şemseddin. Netâʾicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr (Fetḥu’l-ḳadîr’in devamında 8. 9. ve 10. Ciltler). 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Kara, Yakup. “İslam Hukukunda Deyn’in Deyn Karşılığı Satımı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (Ekim 2012), 389-416.
• Karaman, Hayreddin. “Ayn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 10 cilt. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2010.
• Kudûrî, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Hanefî. et-Tecrîd (Mevsûatü’l-fıkhıyyetü’l- mukârane). 12 Cilt. Thk. Muhammed Ahmed Sirâc-Alî Cum’a Muhammed. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2004.
• Mergīnânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye şerḥu Bidâyeti’l-mübtedî (İbnü’l- Hümâm’ın Fethu’l-Kadîr’i ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Şeyhîzâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmaʿu’l-enhur fî şerḥi Mülteḳa’l-ebḥur ve maahû ed- Dürrü’l-münteḳā. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 1998.
• Tûrî, Muhammed b. Huseyn b. Alî el-Kâdirî el-Hanefî. Tekmiletü’l- el-Baḥrü’r-râʾiḳ. 3 Cilt (el-Baḥrü’r-râʾiḳ’ın devamında 7. 8. ve 9. ciltler). Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn es-Semerkandî. Ṭarîḳatü’l-ḫilâf beyne’l- eʾimmeti’l-eslâf. Thk. Muhammed Zekî Abdülber. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs̱, 2. Basım, 2007.