Endülüs Tarihinin Unutulmuş Bir Taht Mücadelesi Kurbanı: Abdullah b. Abdurrahman en-Nâsır (ö. 338/950 veya 339/951)

Yıl 2023, , 1 - 16, 30.06.2023

Mesut Can

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1230758

Öz

III. Abdurrahman’ın oğlu Abdullah b. Abdurrahman en-Nâsır, gerek klasik kaynaklarda gerekse günümüz araştırmalarında dikkatlerden uzak kalmış şahsiyetlerden biridir. Endülüs tarihine dair kaynakların büyük kısmında hakkında ya hiç bilginin verilmediği ya da birkaç cümleyle geçiştirildiği bu şahsiyetin hayatına dair malumatın derlenip toplanması bu araştırmanın temel hedeflerindendir. Tarihî kaynaklar, Abdullah b. Abdurrahman’ın kardeşi Hakem’in veliaht tayin edilmesine karşı çıktığı, bu sebeple ileri gelen birtakım Şafiî ulemayla birlikte darbe hazırlığı içerisinde olduğu iddiasıyla 338/950 veya 339/951 yılının Kurban Bayramı günlerine yakın bir tarihte tutuklandığını, ardından bizzat babası tarafından infaz edildiğini belirtmektedir. Ancak bu yazılı, kısa ve görünüşte yanlı anlatı bir darbe hazırlığı mıydı, yoksa Abdullah’a ve yakın çevresine karşı düzenlenen bir komplo muydu? Babası III. Abdurrahman, öz oğlu hakkında böylesi bir elim kararı vermekte neden tereddüt göstermedi? Bu ve benzeri sorular çerçevesinde Abdullah b. Abdurrahman’ın, babası tarafından ortadan kaldırılışı ve eldeki veriler ışığında bu hadisenin arkasındaki psikososyal sebeplerin gerçekte neler olduğunun ortaya konması araştırmanın hedefleri arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, Taht Mücadelesi, III. Abdurrahman, Abdullah b. Abdurrahman en-Nâsır, II. Hakem

One of The Forgotten Victims of Throne Struggle in The History of Al-Andalus: ‘Abdallāh b. ‘Abd al-Rahmān Al- Nāṣir (d. 338/950 or 339/951)

Öz

‘Abdallāh b. ‘Abd al-Rahmān al-Nāṣir the son of ‘Abd al-Rahmān III is one of the figures who have remained unnoticed both in classical sources and in contemporary studies. Among the main objectives of this research are to compile and collect information about his life, about whom most of the historical sources of al-Andalus give little or no information. According to historical sources, ‘Abdallāh b. ‘Abd al-Rahmān opposed the appointment of his brother al-Hakam II as the heir apparent and was alleged to have masterminded a coup d'état together with some prominent Shāfiʿi scholars of the time, therefore he was arrested at a date close to the Eid al-Adha of 338/950 or 339/951, and then was executed by his very father. However, was this short and seemingly biased narrative really a preparation for a coup d'état or a conspiracy against ‘Abdallāh and his proponents? Why did ‘Abd al-Rahmān not hesitate to make such a sad decision about his own son? So, within the framework of these and similar questions, to reveal the details of the event of ‘Abd al-Rahmān's disappearance by his father and the psychosocial reasons behind it in the light of the current data are among the aims of the research.

Anahtar Kelimeler

Al-Andalus, Throne Struggle, ‘Abd al-Rahmān III, ‘Abdallāh b. ‘Abd al-Rahmān Al-Nāsir, al-Hakam II

Kaynakça

• Elmalı, Hüseyin. “Kālî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/259-260. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Fierro, Maribel. III. Abdurrahman İlk Kurtuba Halifesi. çev. Firdevs Bulut Kartal. Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
• Humeydî, Muhammed b. Fütûh. Cezvetü’l-Muktebis fî Zikri Vülâti’l-Endelüs. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyye li’t-te’lif ve’n-neşr, 1966.
• Irving, Thomas B. “Kurtuba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/451-453. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• İbn Haldun, Abdurrahman. Târîhu İbn Haldûn/Kitâbü’l-İber ve Divânü’l-Mübtedei ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve Men Âsârahüm min Zevi’s-Sultâni’l-Ekber. nşr. Halil Şehhâde vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1988.
• İbn Ḥayyân el-Ḳurṭubî, Ḥayyân b. Ḫalîfe b. Ḥuseyn. el-Muḳtebes min Enbâi’l-Endelus. thk. Maḥmûd ʿAlî Mekkî. Kahire: y.y., 1390.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Cemheretu Ensâbi’l-ʿArab. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• İbn İzârî, Ebû Abdullah Muhammed B. Muhammed. el-Beyânü’l-Muğrib fi Ahbâri’l- Endelüs ve’l-Mağrib. thk. Évariste Lévi Provençal - Georges Séraphin Colin. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
• İbn Saʿîd el-Mağribî, Ebû’l-Ḥasan ʿAlî b. Mûsâ el-Endelusî. el-Muğrib fî Ḥulâ’l-Mağrib. thk. Şevḳî Ḍayf. 2 Cilt. Kahire: Daru’l-Meʿârif, 1375/1955.
• İbnu’l-Ebbâr, Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Ebî Bekr el-Ḳâḍî el-Belensî. el-Ḥulletu’s-Sîrâ. thk. Ḥuseyn Mu’nis. Kahire: y.y., 1406/1985.
• İbnü’l-Ebbâr, Muhammed b. Abdullah b. Ebû Bekr el-Kudâî el-Belensî. et-Tekmile li Kitâbi’s-Sıla. thk. Abdüsselam el-Herrâs. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullah b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî el-Ezdî. Târîhu Ulemâi Endelüs. nşr. Rûhıyye Abdurrahmân es-Süveyfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Bakī b. Mahled”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/541-542. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Küçüksipahioğlu, Birsel. “Medînetüzzehrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/320-322. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-Tekàsîm fî Maʿrifeti’l-Ekâlîm. thk. M. J. De Goeje. Kahire: Mektebe Medbûlî, 3. Basım, 1991.
• Mesud, Muhammed Halid - Kılıç, Muhammed Tayyib. “Endülüs İslâm Hukuk Tarihi: Genel Bir Bakış”. İSTEM 14 (2009), 403-433.
• Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları (Kültür ve Medeniyet). Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Palencia, Angel González. Târîhu’l-Fikri’l-Endelûsî. çev. Hüseyin Mûnis. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısrıyye, 1955.
• Parlak, Nizamettin. Endülüs’ün Yükselişi (Endülüs’te 3. Abdurrahman Dönemi (300-350/912-961) ve Yükseliş Sebepleri). İstanbul: Hikmetevi, 2021.
• Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek b. ʿAbdullâh eṣ-. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Aḥmed el-Arnâʾûṭ - Turkî Muṣṭafâ. 29 Cilt. Beyrut: y.y., 1420/2000.
• Sâlim, Abdülaziz. Kurtuba Hâdıratü’l-Hilafe fi’l-Endelüs. 2 Cilt. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmia, 1997.
• Sübkî, Tâceddin. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Hicr li’t-tıbâ’a ve’n-neşr ve’t-tevzî’, 2. Basım, 1413.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdurrahman III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/152-155. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yıldız, Şevket. Kurtuba (VIII.-XIII. Yüzyıllar). Bursa: Uludağ Ü. S.B.E., Doktora Tezi, 2008.
• Yılmaz, Saim - Erbaş, Furkan. “Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’in İlmî Kişiliği ve İlim Hayatına Sağladığı Katkılar”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 17/1 (30 Haziran 2017), 157-185. https://doi.org/10.30627/cuilah.326626
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhiri ve’l- A’lâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Ziriklî, Ebû Gays Hayreddin b. Mahmud. el-Aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-İlm Li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.