The Issue Of History Of Mushaf İn The Muqaddimas Of Tafsîr

Yıl 2023, , 1311 - 1336, 31.12.2023

Fatih Cankurt

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1356344

Cited By: 1

Öz

The history of the mushaf, which began with the collection of the verses of the Qur'an in the era of Hazrat Abu Bakr, holds a significant place in terms of the science of qiraat and the methodology of tafsir. It is not possible to say that the subject, which is the focus of Western researchers especially to prove their thesis that the Qur’an is the human word, is popular in our country. At this point, in this study prepared with the aim of contributing to the field, tafsir introductions and mushaf history issues were examined. Many of the tafsir works provide valuable information about the history of the mushaf. In this direction, one of the important works of tafsir, Garāib al-Qur'ān, Tafsīr al-Khāzin, Jawāhir al-ḥisān, Fath al-rahmān Rūh al-meānī, Tafsīr al-Marāgī and Tafsīr al-hadīs were analyzed. They constitute the basis of our research because they contain rich information about its history and have not yet been examined in this respect. In this regard, the introductions of the aforementioned commentary works are examined under headings created according to the subjects. First of all, the issue of turning the Qur’anic verses into mushafs during the period of Hazrat Abu Bakr is discussed, and then the principles observed in the mushaf copying activity in the Hazrat Osman period, how many companions were in the commission, the number of mushafs that were copied and sent to the leading towns of the period, and who made the surah arrangement in the mushafs are examined. In addition, information shared about the official mushaf rules and whether these rules must be taken as a basis in the writing of the mushafs is included. Finally, within the context of personal companions’ mushafs, the study delves into the claims, accusations, and debates surrounding the mushafs with Hazrat Osman.

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Qur’ān Recitation, History of Mushaf, Rasm al-Mushaf, Tafsir Muqaddimas

Tefsir Mukaddimelerinde Mushaf Tarihi Olgusu

Öz

Hz. Ebû Bekir devrinde Kur’ân âyetlerinin toplanıp kitap haline getiril-mesiyle başlayan mushaf tarihi, kıraat ilmi ve tefsir usûlü açısından önemli bir yere sahiptir. Hususen Kur’ân’ın beşer kelamı olduğu noktasındaki tezlerini kanıtlama amacıyla Batılı araştırmacıların odağındaki konunun, ülkemizde rağbet gördüğünü söylemek pek mümkün değildir. Bu noktada, alana katkı sunabilme amacıyla hazırlanan bu çalışmada, tefsir mukaddimeleri, mushaf tarihi konuları yönüyle incelenmiştir. Tefsir eserlerinin birçoğunda mushaf tarihine dair kıymetli bilgiler verilmektedir. Önemli tefsir eserlerinden Garâibü’l-Kur’ân, Tefsîru’l-Hâzin, Cevâhiru’l-hısân, Fethu’r-rahmân Rûhu’l-meânî, Tefsîru’l-Merâgî ve Tefsîru’l-hadîs isimli tefsirlerin mukaddimeleri, mushaf tarihine dair zengin bilgiler ihtiva etmeleri ve bu cihetle henüz incelenmemiş olmaları sebebiyle araştırmamızın temelini teşkil etmektedir. Bu doğrultuda mezkûr tefsir eserlerinin mukaddimeleri, konulara göre oluşturulan başlıklar altında tetkik edilmektedir. Öncelikle Kur’ân âyetlerinin Hz. Ebû Bekir döneminde mushaf haline getirilmesi konusu ele alınmakta, sonrasında Hz. Osman dönemindeki mushaf istinsah faaliyetinde gözetilen esaslar, komisyonda kaç sahâbînin yer aldığı, çoğaltılıp dönemin önde gelen beldelerine gönderilen mushafların sayısı, mushaflardaki sûre tertibinin kim tarafından yapıldığı mevzuları tetkik edilmektedir. Bunun yanında resm-i mushaf kaideleri ve bu kaidelerin mushafların yazımında esas alınmasının zorunluluğu hususunda paylaşılan malumata yer verilmektedir. Son olarak da bazı sahâbe mushafları özelinde Hz. Osman mushafları hakkında ortaya çıkan iddia, itham ve tartışmalar ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kıraat, Mushaf Tarihi, Resm-i Mushaf, Tefsir Mukaddimeleri

Kaynakça

• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd (ö. 1270/1854). Ruhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-azim ve sebi’l-mesânî. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1997.
• Bağış, Mehmet. “İbn Cüzey’in et-Teshîl li ‘Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Tefsîri’nin Mukaddimesinde Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü Konuları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/19 (2018), 7-26.
• Buladı, Kerim. “Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yo-rumları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/1, (2016), 113-139.
• Çelik, Ahmet. “Rûhu’l-Meânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/213-214. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Dânî, Ebî Amr Osman b. Saîd (ö. 444/1053), el-Mukni‘ fî marifeti mersûmi mesâhifi ehli’l-emsâr. thk. Muhammed Ahmed Dehmân. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1983/1403.
• Derveze, Muhammed İzzet b. Abdülhadi b. Derviş (ö. 1984). et-Tefsirü’l-hadîs: Tertibü’s-suver hasebü’n-nüzûl. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 2000.
• Doğan, İshak. “Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522) ve Fethu’r-Rahmân fî Tefsiri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri”, Din ve Bilim – Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Haziran/2021, 45-70.
• Hatip, Abdülaziz. “Semîn el-Halebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/492-493. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Hâzin, Alaeddin Ali b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdadi (ö. 741/1341). Lübabü’t-te’vil fî meani’t-tenzil, tefsirü’l- Hâzin. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, 2010.
• Hocaoğlu, Mustafa – Akkuş. Murat “İbn Âşûr’un Tefsiri ve Tefsirinin Mu-kaddimesinde Kırâat Olgusu”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2014), 25-55.
• İbn Ebû Davud, Ebû Bekr Abdullah b. Süleyman b. Eş’as (ö. 316/929). Kitâbü’l-mesâhif, nşr. Arthur Jeffery. Kahire: Matbaatü’r-Rahmaniyye, 1936/1355.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, (ö. 852/1449). Fethü’l-Bârî bi-şerhi sahihi’l-Buhari. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Abdurrahman b. Baz, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Muhibbüddin el- Hatîb. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1301/1883.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Mu-hammed b. Alî b. Yûsuf (ö. 833/1429). en-Neşr fi’l-kıraati’l-aşr. thk. Ali Muhammed Dabba’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, [t.y.]
• Karataş, Şuayip. “Kâsımî’nin Mehâsinü’t-Te’vîl İsimli Tefsirinin Mukaddimesinde Kıraat Olgusu”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (Haziran 2021), 315-337.
• Kazan, Ahmet. Ebu’l-Yumn Mucîruddîn el-Uleymî’nin Fethu’r-Rahmân fî Tefsîri’l-Kur’ân Adlı Eserinde Kırâat Olgusu. Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2022.
• Kummi, Nizameddin el-Hasan b. Muhammed b. el-Hüseyin en-Nisaburi, (ö. 730/1329). Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-furkan. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Kurşun, Zekeriya. “Derveze, Muhammed İzzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/187-188. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’an’ın Metin Yapısı. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Merâğî, Ahmed Mustafa (ö. 1952). Tefsirü’l-Merâğî. Beyrut: Darü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, ty.
• Mertoğlu, M. Suat. “Seâlibî, Ebû Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf (ö. 875/1470). el-Cevâhirü’l-hısân fî tefsîri’l-Kur’ân, thk: Abdü’l-Fetttah Ebû Sitte. Beyrut: Darü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1997.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö. 911/1505). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Alemü’l- Kütüb, ty.
• Turgut, Ali. “Garâibü’l-Kur’ân ve Regâibü’l-Furkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/358. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Turgut, Ali. “Nizâmeddin en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/181-182. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uleymi, Ebü’l-Yümn Mücirüddin Abdurrahman Ebü’l-Yümn (ö. 928/1522). Fethü’r-Rahman fi tefsiri’l-Kur’ân. Lübnan: Darü’n-Nevâdir, 2011.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Merâgî, Ahmed Mustafa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/163-164. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah (ö. 794/1392). el-Burhân fî ulu-mi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l- Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.