Receb-i Sivâsî’nin Necmü’l-Hüdâ Adlı Eseri Bağlamında Allah Dostları ve Sözde Sûfîlere Dair Görüşlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, , 245 - 270, 30.06.2024

Fatih Çınar

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1447818

Öz

Halvetiyye tarikatının ana şubelerinden biri olan Şemsiyye kolunun ku-rucusu Şemseddîn-i Sivâsî’dir. Sivâsî, aslen Zilelidir. O, Sivas’a gidişinin ardından buranın faaliyetlerine merkez olması ve Zile’nin o dönemde Sivas’a bağlı bir yerleşim merkezi olması gibi sebeplerle “Sivâsî” nisbesi ile meşhur olmuştur. Sivâsî’nin ilmî, vicdânî, siyâsî, kültürel ve askerî tesirlerine, ona en yakın isimlerden biri olarak şahitlik eden kişi ise yeğeni, damadı ve Sivas’taki âsitânede şeyhlik görevi de yapan Receb-i Sivâsî’dir. O, yaklaşık elli yıl Şemseddîn-i Sivâsî’nin sırlarına vâkıf olmuş ve Şemseddîn Efendi’nin vefatından sonra onun hayatına dâir birinci elden bilgileri paylaştığı Necmü’l-hüdâ fî menâkıbı’ş-şeyh Şemseddîn ebi’s-senâ adlı eseri kaleme almıştır. Her ne kadar Necmü’l-hüdâ, temelde Şemseddîn-i Sivâsî’nin doğumu, ailesi, ilmî ve mânevî gelişimi, hizmetleri, halîfeleri, tesir halkası ve Eğri Seferi’ne katılması gibi konu başlıklarıyla Sivâsî’ye hasredilmiş bir eser gibi görünse de Recep Efendi, eserin satır aralarında tasavvufî düşüncelerini yansıtan önemli bilgilere de yer vermiştir. Bu çalışmada Receb-i Sivâsî’nin Necmü’l-hüdâ adlı eseri bağlamında bir Halvetî-Şemsî şeyhi olarak Allah dostları ve sözde sûfîlere dair düşünceleri ele alınmıştır. Başta Şemseddîn-i Sivâsî olmak üzere, onun Necmü’l-hüdâ’da Allah dostları ve sözde sûfîlere dair düşüncelerine tesir eden isimler üzerinde durulmuş, ayrıca Recep Efendi’nin tasavvufî görüşlerinin, tasavvuf ehli ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin düşüncelerinin kendisinden sonraki kuşaklara aktarmadaki fonksiyonuna dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Receb-i Sivâsî, Necmü’l-hüdâ, Allah Dostları, Sözde Sûfîler, Değerlendirme

Evaluation of Receb-i Sivâsî's views on friends of Allah and so-called Sufis in the context of his work named Necmü'l-Hüda

Öz

The founder of the Şemsiyye branch, one of the main branches of the Halvetiyye sect, is Şemseddîn-i Sivâsî. Sivasî is originally from Zile. After he went to Sivas, he became famous with the title of "Sivasî" due to the fact that this place became the center of his activities and Zile was a settlement center connected to Sivas at that time. The person who witnessed Sivâsî's scientific, conscientious, political, cultural and military influences, as one of the people closest to him, is his nephew and son-in-law, Receb-i Sivâsî, who also served as a sheikh in the asitane in Sivas. Recep Efendi was privy to the secrets of Şemseddîn-i Sivâsî for about fifty years and after the death of Şemseddîn Efendi, he wrote the work called Necmü’l-hüdâ fî Menâkıbı'ş-Şeyh Şemseddîn Ebi's-senâ, in which he shared first-hand information about his life. Although Necmü’l-hudâ seems to be a work devoted to Sivâsî, with topics such as Şemseddîn-i Sivâsî's birth, his family, his scientific and spiritual development, his services, his caliphs, his circle of influence and his participation in the Eğri Excursion, Recep Efendi also included important information reflecting his Sufi thoughts between the lines of the work. In this study, Receb-i Sivâsî's thoughts about the friends of God and the so-called Sufis, which he mentioned as a Halvetî-Şemsî sheikh, in the context of his work called Necmü’l-hudâ, were discussed. The names that influenced his thoughts about the friends of Allah and the so-called Sufis in Necmü’l-huda, especially Şemseddîn-i Sivasî, were emphasized, in addition, attention was drawn to the function of Recep Efendi's Sufi views in transferring the thoughts of Sufis and Şemseddîn-i Sivâsî to the next generations.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Receb-i Sivasi, Necmu, Friends of Allah, So-called Sufis, Evaluation

Kaynakça

• Akkaya, Hüseyin. Şemseddin Sivasî’nin Süleymâniyyesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Akpınar, Muhammet Raşit. Kadızâdeliler ve Sivâsîler Tartışması. İstanbul: Fecr Yayınları, 2019.
• Aksoy, Hasan. Şemseddîn-i Sivâsî: Hayatı, Eserleri ve Mevlidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1983.
• Aşkar, Mustafa. “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1999), 39/536-563.
• Aksoy, Hasan. “Şemseddin Sivasî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/523-526. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aydın, Özden. “Sivâsî Şeyhlerine Ait Menakıbnâmelerde Karayazıcı İsyanı”. International Social Sciences Studies Journal 6/74, (2020), 5467-5469.
• Baz, İbrahim. Abdülehad Nûrî-i Sivâsî, Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Baz, İbrahim. Kadızâdeliler Sivâsîler Tartışması. İstanbul: Otto Yayınları, 2019.
• Çelebi, Kâtip. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-müsennâ, 1941.
• Çınar, Fatih. “İsmail es-Sivasî ve Sûfîlerin Raks/Deveranı Hakkında Verdiği Bir Fetvası”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1, (2009), 341–358.
• Çınar, Fatih. “Şems-i Sivasî’nin Marifet ve Aşk Güneşi: Abdülmecid Şirvanî”. Sultan Şehir 6/14, (2012), 131–135.
• Çınar, Fatih. “Receb-i Sivasî ve ‘Risâle fî usûli’l-Halvetiyye’ Adlı Eseri”. Sûfî Araştırmaları 3/6, (2012), 81-100.
• Çınar, Fatih. “Halvetî-Şemsî Şeyhlerinden Receb-i Sivâsî ve “Necmü’l-hüdâ fî menâkibi’ş-Şeyh Şemsüddîn Ebü’s-Senâ” Adlı Eseri”. Sûfî Araştırmaları 9/18, (2018), 77-79.
• Çınar, Fatih. “Habîb-i Karamânî ve Tasavvufî Düşüncesi”. Tokat Gazi Osman Paşa İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1, (2018), 147-174.
• Çınar, Fatih. Şemseddîn-i Sivâsî ve Tasavvufî Görüşleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Çınar, Fatih. “Şemseddîn-i Sivâsî’nin Sırrı: Receb-i Sivâsî ve Şemseddîn-i Sivâsî İle Münasebeti”, Somuncu Baba 263, (2022), 48-52.
• Dâye, Necmeddîn. Mirsâdü’l-İbâd (Tasavvuf Yolu). ter. Halil Baltacı. İstanbul: İfav Yayınları, 2013.
• Emecen, Feridun. “Mehmed III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/407–413. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Eraslan, Kemal. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Gazâlî. İhyâu Ulûmi’d-din. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sader, 2000.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: İnkılap Yayınları, ts.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “Şemsiyye”. İslâm Ansiklopedisi. 11/422-423. İstanbul: MEB Yayınları, 1970.
• Göztepe, Yüksel. “Ahmed Sûzî’nin Sülûknamesi”. Sivaslı Sûfî Şair Ahmed Sûzî ve Dönemi. 281-295. ed. Alim Yıldız. Sivas: Buruciye Yayınları, 2012.
• Göztepe, Yüksel -Çınar, Fatih. “Şems-i Sivâsî’nin İrşâdü’l-Avâm Adlı Mes-nevîsi Bağlamında Müteşeyyih Kimselere Dâir Görüşleri ve Değerlendi-rilmesi”. Tasavvur 7/2, (2021), 1109-1144.
• Gündoğdu, Cengiz. Bir Türk Mutasavvıfı: Abdülmecid Sivasî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Gündoğdu, Cengiz. “Halvetiyye Tarikatı Şemsiyye Kolu Meşâyîhi ve Şemsî Dergâhı Son Post-nişîni: Hüseyin Şemsi Güneren”. Ekev Akademi Dergisi (2002), 53-70.
• Hilmi, Ahmed. Ziyaret-i Evliya. haz. Selami Şimşek. İstanbul: Buhara Yayınları, ts.
• Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. ter. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
• Hulvî, Mahmûd Cemâleddîn. Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-ı Ulviyye. haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
• Karamânî, Habîb. Vuslat-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, A/372.
• Kâşânî, İzzeddîn. Misbâhu’l-hidâye ve miftâhu’l-kifâye (Tasavvufun Ana Esasları). çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2012.
• Kaval, Musa. “Ahmet Yesevi’nin Hikmetler’inde Ahir Zaman’ın Sahte Şeyhleri”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1, (2019), 8-17.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İshak Buhârî. et-Ta’arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. ter. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Kuşeyrî. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Mutlu, Fikret. Şemseddin Sivasî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Düşüncesi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Nazmî, Mehmed. Mi’yâr-ı Tarîkat-ı İlâhî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 693.
• Nazmi, Mehmed. Hediyyetü’l-İhvân. haz. Osman Türer. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1982.
• Nazmi, Mehmed. Hediyyetü’l-İhvân (Osmanlılarda Tasavvufî Hayat). haz. Osman Türer. İstanbul: İnsan Yayınları,2005.
• Özağaç, Mustafa. “Habîb-i Karamânî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevîsi: Vuslat-nâme”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 1/667-676.ed. M. Fatih Köksal vd. Amasya: Amasya Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Âlimleri. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Özköse, Kadir. “Osmanlı Devleti Döneminde Sivas’ın Tasavvufî Kültür Yapısı”. Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri. 2/44-67. ed. Şeref Boyraz. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2007.
• Özköse, Kadir. Anadolu Tasavvuf Önderleri. Konya: Ensar Yayınları, 2008.
• Reis, Bedriye. “Gazâlî’ye Göre Sözde Sûfîler ve Yanılgı Noktaları”. Ekev Aka-demi Dergisi 17/55, (2013), 137-150.
• Rûmî, Eşrefoğlu. Müzekki’n-nüfûs. İstanbul: Metin Yayın Dağıtım, 1996.
• Sadeddîn, Müstakim-zâde Süleyman. Hülâsatü’l-Hediyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Şer’iyye, 1082.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî Serrâc. el-Lüma’ fî Târihi’t-tasavvufi’l-İslâmî (İslâm Tasavvufu). ter. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Sivâsî, Abdülehad Nûrî. Kasmu’l-Mübtediîn bi-Sinâni’s-Sünne. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyüddîn Efendi, 1827/2.
• Sivâsî, Abdülehad Nûrî. Dîvân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah, 159.
• Sivasî, Abdülmecid. Letâifü’l-Ezhâr ve Lezâizü’l-Esmâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, 255.
• Sivasî, Abdülmecid. Dürer-i Akâid. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, 300/1.
• Sivasî, Abdülmecid. Tefsîr-i Sûre-i Fâtiha. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, 300/2.
• Sivâsî, İbrahim. Şerhu risâle fî ilmi âdâbi’l-bahs. İstanbul: Süleymaniye Kütüp-hanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 6175.
• Sivâsî, İbrahim. Mecmûatü kasâid fî medhi şeyhu’l-İslâm Feyzullah Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 2843.
• Sivâsî, İbrahim. Şerhu adâbu’l-Birgivî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Servili, 281.
• Sivâsî, İbrahim. Hâşiye alâ şerhi Taşköprü-zâde alâ âdâbi’l-münâzara. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3031.
• Sivâsî, İbrahim. Risâle fî mebâhisu’t-ta’rîf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 658.
• Sivasî, Recep. Necmü’l-hüdâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Kitaplığı, 694/2.
• Sivasî, Recep. Risâle fî usûli’l-Halvetiyye. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi Veli-yüddin Efendi Bölümü, 1836.
• Sivasî, Recep. Hidayet Yıldızı Şemseddin Sivasî’nin Menkıbeleri. ter. H. Şemsi Güneren. İstanbul: Seçil Ofset, ts.
• Sivasî, Recep. Necmü’l-hüdâ fî Menâkıbı’ş-Şeyh Şemseddîn Ebi’s-senâ (Şems-i Sivâsî Menâkıbnâmesi). ter. Fatih Çınar. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2019.
• Sivâsî, Şemseddîn. Mir’âtü’l-ahlâk. haz. Birgül Toker. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
• Sûzî, Ahmed. Sülûknâme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Osman Huldi, 63.
• Süer, Fatih Ramazan. Şemseddîn-i Sivâsî Dîvânı. İstanbul: H Yayınları, 2017.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Avârifü’l-maârif (Gerçek Tasavvuf). ter. Dilaver Selvi. Ankara: Semerkand Yayınları, 2001.
• Şirvânî, Yahyâ. Şifâü’l-Esrâr (Sufi Yolunun Sırları). haz. Mehmet Rıhtım. İstanbul: Sufi Kitap, 2014.
• Tahir, Mehmet. Osmanlı Müellifleri. 4 Cilt. haz. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Tahir, Mehmet. Ahlak Kitaplarımız. İstanbul: Necmi İstikbâl Matbaası, 1325.
• Toparlı, Recep. Şemseddin Sivâsî Divanı. Sivas: Gurbet Yayınları, 1983.
• Tuman M. Nâil. Tuhfe-i Na’ilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. 2 Cilt. haz. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Seha Neşriyat, 1995.
• Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/393-395. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Üçer, Müjgân. “Şemseddin Sivâsî Hazretleri (1520-1597) ve Son Sivâsîlerden Hatıralar”. İlim ve Kültür Tarihinde Sivasîler, Ulusal Sempozyum Tebliğleri. 56-63. ed. Osman Kavaklıoğlu vd. Sivas: Kemaleddin İbn-i Hümam Vakfı Yayınları, ts.
• Vassaf, Hüseyin. Sefîne-i Evliya. 5 Cilt. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Vicdani, Sadık. Tarikatlar ve Silsileleri. haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Yasak, İbrahim. Sivas Yatırları ve Abdülvehhab Gazi Hazretleri. Sivas: Seyran Yayınları, 2004.
• Yesevî, Ahmed. Divân-ı Hikmet’ten Seçmeler. nşr. Kemal Eraslan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,1991.
• Yörükan, Y. Ziya. Müslümanlık ve Kur’ân-ı Kerim’den Âyetlerle İslam Esasları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.