Intellectual and Philosophical Approach in the Renewal of the Fiqh Method (Example of Fadhlurrahmān, Hasan Turābī and Muhammad Mujtahid Shebustarī)

Yıl 2021, , 1383 - 1410, 31.12.2021

Seracettin Eraydın

https://doi.org/10.47424/tasavvur.993750

Öz

When we look at the history of Islamic law, it is possible to say that the fiqh method has developed in a process from the beginning. In this process, it can be mentioned that many scholars, especially mujtahids, who we call sect imams, have contributed to the structure of the science of fiqh. For example, Imam Abū Ḥanīfa (d. 150/767) recoursed to istiḥsān, Imām Mālik (d. 179/795), accepted the relegious actions of people in Madinah as ruling and Imam Shāfiʿī (d. 204/820) put forward a method in his work "ar-Risāla", with the formation he obtained by combining the fiqh of both Ahl al-Ra’y and Ahl al-Hadith. These are the prominent contributions that constitute the structure of the science of fiqh. In addition to these contributions, scholars such as Ghazāli (d. 505/1111), Ibn Taymiyya (d. 622/1225), his student Ibn Qayyim (d. 751/1350) and Shātibi (d. 790/1388), especially during and after the institutionalization of sects, put forward some renewal efforts for the mentioned science in order to bring dynamism to the fiqh method. In the modern period, it is seen that the efforts to renew the fiqh method are much clearer and more widespread than in the classical period. In this period, it is possible to evaluate the efforts to renew the fiqh method in two stages. The first of these stages is the stage of calling to renew the fiqh method, and the second is the practical stage of renewing the fiqh method. In the second stage, two basic approaches can be mentioned, namely "fiqh and procedural approach" and "intellectual and philosophical approach", which also contain different theses, depending on the religious, political, social and philosophical tendencies of the scholars. In this study, we will try to present the views of the intellectual and philosophical approach on renewing the fiqh method, which has different tendencies in itself, in the example of Fadhlurrahmān (1919-1988), Hasan al-Turābī (1932-2016) and Muhammad Mujtahid Shebustarī (b. 1936-d…).

Anahtar Kelimeler

Fiqh method, Renewal, Fadhlurrahmān, al-Turābī, Shebustarī

Fıkıh Usûlünün Yenilenmesi Tartışmalarında Fikrî ve Felsefî Yaklaşım (Fazlurrahman, Hasan Turabî ve Muhammed Müctehid Şebusterî Örneği)

Öz

İslam hukuku tarihine baktığımızda fıkıh usûlünün bir süreç içerisinde geliştiğini söylemek mümkündür. Bu süreç içerisinde, mezhep imamları de-diğimiz müçtehitler başta olmak üzere birçok âlimin, fıkıh usûlü ilminin yapısını oluşturan katkılarından bahsedilebilir. Örneğin İmam Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) istihsana başvurması, İmam Mâlik’in (ö. 179/795) amel-i ehli Medine ile amel etmesi ve İmam Şafiî’nin (ö. 204/820) hem Ehl-i rey hem de Ehl-i hadisin fıkhını mezcederek elde ettiği formasyonla “er-Risâle” adlı eserinde bir usûl ortaya koyması fıkıh usûlü ilminin yapısını oluşturan katkıların başında gelmektedir. Bu katkıların yanında özellikle mezheplerin kurumsallaştığı dönem ve sonrasında Gazalî (ö. 505/1111), İbn Teymiyye (ö. 622/1225), öğrencisi İbn Kayyım (ö. 751/1350) ve Şâtıbî (ö. 790/1388) gibi âlimlerin, fıkıh usulüne dinamizm kazandırmak adına söz konusu ilme yönelik birtakım yenileme çabaları ortaya koydukları bilinmektedir. Modern dönemde ise fıkıh usûlünü yenileme çabalarının klasik döneme göre daha net ve yaygın olduğu görülmektedir. Bu dönemde fıkıh usulüne yönelik yenileme çabalarını iki merhalede değerlendirmek mümkündür. Bu merhalelerin birincisi, fıkıh usûlünü yenilemeye çağrı merhalesi, ikincisi ise fıkıh usûlünü yenilemenin amelî merhalesidir. İkinci merhalede âlimlerin dinî, siyasî, sosyal ve felsefî eğilimlerine bağlı olarak kendi içinde de farklı tezler içeren “fıkhî ve usûlî yaklaşım” ve “fikrî ve felsefî yaklaşım” olmak üzere iki temel yaklaşımdan bahsedilebilir. Bu çalışmada kendi içinde de farklı eğilimlere sahip fikrî ve felsefî yaklaşımın fıkıh usûlünü yenilemeye dair görüşlerini, Fazlurrahman, (1919-1988), Hasan Turabî (1932-2016) ve Muhammed Müctehid Şebusterî (d. 1936-ö…) örnekliğinde sunmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Yenilenme, Fazlurrahman, Turâbî, Şebusterî

Kaynakça

• Abdüsselam b. Muhammed b. Abdülkerim, et-Tecdîd ve’l-Müceddidûn fî Usûli’l-Fıkh, Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2007.
• Alvânî, Tâhâ Feyyâz Câbir, “Usûlü Fıkıh İlmnin Gelişim Süreci Üzerine Düşünceler”, çev. Salahattin Kıyıcı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/3 (2000), 369-395.
• Apaydın, H. Yunus, “Klasik Fıkıh Usûlünün Yapısı ve İşlevi”, Güncel Dini Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı: Tebliğ ve Müzakereler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, 7-28.
• Apaydın, “Fıkıh Usûlünün Temel Kabülleri ve Tarihselcilik”, Dinî Hükümlerin Kaynağı ve Dinî Metinlerin Anlaşılması Konusundaki Çağdaş Yaklaşımlar Çalıştayı, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 323-364.
• Asım Cüneyt Köksal - İbrahim Kâfi Dönmez, ‘’Usûl-i Fıkıh’’ Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42/201-210 İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Aslan, Mehmet Selim, Fıkıh Usûlünde Tecdîd Anlayışı Üzerine Bir Değerlen-dirme, Uluslararası İslam ve Yorum III Sempozyumu, 529. (Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2019), 519-534.
• Bâbekr, Hasan Halîfe, “et-Tecdîd fî Usûli’l-Fıkh Meşrûiyyetuhu ve Tarîhuhu ve İrhâsâtuhu’l-Muâsire”, Mecelletü’l- Müslimi’l-Muâsır, 125-126 (2007), 87-178.
• Belâcî, Abdüsselam, “Tatavvurü İlmi Usûlü’l-Fıkh”, et-Tecdîdü’l-Usûlî Nahve Siyâgatin Tecdîdiyyetin li İlmi’l-Usûl, ed., Ahmed er-Reysûnî, Beyrut: el-Ma‘hadi’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 2014.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Câmi’u’s-Sahîh, thk., Muhammed Züheyr b. Nasır, Dâru Tavki’n-Necat, 2001.
• Dihlevî, Şah Veliyullah, el-İnsâf fî Beyâni Esbâbi’l-İhtilaf, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1404.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Fıkıh Usûlünün İşlevi ve İctihad Yöntemleri Hakkında Genel Bir değerlendirme”, İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Mes‘lesi- I, ed. İsmail Kurt - Seyit Ali Tüz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, 660-673.
• Dönmez, “Usûlde içtihat mümün mü”, II. Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1997, 242-250.
• Fazlurrahman, İslami Yenilenme Makaleler I, çev. Adil Çiftçi, İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Fazlurrahman, İslami Yenilenme Makaleleri II, çev. Adil Çiftçi, İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Fazlurrahman, İslami Yenilenme Makaleler III, çev. Adil Çiftçi, İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Fazlurrahman, İslam ve Çağdaşlık, çev. Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Fazlurrahman, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev. Salih Akdemir İstanbul: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Fazlurrahman, İslam, çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018,
• Hudarî Beg, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1969.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed el Hadramî el-Mağribî etTûnisî Mukaddime, thk., Alî Abdülvâhid Vâfî, Kahire: Dâru Nehdeti Mısr, 3. Cilt, ty.
• İsmaîl, Şa‘ban Muhammed, Usûlü’l-Fıkh Tarîhuhu ve Ricâluhu, Riyad: Dâru’l-Merîh li’n-Neşr, 1981.
• Karadavî, Yusuf, İslam Fıkhını Yeniden Okumak, çev. Abdullah Kahraman, İstanbul: Nida Yayıncılık, 2016.
• Kattân, Mennâ‘, et-Teşrî’ ve’l-Fıkh fî’l-İslam Târîhen ve Menhecen, Beyrut: Müessesetür-Risale, 1989.
• Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi, (İstanbul: İsam Yayınları, 2021.
• Okur, Kâşif Hamdi, “İslam Hukuku Alanında Yenileşme Manifestolarından Bir Kesit: Hakikat-i İslam ve Usûl-i İctihad”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 3 (2004), 35-54.
• Koşum, Adnan, Nasları anlama ve Yorumlamada Yöntem Sorunu; Fazlurrahman Örneği, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kotan, Şevket, “Fazlur Rahman’ın İçtihat Teorisi”, Mülel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2/5 (2008), 87-101.
• Köse, Saffet, “Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları Bağlamında Ahkamın Değiş-mesi Tartışmalarına Bir Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 7 (2006), 13-50.
• Köse, Saffet, İslâm Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmet Yayınları, 2016.
• Pür, Mehdî Alî, Târîhu İlmü’l-Usûl, Dâru’l-Velâ, Beyrut: 2010.
• Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ – Abdülkadir Şener, Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Şâban, Zekiyüddin, İslâm Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kâfi Dönmez, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018),
• Şentürk, Recep, İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim, İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Reysûnî, Ahmed, Tecdîdu İlmi usuli’l-Fıkhi fî dev‘i Makâsidihi, Kâhire: Dâru’l-Mekâsıd li’t-Tabâati ve’n-Neşri, 2017
• Şebusterî, Muhammed Müctehid, Hermenötik; Kuran ve Sünnet, çev. Abuzer Dişkaya, İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Şebusterî, Resmi Dini Söylemin Eleştirisi, çev. Abuzer Dişkaya, İstanbul: Mana Yayınları, 2011.
• Şerefî, Abdülmecîd Muhammed es-Sûse, “Tecdîd Usûli’l-Fıkh; Târîhuhu ve Meâlimuhu”, Mecelletü Câmiatü’ş- Şârika li’l-Ulûmi’ş-Şeriyye ve’l-İnsaniyye, 3/2 2006, 327-371.
• Murat Şimşek, İmam Ebû Hanîfe ve Hanefîlik, İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Turabî, Hasan, İslami Düşüncenin İhyası, çev. Sefer Turan - Âdem Yerinde, İstanbul: Ekin Yayınları, 2016.
• Turabî, Özeleştiri ve Yenilenme Sorumluluğu, çev. Vahdettin İnce, İstanbul: Ekin Yayınları, 2016.
• Ünal, İsmail Hakkı, “Fazlur Rahman’ın Sünnet Anlayışı ve Yaşayan Sünnet Üzerine”, İslami Araştırmalar Dergisi, 4/4, (1990), 285-294.