Khunaji's al-Jumal in the Context of Logic Studies in the Seventh and Eighth Century (AH) and the Commentaries Written on His Work

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 73 - 93, 30.06.2018

Ramy Mahmoud

Öz

The science of logic has occupied
an important role in Islamic history. Especially when al-Gazali 505-1111 has
come and claimed that who learned Islamic sciences, without learning the Logic
we cannot trust in his knowledge. From this time The science of logic has been
flourished and quietly began to include in many sciences even Tefsir and Fiqh.
After that, Al-razzi 606/1210 has established a big school in Islamic
philosophy in general and in logic in particular. al-Khonaji 646/1248 one of
his important students. Who moved from Iran to Egypt and became Qadi al-Qudat
(Chief Islamic justice). He has improved The science of logic by his books;
like Keshf al-Asrar. In the sixth/twelfth one of his books has been spread in
Muslim world and became the first step for who wanted to learn Logic. Beside
that we have a lot of scholars has made commentaries on this book. In this
article we focused on (Metn al-Jumal) by al-Konaji with his spreading in the
Sixth. Seventh h.centuries.

Anahtar Kelimeler

Logic-Islam- Gazali- al-Razi- Khonaji- Ibn Wasil- Metn al-Gumal

المنطق في القرنين السَّابع والثامن الهجريين متن الجمل في المنطق للخونجي والشروحات عليه

Öz

شهد القرنان السابع والثامن نهضة في علم المنطق، وكان
الفضل في هذا يرجع إلى أبي حامد الغزالي 505/1111 حينما تزعم علم المنطق وقدمه على
كثير من العلوم، بل جعل من لا يتعلم المنطق ويدرسه لا يوثق بعلمه أيا كان، تبع
الغزالي الفخر الرازي 606/1210 الذي كون مدرسة كبيرة في العلوم العقلية، التي كان
طرفا منها علم المنطق، ندرس في مقالتنا أحد أعضاء هذه المدرسة تلامذة الرازي، أفضل
الدين الخونجي 646/1248 الذي طوَّر المنطق وزاد عليه وصحح فيه، وألف فيه مؤلفات
طبقت الآفاق، من ضمن هذه المؤلفات متن صغير الحجم جمع فيه أطراف هذا العلم، وتوالت
عليه الشروح والتعليقا، نرصد في القرنين السابع والثامن مدى انتشار هذا المتن وكيف
توالت عليه الشروح.

Anahtar Kelimeler

علم المنطق- الغزالي- الفخر الرازي- إسلام- الخونجي- العلوم العقلية

Yedinci ve Sekizinci Asırda Mantık İlmi El-Hüneci ve Cümel Metni

Öz

Yedinci ve sekizinci asırda
mantık ilminde büyük bir kalkınma meydana gelmiştir. Bu kalkınmanın
sebeplerinin başında Gazalî’nin ö.505/1111 mantık ilmine atfettiği önem
gelmektedir. Nitekim Gazali, mantık bilmeyenin ilmine güven olmayacağını ifade
ederek bu ilmi, doğru bilginin kistası konumana getirmiş ve Mantık daha yoğun
araştırmaların yapıldığı telif eserlerin ortaya konulduğu bir hüviyet
kazanmıştır. Yedinci yüzyıla gelindiğinde Mantık alnında karşımıza çıkan en
önemli şahsiyet Fahreddin er-Razidir. Razi ö.606/1210 aklî ilimlerde önemli bir
ekol kurup birçok büyük âlim yetiştirerek İslam dünyasında bu ilimlerin
yayılmasına önderlik etmiştir. Bu makalede onun önde gelen öğrencilerinden
Efdalü’d-Din el-Hüneci’ye ö.646/1248 ait olan el-Cümel adlı eserin, telifinden
itibaren iki yüzyıl içerisinde Müslüman âlimler arasında nasıl telakki edildiği
ele alınıp incelemiştir.

Anahtar Kelimeler

mantık, iran, gazzali, ibni vasıl, cümel metni, razi

Kaynakça

• Bennâ, Râmî İbrâhîm. Beyne’z-Zehebî ve’bni Teymiyye. İskenderiyye.
• Ebü’l Fidâ, İsmail b. Ali. el-Muhtasar fi ahbâri’l-beşer. El-Matbaatü’l Hüseyniyye el-Mısriyye.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfa fi usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Abdüsselâm, Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1993.
• Habeşî, Abdullah b. Muhammed. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî. Abu Dâbi: 2004.
• Hacı Halîfe, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zünûn an esmâi’l kütübi ve’l fünûn. Bağdat: Mektebetü’l Müsenna, 1941.
• Hûnecî, Efdalüddîn Muhammed. Risâletân fi’l-mantık. thk. Sâd Ğurâb, Tunus: 1990.
• İbnü’l Aberî, Ebü’l Ferec. Tarihu İbni’l Aberî. thk. Anton Sâlihî, Beyrut: Dâru’ş-Şark, 1992.
• İbn Ebî Useybia, Ebü’l Abbâs Ahmed. Uyûnü’l enbâ fî tabakâti’l etıbbâ. thk. Nizâr Rızâ, Beyrut: Dâru Mektebeti’l Hayat.
• İbnü’l İmâd el-Hanbelî, Ebü’l Felâh. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. mahmûd el-Arnavût ve Abdülkadir el-Arnavût, Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbn Kunfuz, Ebü’l Abbâs Ahmed. el-Vefayât. Beyrût: Dâru’l Afâk el-Cedîde, 1983.
• İbn Meryem, Ebû Abdillah Muhammed. el-Bustân fî zikri’l-evliyâi ve’l ulemâi Tilimsân. Cezâir: el-Matbaatü’s Sa’lebiyye, 1908.
• İbn Vâsıl, Ebû Abdillah Muhammed b. Sâlim. Müfricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâlüddîn eş-Şeyyâl, Kahire: Daru’l Kütüb ve’l Vesaiki’l Kavmiyye, 1957.
• Kâfiyecî, Ebû Abdillah Muhammed b. Süleymân. et-Teysîr fî kavâidi’t-tefsîr. Thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, Kahire: Mektebetü’l Kudsî, 1998.
• Safedî, Salâhuddîn. Ayânu’l asr ve a’vânü’n-nasr. Dımeşk: Dâru’l Fikr, 1998.
• -------Nektü’l-Himyân fî nüketi’l umyân. Thk. Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrût: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2007.
• Sehâvî, Şemsüddîn. ed-Dav’u’l-Lâmi fî mehâsini’l karni’t-tâsi. Menşûrâtü Dâri Mektebeti’l Hayât.
• Suyûtî, Celâlüddîn. Hüsnü’l-muhâdara fî ahbârı Mısr ve’l-Kâhira. thk. Muhammed Ebü’l Fadl İbrâhîm, Mısır: Dâru İhyâi’l Kütübi’l İlmiyye, 1967.
• -------el-Kavlü’l Maşrik fî tahrîmi’l mantık. thk. Seyyîd Muhammed, Dâru’l-Hadîs, 2007.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah. Mu’cemü’l büldân. Beyrut: Dâru Sâder, 1995.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-İber fi haber men ğaber. thk. Ebû Hâcer Zağlûl, Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye.
• -------Tarihü’l İslâm ve vefayâtü’l-meşâhîri ve’l-a’lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dârû’l Garbi’l İslâmî, 2003.
• Zirikli, Hayreddin. el-Alâm. Dârû’l İlm li’lmelâyîn, 2002.
• İbn Merzûk. Nihâyetü’l emel fî şerhi’l-cümel. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 614, 654.
• İbn Vâsıl. Şerhu me’stağlega min Metni’l Cümel. Beincke Rare Book and Manuscript Library Yale University, no: 104.
• ------- Şerhu Metni’l Cümel li’l Hûnecî. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 647.
• Nedrûmî, Şihâbüddîn Ahmed. Şerhu İbni Merzûk li-Metni’l Cümel. Mektebetü’l İskenderiyye, no: 617.
• et-Tilimsânî, Ebû Abdillah Muhammed. Şerhu Metni’l Cümel. el-Mektebetü’l Vataniyye bi’l Cezâir, no: 1388.