Hüseyin b. Ṭu’me el-Beytümānî’nin Risâle Ḥablullahi’l-Metîn fî Akīdetiş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddîn Adlı Eserinin Tahkikli Neşri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 145 - 201, 30.06.2019

İyat Erbakan , Halil İbrahim Delen

Öz

İbnü’l-Arabî’nin sıkı takipçisi olan ve döneminin önde
gelen sufilerinden kabul edilen Abdilganî b. İsmâîl en-Nâblusî’nin öğrencisi tarafından kaleme alınan “Risâle
Hablullahi’l-Metîn fî Akīdetiş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddîn” adlı bu risale 18. yy da İbnü’l-Arabî’nin görüşleri etrafında toplanmış Şam’daki önemli bir sufî hareketin konumunu gözler önüne
sermektedir. Risalenin baş tarafından anladığımız kadarıyla Şam’da İbnü’l-Arabî’nin itikadi görüşlerini okutmak
amacıyla Nâblusî’nin özel bir ders halkasının olduğu anlaşılmaktadır. Bu
ders halkasında İbnü’l-Arabî’nin itikadi görüşlerinin
okutulup daha sonra şeriate uygun olduğunun tekid edilmeye ve delillendirilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Bu
bize o dönemde Şam’da olan
tasavvufi ortamın en önemli özelliğini göstermektedir ki o tarikatle şeriatın bir
götürülmesi veya diğer bir ifade ile aralarının bulunmasıdır.  Bu nedenle Şam Tasavvuf çevresinde diğer tasavvufi mecralarda ortaya çıkan ayinler/uygulamalar
gözükmemektedir. Yazarın dönemindeki bazı sufilerin Allah’a ulaşmak amacıyla şer’î emirlere
muhalif bazı tasarruflarını eleştirmesi de bunu destekler mahiyettedir. Bu
hassasiyetinden dolayı -şer’î naslara bağlılığı ve verdiği önemin ortaya çıkması amacıyla- fikri sorulduğunda ayet ve
hadislerle delillendirmeye özen gösterdiğini görüyoruz. Şam’da önemli tarikat şeyhlerinden birisi olan müellif -risalenin başında da beyan
ettiği üzere- yanlış algıları
düzeltmek, mürdilerine tasavvuf eğitimine başlamadan sahih itikadi bilgileri öğretmek ve
sufilerin sahih inanç sistemini müstedlel olarak ifade etmek amacıyla bu
risaleyi kaleme almıştır. Buradan anlıyoruz ki o avamın ve havassın inancını
ayırmakta müridlerine İbnü’l-Arabî’nin olduğu havas seviyesine ulaşmalarını nasihat etmektedir. Müellif müridlerin
gönüllerin sahih inanç esaslarının yerleşmesi amacıyla salihlerin sohbetine önem göstermekte ve
onların sıkıntılı hal ve söylemleri karşısında doğruyu açıklamaktadır. Müellif risalenin sonunda -sahih
akaidi uyguladıktan sonra- müride gereken salih amellerden ayet ve hadislerle
müstedlel bir şekilde
bahsederek risalesine son vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Akāid, Tasavvuf, Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Hüseyin b. Tu’me el-Beytümānî

A Critical Edition of the Risāla Ḥablullah al-Metîn fī Akīde eš- Šayḫ al-Ekber Muḥyī l-Dīn by Ḥusayn b. Ṭuʿma al- Beytumānî

Öz

Abd al-Ghanī ibn Ismāʻīl al-Nāblusī who is a strict follower of Ibn al-Arabī, is accepted
as one of the leading sufis of his time. The treatise “Risāla Ḥablullah al-Metîn fī Akīde eš- Šayḫ al-Ekber Muḥyī l-Dīn” -which was written by one
of his students- shows the position of a significant sufi movement in Damascus
gathered around the views of Ibn al-Arabī in the 18th century. It is understood
from the beginning of the risalah that Nâblusî had a special lecture circle in
Damascus in order to teach theological views of Ibn al-Arabī. In this circle,
Ibn al-Arabī’s views were read and tried to be proved as they are appropriate
to Sharia’h. This shows us the most important feature of sufi environment in
Damascus at that time; that al-tariqah and al-sharia’h were taken together, in
other words they were compromised. For this reason, in Sufi environments of
Damascus we cannot witness rituals / practices which appeared in other sufi
movements. The fact that the author criticizes behaviours of some sufis of his
time -which they exhibited with the aim of reaching Allah although they
contradict to Sharia’h- also confirms this situation. Due to this sensitivity,
when he was asked about his opinion, he was attentive to evidence it with the
verses of Quran and narrations of Prophet (pbuh), to present his loyalty to
Islamic legal texts. The author who was one of the significant sheikhs of
Damascus, wrote the aforementioned manuscript-as he also stated at the
beginning- in order to correct misperceptions, to teach his disciples authentic
knowledge about faith before they take sufi training and to express the true
belief sytem of sufis in the light of evidences. We understand that he
recommends his disciples to reach the khawas rank which Ibn al-Arabī reached,
to be able to divide the faith of awam (commons) and khawas (exclusives). The
author emphasizes the importance of conversation with righteous believers in
order to settle true principles of faith in the hearts of disciples and explain
the truth in the face of their troublesome situations and discourses. After
applying the true faith, the author concludes his treatise by mentioning
righteous deeds which a sufi disciple needs, by documenting them with the
verses and ahadith.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Ṣūfism, Muḥyī l-Dīn Ibn al-ʿArabī, Ḥusayn b. Ṭuʿma al- Beytumānî

تحقيق (( رسالة حبل الله المتين في عقيدة الشيخ الأكبر محيي الدين)) لحسين بن طعمة البيتماني

Öz

تكشف لنا هذه الرسالة -بعنوان الحبل المتين في عقيدة
الشيخ الأكبر محيي الدين- عن موقف مهم للحركة الصوفية في دمشق في القرن الثامن عشر
حول شخصية ابن عربي، فكاتب الرسالة –الشيخ حسين البيتماني- من تلامذة الشيخ عبد
الغني النابلسي، وأحد أهم الشخصيات الصوفية في دمشق في تلك الفترة، ونراه يدافع عن
الشيخ الأكبر دفاعا قويا، ويتبنى عقيدته، وهذا يعد من أهم ملامح التصوف الدمشقي. ونراه في
بداية الرسالة يصف لنا مجلسا من مجالس الشيخ النابلسي لإقراء عقيدة الشيخ الأكبر
محيي بن العربي، ثم يحاول الاستدلال لهذه العقيدة والتأكيد على موافقتها للشريعة
الإسلامية، وهذا ما يبين لنا ميزة من أهم مزايا التصوف الدمشقي في هذه الفترة، وهي
اجتهاد صوفية دمشق أن يوائموا بين الشريعة والطريقة، ولذلك لم تظهر في التصوف
الدمشقي تلك الطقوس التي ظهرت في غيره، وهذا يؤكده انتقاد الكاتب في موضعين من
الرسالة لبعض تصرفات الفرق الصوفية المخالفة للشرع في زمنه، والتي تحاول التحلل من
أوامر الشرع بدعوى الوصول إلى الله، ولذلك نراه يعتني بإيراد الآيات والأحاديث
للاستدلال على ما يدعوه إليه من أفكار، وليظهر تمسكه بنصوص الشريعة واعتباره لها.  ولعل أهم ما يلفت النظر حرص الكاتب -وهو أحد شيوخ الطرق
الصوفية في دمشق- على تصحيح اعتقاد المريد قبل البدء بسلوك الطريق، وهذا هدفه من
الرسالة كما بينه في بدايتها، وولذلك نراه يؤول ما يمكن تؤويله من عقائد الصوفية،
أو يرد ما لا يمكن قبوله، ولذا نراه يفرق بين عقائد العوام والخواص، ويقدم النصائح
للمريد لبلوغ مرتبة عقيدة الخواص التي عليها الشيخ الأكبر. ولا يغفل الكاتب التركيز على
صحبة الصالحين وأهميتها في تثبيت العقيدة الصحيحة في نفوس المريدين، ويبين للقارئ
الموقف الصحيح إزاء كلماتهم وأحوالهم المشكلة. ويختم الكاتب رسالته بما يجب
على المريد - بعد إحكام العقيدة الصحيحة - من العمل الصالح ، مستدلا على كل ذلك
بالنصوص الشرعية من آيات وآحاديث.

Anahtar Kelimeler

العقيدة، التصوف، محي الدين ابن العربي، حسين بن طعمة البيتماني

Kaynakça

• Arabi, Muhyiddin b. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Thk. Osman Yahya. 2. Bs. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1985.
• Arabi, Muhyiddin b. Mevakiü’n-nücum. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, t.y.
• Baytar, Abdürrezzâk b Hasan b İbrâhim el-Meydani ed-Dımaşki. Hilyetü’l-beşer fî tarihi’l-karni’s-salis aşr. Thk. Muhammed Behcet el-Baytâr. 2. Bs. Beyrut: Dâru Sadır, 1993.
• Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b İsmail - Nasır, Züheyr. Sahihü’l-Buhari : el-Camiu’l-müsnedü’s-sahih. 1. Bs. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Haccac, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b el-. Sahih-i Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai’t-Türâs, t.y.
• “Hizânetü’t-Turas”. Fihrisü Mahtutâti Âl-i Beyt. t.y. https://www.kfcris.com/en/publication/64.
• Karabulut, Ali Rıza. Mu’cemü’t-tarihi’t-türasi’l-İslami fi mektebati’l-alem: el-mahtutat ve’l-matbuat. Kayseri: Akabe, t.y.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifin: teracimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1408.
• Muradi, Ebü’l-Fazl Muhammed Halil b Ali b Muhammed. Silkü’d-dürer fî a’yâni’s-sânî aşer. 3. Bs. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1988.
• Mübeyyidin, Mühenned Ahmed. “Sikâfetü’t-Tesliyye fî Medîneti Dimeşk Hilale el-Karni’s-Sâmini Aşra’l-Milâdî”. el-Mecelletü’l-Ürdüniyyetü li’t-Tarîhi ve’l-Âsâr 1/1 (2007): 53-75.
• Paşa, Babanzade Bağdatlı İsmail. İzahü’l-meknun fî zeyl-i ala Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Thk. Mehmet Şerafettin Yaltkaya. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1972.
• Suyuti, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b Ebî Bekr. el-Havi li’l-fetavi. Thk. Abdüllatif Hasan Abdurrahman. 1. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 2000.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b İsa b Sevre es_Sülemi. el-Câmiü’l-kebir = Camiü’s-sahih = Sünenü’t-Tirmizi : el-vela’ ve el-hibe - el-emsal. Thk. Beşşar Avvad. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm : Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikın. 15. Bs. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 2002.