يوسف أفندي زاده ورسالته"الرّدّية للضاد المعجمة": دراسة وتحقيق

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 569 - 622, 31.12.2019

Zakir Aras , Hamza Khelifati

Öz

هو أبو محمد
عبد الله بن محمد بن يوسف بن عبد المنّان الحلمي الآماسي. عُرف واشتهر بلقب يوسف
أفندي زاده. عاش في القرن الثامن عشر الميلادي في الدولة العثمانية. له باعٌ طويلٌ
في نشر علم القراءات القرآنية في الدولة العثمانية. وله رسالة بعنوان "الرّدّية للضَّاد
المعجمة" تأتي أهميتها في كونها تعكس ما كان يحدث من سِجالات علمية
بين العلماء في تلك الفترة الزمنية.

أجاب في
رسالته على المرعشي المدعو بساجقلي زاده المتعلقة بالضَّاد وكيفية قراءتها. وقد
أثارت رسالة ساجقلي زاده المعنونة بـ" كيفية أداء الضَّاد" نقاشًا حادا
وجدلا كبيرًا بين العلماء العثمانيين. وفي هذا السياق؛ كثرت العديد من الرّدود
عليها. وقد قام ممثل مؤسّسة شيخ القرّاء يوسف أفندي زاده بتأليف رسالة تطرق إلى
هذا الموضوع من حيث علم القراءات، والتجويد، والفقه، والتفسير وعلم اللغة العربية.

يهدف هذا
المقال إلى دراسة وتحقيق رسالة رئيس القرّاء يوسف أفندي زاده ونشرها لمساهمتها في
مجال علم القراءات القرآنية.

Anahtar Kelimeler

يوسف أفندي زاده، علم القراءات، ردية على ساجقلي زاده، المرعشي، الرّدّية للضاد المعجمة

Yusuf Efendi Zadeh (d.1167 \ 1754) and his treatise “Al-Raddiyyatu li Al-Dad Al-Mu’jama”: Study and Critical Edition

Öz

His real name is Abu Muhammad
Abdullah b. Muhammad b. Yusuf b. Abdul Mennan El-Hilmi al-Amasi, or more
famously known as Yusuf Efendi Zadeh. He lived in the 18th century (d.1167 \
1754) during the Ottoman period. He has a great contribution in the development
of the Science of Qur’anic Recitations (Qiraat) in the Ottaman State. He has
written many importand and fundemantal books in this field of Qiraat. Among his
writings are “Al-Raddiyya li Al-Dad Al-Mu’jama”, which is an important piece
that reflects the characteristics and attributes of the period he lives in. In
this work, he replied to al-Mar’ashi, also known as Sajagli Zadeh on his
argument regarding the  Pronunciation of
the letter "Dad" and its method of recitation. This is due to Sajagli
Zadeh’s writing entitled “Kayfiyyatu Adaai Al-Dâd” causing a great polemic and
heated discussions among the Ottoman scholars. in return, his view has received
many opposition and rejections. Yusuf Effendi Zadeh, founder of Sheikh
al-Kurra’ Foundation, had produced a brief writing in order to evaluate the
term dâd from the perspective of Qiraat, tajweed, jurisprudence, interpretation
(tafsir) and linguistics. This article aims at studying and evaluating the
writing of the writing of the Imam of Qiraat,  Yusuf Effendi Zadeh, and publishing it for
its priceless contribution to the field of
Qiraat (Quranic Recitations).

Anahtar Kelimeler

Yusuf Effendi Zadeh, Qiraat, recitation on Sajagli Zadeh Marashi

Yusuf Efendizade ve “er-Rediyyetü li’d-Dâd el-Mu’ceme” adlı risalesi: İnceleme ve Tahkik

Öz

Asıl adı Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Yusuf b. Abdulmennan
El-Hilmi el-Amasi’dir.
Daha
çok Yusuf Efendizade lakabıyla tanınmıştır.
18.yüzyılda(ö.1167\1754) yaşamış bir
osmanlı alimidir. Osmanlı devletinde kıraat ilminin gelişmesinde
büyük payı vardır. Kıraat sahasında çok sayıda önemli eserler telif etmiştir.
Dönemin karakeristik özelliklerini yansıtması bakımından en önemli çalışmalarından
birisi de “er-Rediyyetü li’d-Dâd el-Mu’ceme” adlı risalesidir. Bu çalışmasında
saçaklızade diye bilinen el-Mera’şi’ye dâd harfinin okunuşu
hakkında cevap vermiştir. 
Saçaklızade’nin “keyfüyetü edai li’d-dâd” adlı risalesi osmanlı alimleri
arasında büyük bir polemiğe yol açmıştır. Bu meyanda kendisine
dönemin büyük kıraat âlimlerinden reddiyeler gelmiştir.
Şeyhü’l-Kurra müessesinin temsilcilğini
yapan Yusuf Efendizade dâd harfini kıraat, tecvid, fıkıh, tefsir ve dil
ilimlerine göre değerlendirerek ilmi bir risale yazmıştır.
Makale,  Reis’ul-Kurra Yusuf Efendizade’nin
bu risalesini kıraat ilmine bir  katkıda
bulunmak üzere tahkikli metniyle birlikte sunmayı hedefler.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Efendizade, Kıraat ilmi, Saçaklızade El-Mera’şi Reddiye, er-Rediyyetü li’d-Dâd el-Mu‘ceme

Kaynakça

• Askalanî, İbn Hacer. el-Durerü’l-Kamine fi’l-Mieti’s-Samine. thk. Muhammed b. Abdulmuîd Dân. 2. Baskı. Hindistan: Meclisu Daireti’l-Mearifi’l-Osmaniyye, 1972.
• Bağdadî, İsmail Paşa. Hediyetü’l-Ârifîn Esmai’l-Müellifîn ve Âsarı’l-Musannifîn. Beyrut: Muessesetü’t-Tarihi’l-Arabî, 1951.
• Bermavî. İmta’ü’l-Fudalâ biteracimi’l-Kurrâ. Riyad: Darü’n-Nedve el-Alemiyye, 2000.
• Cebertî, Abdurrahman b. Hasan. Tarihu Âcaibi’l-Asâr fi’t-Teracimi ve’l-Asâr. Beyrut: Darü’l-Ciyl, 2010.
• Dânî, Ebû Amr. el-Tahdid fi’l-İtkanî ve’l-Tecvid. thk. Ğanim Kaddurî Hamd. Bağdad: Mektebetu dari’l-Enbar, 1988.
• Davudî, Muhammed b. Alî b. Ahmed. Tabakatü’l-Müfessirîn. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, t.y.
• Dehmane, Havedh.Yusuf Efendizâde Abdullah Hilmî Efendi’nin Necah’ul-Karî Li Sahihi’l-Buharî Adlı Risalesinin Tahkiki (İlk Yüz Varak). Konya: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017.
• Efendizâde, Yusuf. Ecvibetü Yusuf Efendizâde ala iddet Mesaîl Mimma Yateallak bivucuhi’l-Kur’an. thk. Ömer Yusuf Abdulganî Hamdan. Suudi Arabistan: Mecelletu el-İmam eş- Şatıbî li’d-Dirasat’il-Kur’aniyye, sayı. 6, 2008.
• Efendizâde, Yusuf. Risaletü Müşkilatu’ş-Şatıbî min evveli’r-Risale ila Nihayeti İmaleti Hai’t-Te’nis li’l-Kisaî ala’l-İstisna. thk. Salim b. Ğaramullah b. Muhammed El-Zehranî. Mekke: Mecelletu Camiâti Ummi’l-Kura li’l-ulumi’ş-Şeriâ ve’l-Luğati’l-Arabiyye ve Adabiha, Sayı: 51, 2011.
• Efendizâde, Yusuf. Kitab Müşkilatı’ş-Şatıbî li’l-İmam Yusuf Efendizâde. thk. Hadi Behçet Hüseyin Sabri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Filistin: Camiâtü’l-Necahi’l-Vataniyye, 2010.
• Fasî, Cemaluddin Ebi Abdullah Muhammed b. el-Hasan. el-Leali’l-Feride fi Şerhi’l-Kaside. thk. Abdurrahim el-Tarhunî. Lübnan: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2011.
• Hacı Halîfe, Katip Çelebi. Keşfu’z-Zunun ân Esami’l-Kutubi ve’l-Funun. Bağdâd: Mektebetü’l-Mesna, 1941.
• Hamevî, Şihabuddin Ebi Abdillah Yakut b. Abdullah el-Rumî. Mu’cemü’l-Udebâ: İrşadu’l-Erîb ila Ma’rifeti’l-Edîb. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1993.
• Hancı, es-Seyyid Muhammed Emin. Kitabu Muncemi’l-Umran fi’l-Müstedrek ala Mu’cemi’l-Buldan. Mısır: Matabaatü’s-Saâdat, 1907.
• İbn Kesîr. Tefsirü’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selame. 2. Baskı. Suudi Arabistan: Daru Tıybeti’l-Neşr ve’l-Tevzi’, 1999.
• İbn’ül-Cezerî. el-Temhîd fi İlmi’t-Tecvid. thk. Alî Hüseyin el-Bevab. Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1985.
• İbn’ül-Kasım, Hasan el-Nahvî. el-Mufid fi şerhi Umdeti’l-Mecid fi’l-Nazmi ve’t-Tecvid. thk. Cemal El-Seyyid Rifai’. Kahire: Evladu’ş-Şeyh, t.h.
• İzmirî, Mustafa. Risaletu fi’r-Reddi ala’l-Mera’şî (Saçaklızâde) fi Mebhasi Tashihi’d-Dâd. thk. Fellah Hasan Kati’. Irak: Mecelletü’l-Adabi’l-Mustansiriyye, sayı: 62, 2013.
• Kaysî, Muhammed Mekkî b. Ebi Talib. el-Riayetu li’t-Tecvidi’l-Kıraati ve Tahkik lafzı’t-Tilave. thk. 1. Baskı, Mektebetu Kurtuba li’l-Bahsi’l-İlmi ve’t-Tahkik el-Turas.
• KehhÉle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-Müellifîn. Beyrut: Mektebetu’l-Mesna, 1987.
• Kettanî, Abdulhay. Fihrisu’l-Feharis ve’l-Esbat ve Mu’cemi’l-Me’acim ve’l-Meşiyhat ve’l-Muselselat. thk. İhsan Abbas. 2. Baskı. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1982.
• Kevserî, Muhammed Zahid. El-Tahriru’l-Veciz fima Yebteğihi el-Musteciz. Matbaatu’l-Envar, 1320.
• Kureşî, Abdulkadir b. Muhammed b. Nasrullah. el-Cevâhiru’l-mudiyye fi tabakati’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah el-Halu. 2. Baskı. Kahire: Dârü Hicr, 1993.
• Mara’şî, Saçaklızâde. el-Risaletü’l-Mutemmime li Keyfiyeti’n-Nutki bi’d-Dâd. thk. Salim Kadduri Hamd. Mecelletü’l-Ferahidî, sayı: 22 , 2015.
• Mara’şî, Saçaklızâde. Keyfiyetu Edai’d-Dâd. thk. Hatim Salih el-Damin. Irak: Mecelletu Mecme’il-Luğa el-Arabiyye, sayı: 75 / 4 , 1995.
• Mardinî, Şemsuddin Muhammed b. Kayser. el-Dureru’n-Nadid fi ilmi’t-Tecvid. No: 1616. Medine İslam Üniversitesi Fotokopi Bölümü.
• Murâdî, Ebü’l-Fazl Muhammed Halil, Silkü’d-Dürer fi Â’yânî’l-Karni’s-Sanî Âşr, 3. Baskı. Beyrut: Darü ibn Hazm, 1988.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu‘cemü’l -Müfessirîn. Beyrut: Muesseetu Nuvayhız el-Sekafiyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1988.
• Öge, Ali. Amasyalı Âlim Yusuf Efendizade’nin Kıraat İlmine Dair Eserlerinin İncelenmesi. Uluslararası Amasyalı Âlimleri Sempozyumu. 187-194. Amasya: 2017.
• Özkan, Halit. Yûsufefendizâde. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 2013.
• Safedî, Salahuddin. el-Vafî bi’l-Vefayat. thk. Ahmed el-Arnavutî - Tûrkî Mustafa. Beyrut: Daru İhyai’t-Turas, 2000.
• Sehavî, Ali b. Muhammed Alemüddin ebü’l-Hasen. Fethü’l-Vasid fi Şerhi’l-Kasid. Thk. Mevlay Muhammed el-İdris el-Tahiri. Suudi Arabistan: Mektebetü’l-Ruşd, 2002.
• Sezgin, Fuat. Tarihu’t-Turasi’l-Arabi. trc. Mahmud Fehmi Hicazî. Riyad: Camiâtu’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye, 1991.
• Sibeveyh. el-Kitab. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 3. Baskı. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1988.
• Sîrafî, Ebû Saîd el-Hasan b. Abdullah b. Merziban b. Ahbarü’n-Nahviyyîn’el-Basriyyîn. thk. Taha Hüseyin el-Zeynî - Muhammed Abdulmun’im Hafacî Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, 1966.
• Suyutî, Celalettin. Buğyetü’l-Vuat fi tabakati’l-luğaviyyin ve’l-Nuhhât. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Beyrut: el-Mektbetü’l- Asriyye, t.y.
• Şatıbî. Hırzu’l-Emanî ve vechu’t-Tehanî fi’l-Kıraati’l-Seb’a el-Şatıbiyye. thk. Muhammed Temim el-Za’bî. 4. Baskı. Suudi Arabistan: Mektebetü Dari’l-Huda ve dari’l-Ğavsani lid-Dirasati’l-Kur’aniyye, 1985.
• Tahir, Bursalı Mehmet. Osmanlı Müellifleri, haz: A. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, t.y.
• Zehebî, Şemsuddin. Ma’rifetu’l-Kurra el-Kibar âlâ’t-Tabakati ve’l-A’sâr. Lübnan: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Zehebî, Şemsuddin. Siyer A’lâm’in-Nubelâ. thk. Şuayb Arnavutî önderliğinde Tahkik Heyeti, 3. Baskı. Beyrut: Muessesetu’r-Risale,1985.
• Ziriklî, Hayruddin. A’lâm. 15. Baskı. Lübnan: Darü’l-İlm li’l-Melayin, 2002.