A Mu‘tazilite Critique of “Ta‘yēen by Naṣṣ”: The Case of Rukn al-Dīn Abū Ṭāhir al- Ṭuraythīthī
Öz
This study is an attempt to
examine the critiques of Mu‘tazilites in general and Rukn al-Dīn Abū Ṭāhir al- Ṭuraythīthī in particular, of “ta’yēen by naṣṣ”
(appointment by text or direct proclamation) which has long been discussed
within the intellectual history of Islam. The concept of ta’yēen by nass is a case which has been attempted
to be grounded on the basis of Qur’ān and Ḥadith. Although it is thought to be
peculiar to the Shiite circles, it has also been expressed in some Sunni
schools as well. Despite the fact that it is generally discussed in regard to
the imamate of the fourth Caliph ‘Ali,
some also argued that ta‘yēen by ṇass was to be the case for the imamate
of Abū Bakr. Concerning this theory, Mu‘tazila
levelled a great number of essential critiques at the Shiites’ understanding of
matter. Since it has been discussed in direct relation to the textual evidences
from the Qur’ān, a re-examination of the subject in the Qur’anic context is required. In this regard, the
methodological approach of Mu‘tazilite
scholar al-Ṭuraythīthī is an important component to take into consideration.
Ṭāhir al- Ṭuraythīthī
criticizes the sects for their understandings of the notion of ta‘yēen by naṣṣ, in his prominent book “Mutashābih
al-Qur’ān” in
which he tries to understand the subject at stake within the boundaries of language
and reason. Moreover, he evaluates the assertions of both Imāmiyya and Bakriyya
and criticizes both sides relying on the contextual basis of Qur’ānic verses.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Belhî, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud:Kitabu’l-makalat, thk. Hüseyin Hansu ve dğr, Kuramer-Daru’l-Feth, İstanbul- Amman, 2018.
- Bozan, Metin: İmâmiyye Şiası’nın Oluşumu, İstanbul, İsam, 2018.
- Cahiz, Ebu Osman Amr b. Bahr: Kitabu’l-Osmaniyye, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Beyrut, 1992
- Cürcanî, Seyyid Şerîf: Şerhu'l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, TYEKB, İstanbul, 2015, c. III.
- Cüveynî, İmamu’l Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf: el-İrşâd ilâ kavâtıi'l-edille fî usûli'l-itikâd, Mektebetü'l-Hanci, Kahire, 1950.
- Doğan, Muhammed Osman: Tecrı̂dü’l-İtikâd Şârı̇hlerı̇nde İmâmet: İsfahânı̂ ve Alı̇ Kuşçu Örneği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
- Ebu’l-Muin en-Nesefî, Meymum b. Muhammed: Tabsıratü'l-edille fî ‘usûli'd-din, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, DİB Yayınları, 2012, C.II.
- el-Eş‘arî, Ebu’l-Hasen: el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne, thk. Abbas Sabbağ, Daru’n-Nefais, Beyrut, 1990.
- İlk Dönem İslam Mezhepleri (Makâlâtu’l-islâmiyyin ve ihtilâfu’l-musallîn), çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.
- Lüma’ fi'r-red ‘ala ehli'z-zeyğ ve'l-bida’, Hamûde Ğurabe, Kahire, 1988.
- el-Kâtib, Ahmed: Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi, Otto, Ankara, 2016
- Hizmetli, Sabri: “Cahiz'ın İmamet Anlayışı”, AÜİFD, XXVI/68, Ankara, I983.
- İbn Ebi’l-Hadid, İzzüddin Abdülhamid b. Hibetillah el-Medainî: Şerhu nehcu’l-belağa, thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim, Kahire, 1959.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî:
- el-Fasl, TYEKB, İstanbul, C. I-III. 2017. İbn Melâhimî, Mahmud b. Muhammed: Kitâbü’l-Fâik fî usûli’d-dîn, thk, Faysal Avn, Kâhire, Dârü’l- kütüb ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, 2010,
- İbn Murteza, el-Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ: Kitâbu’l-kalâid fî tashîhi’l-‘akâid, thk. A. Nasri, Dâru’l- Meşrık, Beyrut, 1986.
- Koloğlu, Orhan Şener: Cübbailerin Kelam Sistemi, İsam Yayınları, İstanbul, 2011.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî: el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: fî’l-imâme, thk. Mahmud Muhammed Kasım, Kahire, ed-Dar’ul-Mısriyye, 1965, C. XX,
- Şerhu’l-usûli’l-hamse, çev. İlyas Çelebi, TYEKB, İstanbul, C. I, 2013.
- Tesbitu delâil’n-nübüvve, çev. Ömer Aydın-M. Şerif Eroğlu, TYEKB, İstanbul, 2007.
- Kâdî Beyzavî, Tavâli‘u’l-envâr min metâli‘i’l-enzâr, çev. İlyas Çelebi- Mahmut Çınar, TYEKB, İstanbul, 2014.
- er-Razî, Fahreddin Muhammed b. Ömer: Meâlimu usûli’d-dîn, Darü’z-Ziya, Kuveyt, 2012.
- Nihâyetü’l-ukûl fî dirâyetü’l-usûl, Darü’z-Zehâir, thk. Said Fûde, 2015.
- Özdinç, Rıdvan: İtikat ve Siyaset, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018.
- Şeşdîv, Mânkdim: Şerhu’l-usûli’l-hamse, çev. İlyas Çelebi, TYEKB, İstanbul, 2013, C. II.
- Şeyh Müfid, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el‐Ukberi el‐Bağdâdi: Evâilu’l‐makalât fi’l‐mezahibi’l‐muhtarât, thk. İbrahim el‐Ensari, Beyrut, Dâru’l‐Müfîd, 1993, C. I Tureysisî, Rüknüddin Ebi Tahir: Müteşabihü’l-Kur’an, thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Salimî, Ma’hadü Mahtutati’l-Arabi, Kahire, 2015.
- el-Urmevî, Sirâceddin: Lübâbü’l erba‘in, thk. Muhammed Yusuf İdris, Darü’s-Salih, 2017.
Öz
Bu
çalışmada İslam düşünce tarihinde çokça ele alınan yönetime gelmede “nass ile
tayin” anlayışına yönelik genelde
Mu‘tezile’nin özelde ise bir Mu‘tezilî âlim Ebû Tâhir Rüknüddin et-Tureysisî’nin
eleştirileri konu edinilmektedir. “Nass
ile tayin” anlayışı Kur’ân âyetleri ve hadisler üzerinden temellendirilmeye
çalışılan bir husustur. Şii çevrelerle özdeşleşen bu anlayış bazı Sünnî
ekollerde de dillendirilmiştir. Genelde dördüncü halife Ali’nin imâmeti
çerçevesinde konu tartışılsa da bazı çevrelerde birinci halife Ebû Bekir’in
imâmeti için de nass ile tayin iddia edilmiştir. Mu‘tezile temelde Şîa’nın
imâmet anlayışına birçok eleştiri yöneltmiştir. Bu iddialar doğrudan Kur’ân
metni üzerinden yapıldığı için âyetler bağlamında yeniden konunun değerlendirilmesi
gerekmektedir. Bu noktada Mu‘tezilî bilgin Tureysisî’nin yaklaşımı önem
arz etmektedir. O, mezheplerin görüşlerini temellendirmede esas aldıkları
âyetleri dilin ve aklın sınırında anlama çabası içerisinde olduğu Müteşâbihü’l-Kur’ân
adlı eserinde “nass ile tayin” fikrine yönelik eleştirilerini sürdürmektedir.
Hem İmâmiyye’nin hem de Bekriyye’nin iddialarını âyetler bağlamında ele almakta
ve bu fırkaları tenkid etmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Belhî, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud:Kitabu’l-makalat, thk. Hüseyin Hansu ve dğr, Kuramer-Daru’l-Feth, İstanbul- Amman, 2018.
- Bozan, Metin: İmâmiyye Şiası’nın Oluşumu, İstanbul, İsam, 2018.
- Cahiz, Ebu Osman Amr b. Bahr: Kitabu’l-Osmaniyye, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Beyrut, 1992
- Cürcanî, Seyyid Şerîf: Şerhu'l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, TYEKB, İstanbul, 2015, c. III.
- Cüveynî, İmamu’l Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf: el-İrşâd ilâ kavâtıi'l-edille fî usûli'l-itikâd, Mektebetü'l-Hanci, Kahire, 1950.
- Doğan, Muhammed Osman: Tecrı̂dü’l-İtikâd Şârı̇hlerı̇nde İmâmet: İsfahânı̂ ve Alı̇ Kuşçu Örneği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
- Ebu’l-Muin en-Nesefî, Meymum b. Muhammed: Tabsıratü'l-edille fî ‘usûli'd-din, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, DİB Yayınları, 2012, C.II.
- el-Eş‘arî, Ebu’l-Hasen: el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne, thk. Abbas Sabbağ, Daru’n-Nefais, Beyrut, 1990.
- İlk Dönem İslam Mezhepleri (Makâlâtu’l-islâmiyyin ve ihtilâfu’l-musallîn), çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.
- Lüma’ fi'r-red ‘ala ehli'z-zeyğ ve'l-bida’, Hamûde Ğurabe, Kahire, 1988.
- el-Kâtib, Ahmed: Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi, Otto, Ankara, 2016
- Hizmetli, Sabri: “Cahiz'ın İmamet Anlayışı”, AÜİFD, XXVI/68, Ankara, I983.
- İbn Ebi’l-Hadid, İzzüddin Abdülhamid b. Hibetillah el-Medainî: Şerhu nehcu’l-belağa, thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim, Kahire, 1959.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî:
- el-Fasl, TYEKB, İstanbul, C. I-III. 2017. İbn Melâhimî, Mahmud b. Muhammed: Kitâbü’l-Fâik fî usûli’d-dîn, thk, Faysal Avn, Kâhire, Dârü’l- kütüb ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, 2010,
- İbn Murteza, el-Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ: Kitâbu’l-kalâid fî tashîhi’l-‘akâid, thk. A. Nasri, Dâru’l- Meşrık, Beyrut, 1986.
- Koloğlu, Orhan Şener: Cübbailerin Kelam Sistemi, İsam Yayınları, İstanbul, 2011.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî: el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: fî’l-imâme, thk. Mahmud Muhammed Kasım, Kahire, ed-Dar’ul-Mısriyye, 1965, C. XX,
- Şerhu’l-usûli’l-hamse, çev. İlyas Çelebi, TYEKB, İstanbul, C. I, 2013.
- Tesbitu delâil’n-nübüvve, çev. Ömer Aydın-M. Şerif Eroğlu, TYEKB, İstanbul, 2007.
- Kâdî Beyzavî, Tavâli‘u’l-envâr min metâli‘i’l-enzâr, çev. İlyas Çelebi- Mahmut Çınar, TYEKB, İstanbul, 2014.
- er-Razî, Fahreddin Muhammed b. Ömer: Meâlimu usûli’d-dîn, Darü’z-Ziya, Kuveyt, 2012.
- Nihâyetü’l-ukûl fî dirâyetü’l-usûl, Darü’z-Zehâir, thk. Said Fûde, 2015.
- Özdinç, Rıdvan: İtikat ve Siyaset, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018.
- Şeşdîv, Mânkdim: Şerhu’l-usûli’l-hamse, çev. İlyas Çelebi, TYEKB, İstanbul, 2013, C. II.
- Şeyh Müfid, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el‐Ukberi el‐Bağdâdi: Evâilu’l‐makalât fi’l‐mezahibi’l‐muhtarât, thk. İbrahim el‐Ensari, Beyrut, Dâru’l‐Müfîd, 1993, C. I Tureysisî, Rüknüddin Ebi Tahir: Müteşabihü’l-Kur’an, thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Salimî, Ma’hadü Mahtutati’l-Arabi, Kahire, 2015.
- el-Urmevî, Sirâceddin: Lübâbü’l erba‘in, thk. Muhammed Yusuf İdris, Darü’s-Salih, 2017.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Eylül 2019 |
| Kabul Tarihi | 16 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 5 Sayı: 2 |
