A Literature Review in the Interpretations of Ahl As-Sunnah And Shia on the Dream and the Accursed Tree Mentioned in the Surah of Al-Isra

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 255 - 289, 30.06.2020

İbrahim Yıldız

Öz

Interpreters have been submit various comments with regard to what is meant by the dream and accursed tree shown to the prophet mentioned in the 60th verse of the surah of Isra. When these comments are reviewed, it vill be seen that interpreters of Ahl al-Sunnah and Shia are largely in disagreement. The Interpreters who belong to both doctrines have provided evidences of the rational and religious aspects to justify their opinions. While Shia interpreters have comment the words of the dream and accursed tree mentioned in the verse as the Banu Umayya (Sons of Umayya), most of the Ahl al-Sunnah interpreters have comment the word of the dream as extraordinary situations shown to the prophet on the night of Isra, and they have comment also the accursed tree as an issuing from the bottom of the Hellfire. It is claimed that the grudge and anger that Shias have a grudge against Sons of Umayya due to tragic events which Ahl al-Bayt experienced during the Umayyad period may have an impact on these interpretations. In this study, these claims are traced and chronologically, the topics are discussed in the main tafsir sources of both doctrines. Thus, it is aimed to determine the sources of both doctines and to confirm the criticism of these sources and to rech a conslusion about these comments.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, The Surah of Isra, Dream, The Accursed Tree, The Tree of Zaqqum, Ahl as-Sunnah, Shia, Umayyads

İsrâ Sûresinde Geçen Rüya ve Lanetlenmiş Ağaç Üzerine Ehl-i Sünnet ve Şîa Tefsirlerinde Bir Literatür Taraması

Öz

Müfessirler, İsrâ sûresinin 60. âyetinde geçen Hz. Peygamber’e gösterilen rü’yâ ve lanetlenmiş ağaç ile nelerin kastedildiği konusunda çeşitli yorumlar ileri sürmüşlerdir. Bu yorumlar incelendiğinde Ehl-i sünnet ve Şiî müfessirlerin büyük ölçüde görüş ayrılığına düştükleri görülmektedir. Her iki mezhebe mensup müfessirler, kendi görüşlerini temellendirmek üzere naklî ve aklî deliller ortaya koymuşlardır. Şiî müfessirler, gerek rü’yâ gerekse lanetlenmiş ağacı Ümeyyeoğulları olarak yorumlamışlardır. Buna karşın Ehl-i sünnet müfessirlerinin büyük bir çoğunluğu rü’yâyı İsrâ gecesi Hz. Peygamber’e gösterilen olağanüstü haller olarak, lanetlenmiş ağacı ise cehennemin dibinde yetişen zakkum ağacı olarak yorumlamışlardır. Şiîlerin, Emevîler döneminde özellikle Ehl-i beytin yaşadığı trajedik olaylar nedeniyle Ümeyyeoğulları’na karşı besledikleri kin ve nefretin bu yorumlara etkisinin olabileceği ileri sürülmektedir. Bu çalışmanın amacı söz konusu iddiaların izini sürebilmek için kronolojik olarak her iki mezhebe ait temel tefsir kaynaklarında konuların ele alınışını incelemektir. Her iki grubun savunduğu yorumların kaynaklarını ve bu kaynakların karşıt görüş sahipleri tarafından nasıl eleştirildiğini tespit etmek ve böylece bu yorumlarla ilgili bir sonuca ulaşmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İsrâ Sûresi, Rüya, Lanetlenmiş Ağaç, Zakkum Ağacı, Ehl-i Sünnet, Şîa, Emevîler

Kaynakça

• Açıkalın, Bünyamin. “Kur’ân-ı Kerîm’de Zikri Geçen Rüyalar”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/7 (2014): 28-55.
• Âlûsî, Şihâbuddîn. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-sebi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbârî Atıyye. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülkâdir Şeybe el-Hamd. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1421.
• Aynî, Bedreddin. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdullah M. Ömer. 25 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ayyâşî, Ebü’n-Nadr. Tefsîrü’l-Ayyâşî. thk. Heyet. 3 Cilt. Tahran: Müessesetü’l-Bi’se, 1421.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri. 6 Cilt. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1995.
• Begavî, Ebû Muhammed Ferrâ. Me’âlimü’t-tenzîl. thk. Heyet. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Subhî Hallâk & Mahmud Atraş. Beyrût: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bikaî, Ebü’l-Hasen. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Ashab-ı Kiram Hakkında Müslümanların Nezih İtikadları. İstanbul: Hisar Yayınları, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Sıdkî el-Attâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1352.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye, 1330.
• Cezâirî, Nimetullâh. Ukûdu’l-mercân fî tefsîri’l-Kur’ân. Kum: İhyâü’l-Kütübi’l-İslâmî, 1388.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fitne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/156-159. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Demircan, Adnan - Ortakcı, Halil. “Tarih-Yorum İlişkisi Bağlamında Emevi Karşıtlığının Kur’an Yorumuna Yansımaları”. İslam ve Yorum. Ed. Mehmet Kubat vd. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı İlmi Araştırmalar, 2017.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs tertibu’s-süver hasebe’n-nüzûl. 2. Basım, 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. 2. Basım. Riyad: er-Riâsetü’l-Amme li-İdâretî’l-Bühûsi’l-İlmiyye, 1984.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me’âni’l-Kur’ân. thk. Ali en-Neccâr. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyye, 1956.
• Feyz-i Kâşânî, Molla Muhsin. es-Sâfî fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhsin el-Huseynî. 7 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1419.
• Gördük, Yunus Emre. “Kur’ân’da Geçen ‘Zakkum Ağacı’ Üzerine Bir Literatür İncelemesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/37 (2017): 57-86.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. thk. Abdüsselam Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Acîbe. Bahru’l-Medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. çev. Dilaver Selvi. 11 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2012.
• İbn Âdil, Ebû Hafs. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Amr el-Amravî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1997.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebû Hâtim. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed Tayyib. 10 Cilt. Mekke-Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Salâh b. Fethî Helel. 4 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2004.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer. el-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Haydarâbâd-Dekken: Dâiretü’l-Ma’ârifi’l-Osmaniyye, 1942.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmi es-Selîme. 2. Basım, 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Cemâleddin. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Teymiyye. Minhâcü’s-sünnet. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü İbn Teymiyye, 1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. el-Avâsım mine’l-kavâsım fî tahkîki mevâkıfi’s-sahâbe ba‘de vefâti’n-nebî. thk. Muhibbüddin el-Hatîb. 6. Baskı. Kâhire: Mektebetu’s-Sünne, 1412.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. 3. Basım, 9 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• Kannevcî, Sıddık Hasan Han. Fethu’l-beyân fî makâsıdi’l-Kur’ân. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Karadaş, Cağfer. “Rüyanın Mâhiyeti Bilgi ve Hüküm Değeri”. Diyanet İlmi Dergi. 53/1 (2017), 43-62.
• Kâsımî, Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 17 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1957.
• Kummî, Ebu’l-Hasen. Tefsîru’l-Kummî. thk. Tayyib el-Cezâirî. 2 Cilt. Kum: Dâru’l-Kitâb, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’l-Risâle, 2006.
• Kuzudişli, Bekir. “Şia’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018): 59-92.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdi Ba Sellum. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nüketü ve’l-uyûn. thk. es-Seyyid Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebû Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye. thk. Muhammed Ali vd. 13 Cilt. Şârika: Câmiatü’ş-Şârika, 2008.
• Meşhedî, Muhammed Rızâ. Kenzu’d-dakâik ve bahru’l-garâib. thk. Hüseyin Dergâhî. Tahran: Şemsü’d-Duhâ, 1387.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’an Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri. çev. Muhammed Han Kayanî ve dğr. 2. Basım, 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Muğniyye, Muhammed Cevâd. et-Tefsîrü’l-kâşif. 7 Cilt. Kum: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2007.
• Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîru’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 4 Cilt. y.y.: Merkezü Tahkîki’t-Türâs, 1979.
• Mustafa Müslim vd. et-Tefsîru’l-mevzuî li-suveri’l-Kur’âni’l-Kerîm. 10 Cilt. Şârika: Câmiatü’ş-Şârika, 2010.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyad: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
• Nesefî, Ebû Hafs. et-Teysîr fi’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb. 15 Cilt. İstanbul-Beyrût: Dâru’l-Lübâb, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Kâsım. Bâhirü’l-burhân fî me‘âni müşkilâti’l-Kur’ân. thk. Suâd binti Sâlih. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1997.
• Paçacı, İbrahim. “Rüyâ’nın Delil Değeri ve İstihâre”. Dini Araştırmalar 19/48 (2016): 103-128. https://doi.org/10.15745/da.63648.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sa‘dî, Abdurrahmân. Teysîru’l-kerîmi’r-rahmân fî tefsîri kelâmi’l-Mennân. thk. Sa‘d b. Fevvâz. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbn Cevzî, 1422.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed İbn Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• San’ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• Seâlibî, Ebû Zeyd. el-Cevâhirü’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ali Muavvez-Adil Ahmed. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Ebû Temîm Yâsir. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîru’s-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Mu’avved v.dğr. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân. Hakâ’iku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Süleym b. Kays, Ebû Sâdık. Kitâbü Süleym bin Kays el-Hilâlî. thk. Muhammed Bâkır ez-Zencânî. 5. Basım. Kum: İntişârât-ı Delilimâ, 2008.
• Süyûtî, Celaleddin. Târîhu’l-hulefâ. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2003.
• Süyûtî, Celaleddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Süyûtî, Celaleddin. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnaût. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
• Süyûtî, Celaleddin. Lübâbü’n-nukûl fî esbâbi’n-nuzûl. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2002.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîru Şa‘râvî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Ahbâri’l-Yevm, 1991.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Nehcu’l-beyân an keşfi’l-meâni’l-Kur’ân. thk. Hüseyin Dergâhî. Neşrü’l-Hâdî, 1419.
• Şinkîtî, Muhammed Emîn. Edvâ’ü’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 9 Cilt. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1426.
• Şübber, Seyyid Abdullah. el-Cevherü’s-semîn fî tefsîri’l-kitâb’il-mübîn. thk. Üsâme es-Sâidî. Kum: Zevi’l-Kurbâ, 1431.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 22 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tabersî, Ebû Alî. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Tirmizî, Ebû Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Nâsirüddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif lin-neşri ve’t-tevri’, 1417.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen. el-Basît fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdullah el-Fevzân vd. 25 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen. Esbâbü’n-nüzûl. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Süleym b. Kays”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/540-541. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. 3. Basım. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdüllcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
• Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fi ’ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Mektebetü’t-Türâs, 1957.
• Zeyd b. Ali. Tefsîrü Garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Cevâd el-Huseynî. Beyrût: Dâru’l-Va’yi’l-İslâmî, ts.