Perception Levels and Philosophical Secondary İntelligible According to Ibn Sīnā

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 291 - 312, 30.06.2020

Sedat Baran

Öz

Perception and its quality are one of the most significant problems of philosophy. Ibn Sīnā expresses four different perception levels which are sense perception, imaginative perception, illusory perception and intellectual perception. In this regard, the human soul perceives the objects through their sense abilities. Then, they deliver these forms to the imagination skills, the mind separates the material accidents which this form contains and prepares the grounds required for the intellectual forms. Active intellect, then, gives intellectual forms to the human soul. There are other concepts that are perceived with senses in the human mind other than these concepts. These universal concepts do not belong to objective universe but to subjective universe. Fārābī was the first person in Islamic philosophy tradition to make this distinction and classified the intelligibles in two categories as primary and secondary intelligible. Ibn Sīnā adopts this classification and adds new explanations regarding the issue. Ibn Sīnā does not deal with the distinction of philosophical intelligible and logical intelligible which were addressed in the later periods regarding the secondary intelligible but he addresses the difference of these intelligible types. This study deals with the realization quality of perception phenomenon in the philosophy of Ibn Sīnā and the place of secondary intelligibles which were addressed later on in the philosophy of Ibn Sīnā is explained.

İbn Sînâ’da İdrak Mertebeleri ve İkinci Felsefî Ma’kûller

Öz

İdrak ve niteliği felsefenin en önemli problemlerinden biridir. İbn Sînâ hissî, hayalî, vehmî ve aklî olmak üzere dört farklı idrak mertebesi dillendirir. Buna göre insan nefsi nesnelerin suretlerini duyu yetileriyle algılar. Daha sonra bu suretleri hayal yetisine teslim eder. Akabinde akıl bu sureti barındırdığı maddî eklentilerden arındırarak aklî suretlerin oluşumu için gerekli zeminleri hazırlar. Daha sonra faal akıl insan nefsine aklî suretleri verir. İnsan zihninde duyularla algılanan bu kavramlardan başka kavramlar da vardır. Bu küllî kavramların yeri nesnel âlem değil öznel âlemdir. İslam felsefesi geleneğinde Fârâbî ilk defa bu ayırımı yapar ve ma‘kūlleri birinci ve ikinci ma‘kūller diye iki kısma ayırır. İbn Sînâ da bu sınıflandırmayı benimser ve konu hakkında yeni açıklamalar getirir. İbn Sînâ, ikinci ma‘kūllerin sonraki dönemlerde yapılan felsefî ve mantıkî ayırımını her ne kadar dillendirmese de eserlerinden bu iki ma‘kūl türünün farklılığına teveccüh eder. Bu çalışmada İbn Sînâ felsefesinde idrak olgusunun gerçekleşme niteliği ele alınacak ve daha sonraki dönemlerde dillendirilen ikinci felsefî ma‘kūl anlamların İbn Sînâ felsefesindeki yeri açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İdrak, Ma‘kûller, Soyutlama, İbn Sînâ

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir. “Akledileni Akletmek: İslâm Mantık Geleneğinde “İkinci Akledilirler”in Yorumu ve Osmanlı’da Alımlanması Üzerine Bir İnceleme”. Nazariyat 1/2, (Nisan 2015), 35-68.
• Amulî, Hasan Hasanzade. Nusûsü’l-Hikem Ber Fusûsü’l-Hikem. Tahran: Merkez-i Neşr-i Ferhengi Reca, 1363/1984.
• Apaydın, Yasin. Metafiziğin Meselesini Temellendirmek. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta’rifât. Tahran: İntişârât-ı Ferzan, 1377/1999.
• Demirci, M. Fatih. “Fârâbî’de Küllîlerin Mahiyeti ve Varlığı: Bir Giriş Denemesi”, Dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi). 7/13, (Bahar 2019), 34-60.
• Demirci, M. Fatih. İbn Sînâ Felsefesinde Küllîler Meselesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Dinanî, Gulam Hüseyin İbrahimî. Kavaid-i Küllî-i Felsefî Der Felsefe İslâmî. 2 Cilt. Tahran: Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 1380/2001.
• Durusoy, Ali. İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, 3. Baskı. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Eşkurî, Muhammed Fenâyi. Ma‘kūl-i Sânî. Kum: İntişârât-ı Şafak, 1375/1996.
• Faalî, Muhammed Takî. İdark-i Hissî Ez Didgah-ı İbn Sînâ. Kum: İntişârât-ı Defter-i Tebligat-ı İslâmî, 1376/1997.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan. el-Mantıkîyyat. Thk. Muhammed Takî Dânişpejuh. Cilt 3. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Mara'şî en-Necefî, 1408/1988.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan. et-Ta'likât. Thk. Cafer Al-i Yasin. Tahran: İntişârât-ı Hikmet, 1371/1992.
• Gareviyan, Muhsin. İslam Felsefesine Giriş. Trc. Sedat Baran. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2013.
• Hökelekli, Hayati. "İdrak". TDV İslâm Ansiklopedisi, 21/477-478. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. en-Nefs min Kitabi’ş-Şifâ, thk. Hasan Hasanzade Amulî Kum: Mektebetü'l-İlami'l-İslami, 1375/1996.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-İlahiyyât min Kitabi’ş-Şifâ. Thk. Hasanzade Amulî. Kum: Merkez-i İntişârât-ı Defter-i Tebligat-ı İslâmî, 1376/1997.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-İşârât ve’t-Tenbihât. Tahran: İntişârât-ı Neşr-i Kitab, 1403/1983.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-Mebde ve'l-Me’ad. Thk. Abdullah Nuranî. Tahran: Müessese-i Mütalaat-ı İslâmî, 1363/1984.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-Mübahesat. Thk. Muhsin Bidarfar. Kum: İntişârât-ı Bidar, 1371/1992.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. en-Necat. Thk. Muhammed Takî Danış. Tahran: İntişârât-ı Danışgah-ı Tahran, 1363/1984.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. eş-Şifâ: el-Mantık. Kum: Mektebetu Âyetullah Mer’aşî, 1405/1985.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. et-Ta’likât. Kum: Mektebetü’l-İ’lami’l-İslâmî, 1404/1984.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Kitabu’ş-Şifa: Mantığa Giriş. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-Hikmetü’l-Meşrıkiyye. Thk. Sedat Baran. Kum: İntişârât-ı Mehr-i Emirü’l-Müminin, 1395/2016.
• İsmailî, Mesud. Ma‘kūl-i Sânî Felsefî Der Felsefe-i İslâmî. Kum: İntişârât-ı Müessese-i Amuzeş ve Pejuhiş-i İmam, 1389/2010.
• Kutluer, İlhan. “İttisâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23/484-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mişkatud-Dinî, Abdu’l-Hüseyin. Tahkik Der Hakikat-ı İlm. Tahran: İntişârât-ı Danışgah-ı Tahran, 1344/1966.
• Mutahharî, Murtazâ. Usul-i Felsefe ve Reviş-i Realizim. 5 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Sadrâ, 1375/1996.
• Sabirî, Azizullah Feyyaz. İlm ve Âlim ve Malum. Meşhed: Uruc-i Endişe, 1380/2001.
• Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. el-Hikmetü’l-Müte’âliye fî Esfâri’l-Akliyyeti’l-Erbaa. 9 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türas, 1401/1981.
• Sebzevarî, Muhammed Bâkır Şeriati. Tahrir-i Ber Usul-i Felsefe ve Reviş-i Realizim. 5 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Bustân-ı Kitâb, 1385/2006.
• Şaman, E. Burak. “Aristoteles’te ve İbn Sînâ’da His ve İdrak”, Kutadgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları. 34 (Haziran 2017), 421-437.
• Şirvanî, Ali. Tercüme ve Şerh-i Bidayetü’l-Hikme. 4 Cilt. Kum: İntişârât-ı Bustân-ı Kitâb, 1391/2012.
• Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin. Bidayetü’l-Hikme. Kum: İntişârât-ı Darü’l-İlm, 1377/1998.
• Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin. Usul-i Felsefe Realizm. Kum: İntişârât-ı Bustân-ı Kitâb, 1387/2008.
• Tûsî, Ebû Cafer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. el-İşârât ve’t-Tenbihât Lil-Muhakik et-Tusî. Tahran: İntişârât-ı Neşr-i Kitab, 1403/1983.
• Umid, Mesut. Se Filozaf-i Müslüman. Tahran: Bünyad-ı Hikmet-i İslâmî-i Sadra, 1384/2006.
• Yezdî, Muhammed Taki Misbâh. Amuzeş-i Felsefe. 2 Cilt. Kum: Sâzmân-ı Tebligat-ı İslâmî, 1378/1999.
• Zebihî, Muhammed. Felsefe-i Meşşâ Ba Tekkiye Ber Ara-i İbn Sînâ. 2. Baskı. Tahran: İntişârât-ı Semt, 1387/2008.