Yakın Anlamlı Lafızların Meâllerdeki Tercümeleri (Necm-Kevkeb Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 765 - 796, 31.12.2020

Haşim Özdaş

https://doi.org/10.47424/tasavvur.781555

Öz

Birçok dilbilimci, birden fazla lafzın aynı anlamda kullanılması şeklinde tarif edilen müterâdif lafızların mevcudiyetini dilin zenginliği olarak kabul ederken; diğer bazıları, buna karşı çıkmışlardır. Bu iki yaklaşıma karşın diğer bazıları ise, terâdüfün az sayıda da olsa Arap dilinde var olduğunu ifade etmişlerdir. Bu hususla bağlantılı olarak müterâdif lafızların varlığını savunan bazı âlimler, bunun Kur’ân-ı Kerim’de de yer aldığını savunurken; eşanlamlı lafızların varlığına karşı çıkanlar ise, bunun Kur’ân’da da yer almadığını beyan etmişlerdir. Dolayısıyla terâdüf olgusunu kabul etmeyenlere göre, tek bir anlamın birden çok lafızla ifade edilmesi, eş anlamlılık değil; yakın anlamlılık ile ilgilidir. Buna göre, yakın anlamlı kelimelerin her birinin, diğerinde olmayan bir anlam farklılığı vardır. Kur’ân-ı Kerim meâllerinde bu türden yakın anlamlı kelimelerin tercüme edilmesi noktasında genel olarak gerekli hassasiyetin gösterilmediğini söylemek mümkündür. Bu çalışmada, âlimlerin müterâdif addedilen lafızlara karşı farklı yaklaşımlarına ve bu tür lafızların Kur’ân-ı Kerim’de yer alıp-almadığı konusuna kısaca yer verildikten sonra, necm lafzı ile yakın anlamlı olan kevkeb lafzının aralarında bir fark yokmuş gibi tercüme edilmesi sorununa dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir,, Necm,, Kevkeb,, Mütekârib,, Müterâdif,

Translation Problem of Homonym Words in Qur’ān Translations (Kawkab Example)

Öz

Many linguists considered that presence of homonym words defined as more words than one have the same meaning is the richness of that language; on the other hand, some others opposed this. Despite these two opposite approaches, some others stated that there are homonym words in Arabic though few. In connection with this issue, some scholars, defending the presence of homonym words, stated that homonym words are present in Qur’ān as well, while the scholars opposing this view said that these types of words do not take place in Qur’ān. Therefore, according to the ones who do not accept the fact of homonym, they report that expressing a single meaning with more than a word is not synonymy but an issue of close meaning. According to this, each of the words with close meaning has in fact a different meaning. It is generally possible to say that the necessary care is not presented in terms of translation of such words with close meaning in the translation of Qur’ān. In this study, after briefly mentioning the different approaches of scholars to the homonym words and giving place the issue whether such words are present in Qur’ān, the translation problem will be attracted attention as if there is no difference between the words najm and kawkab, which has close meaning.

Anahtar Kelimeler

Exegesis,, Najm,, Kawkab,

Kaynakça

• Ahmed Muhtar, Ömer. ‘İlmü’d-delâle. Kahire: ‘Alemü’l-Kütüb, 5. Basım, 1998.
• ‘Ak, Halid Abdurrahman. Üṣûlü’t-tefsîr ve ḳavâ‘iduh. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2. Basım, 1406/1986.
• Son Çağrı Kur’an. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûḥü’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Asma‘î, Abdülmelik b. Kürayb. Ma iḫtelefet elfâẓuhu ve’t-tefeḳat meʿânîh. thk. Mâcid Hasan ez-Zehebî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1986.
• Bintü’ş-Şâti’, ‘Aişe Abdurrahman. el-İ‘câzü’l-beyânî li’l-Ḳur’ân ve mesâilu İbnü’l-Ezrak dirâse Ḳur’âniyye lüġaviyye beyâniyye. Dârü’l-Maârif, 3. Basım, 2004.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-ḳānûni’l-Mes‘ûdî. 3 Cilt. Haydarâbâd-Dekken: Matba‘atu Dâiretü’l-Me‘arif el-Osmaniyye, 1373.
• Bucaille, Maurice. Müsbet İlim Yönünden Tevrat İnciller ve Kur’ân. çev. Mehmet Ali Sönmez. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 7. Basım, 1998.
• Cârim, Ali. “et-Terâdüf”. Mecelletu Mecma‘ü’l-lügati’l-‘Arabiyye el-Melekî 1/ (1935), 303-331.
• Cevherî, İsmail Hammâd. eṣ-Ṣiḥâḥ Tâcü’l-lüġa ve Ṣiḥâḥü’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdügafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1399.
• Demir, Mehmet Kadri. “Kur’an’da İsyan Yakınanlamlıları ve Nüansları”. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2013.
• Ebû Ali el-Fârisî, Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffâr. el-Mesâilü’l-müşkile. thk. Yahyâ Murad. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-müḥît. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Ebû Hilâl el-‘Askerî, Hasan b. Abdullah b. Sehl. el-Fürûḳü’l-lüġaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dârü’l-‘İlm ve’s-Sekāfe, 1997.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. Müsenna. Mecâzü’l-Ḳur’ân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Meâli. çev. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. İstanbul: İslamoğlu Yayıncılık, 1993.
• Emin, Ahmed. “Cem‘ü’l-lüġati’l-‘Arabiyye”. Mecelletu Mecma‘ü’l-lüġati’l-‘Arabiyye 8/ (1955), 209-213.
• Enîs, İbrahim. Delâletü’l-elfâẓ. Kahire: Mektebetü’l-Ancilo el-Mısriyye, 3. Basım, 1976.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Samarraî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Halidî, Salah Abdülfettâh. İ‘câzü’l-Ḳur’âni’l-beyânî ve delâilu maṣdarihi’r-Rabbânî. Amman: Dâru ‘Ammâr, 2000.
• Hârizmî, Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf. Mefâtîḥü’l-‘ulûm. thk. İbrahim el-Ebrârî. Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-‘Arabî, 2. Basım, 1409.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Selâsu resâil fî i’câzi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Halefüllah Ahmed - Muhammed Zeğlûl Selâm. Mısır: Dârü’l-Maârif, 3. Basım, 1976.
• İbn ‘Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîrü’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Darü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Müḥarrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Ḫaṣâiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Dürüsteveyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Ca‘fer. Taṣḥîḥü’l-Faṣîḥ ve şerḥihi. thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn. Kahire: Vizâretü’l-Evkāf el-Meclisü’l-A‘la li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2004.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm müsneden ‘an Rasûli’l-Allah ve’ṣ-ṣaḥâbeti ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebû Hasan Ahmed. es-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-lüġati’l-‘Arabiyye ve mesâilihâ ve süneni’l-‘Arabi fî kelâmihâ. thk. Ahmed Hasan Besc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• İbn Fâris, Ebû Hasan Ahmed. Mü’cemu meḳāyîsi’l-lüġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 6 Cilt. Dârü’l-Fikr, 1979.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Edebü’l-kâtib. thk. Muhammed ed-Dâlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 55 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir Muhammed b. Kasım. Kitâbü’l-eżdâd. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Sayda - Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1987.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. thk. Ahmed el-Havfî - Bedevî Tababe. 4 Cilt. Kahire: Dâru Nahdati Mısır, 2. Basım, ts.
• Kara, Ömer. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Yakınanlamlılık ve Nüans -Râğıb el-Isfahânî Örneği-. Van: Bilge Adamlar, 2009.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kutrub, Ebû Ali Muhammed b. el-Müstenîr. Kitâbü’l-eżdâd. thk. Hanna Haddâd. Riyad: Dârü’l-‘Ulûm, 1984.
• Moore, Patrick. Gezegenler Kılavuzu. çev. Özlem Özbal. Ankara: Tübitak, 1996.
• Müberred, Ebü’l-Abbas Muhammed b. Yezîd. Mâ ittefeḳa lafẓuhu veḫtelefe maʿnâhu mine’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. thk. Ahmed Muhammed Süleyman. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1989.
• Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Peterson, Carolyn Collins. Evren 101. çev. Özlem Özpazarcı. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. Müfredâtu elfâẓi’l-Ḳur’ân. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 3. Basım, 1423/2002.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. el-Maḥṣûl fî üsûli’l-fıḳh. thk. Taha Cabir Feyyâd el-Ulvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1401/1981.
• Rümmâmî, Ebû Hasan Ali b. İsa. el-Elfâẓü’l-müterâdife el-müteḳāribetü’l-ma‘na. thk. Fethüllah Sâlih Ali el-Mısrî. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1. Basım, 1407.
• Sâlih, Subhî. Dirasât fî fıḳhi’l-lüġa. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2009.
• Sezgin, Muhammed Fuat. “Ḥavle ṭābi‘ el-kelimât el-müterâdife fi’l-lüġati’l-‘Arabiyye el-füṣḥâ”. çev. Celil Kemâlüddîn. el-Mevrid 3/1 (1974), 59-64.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman. el-Kitâb kitâbu Sîbeveyhi. thk. Abüsselâm Muhammed Harûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1988.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezu Hicr li’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-Müẓhir fî ‘ulûmi’l-lüġati ve enva‘ihâ. thk. Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ Beg vd. 2 Cilt. Sayda - Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1986.
• Şâyi’, Muhammed b. Abdurrahman b. Sâlih. el-Fürûḳü’l-lüġaviyye ve eseruha fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
• Mesaj Kuran Çevirisi. çev. Edip Yüksel. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2013.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an ḥaḳāiḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1998.