On the Meanıng of the Qur and the Concept of Fıtrat in Hadıth

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 1441 - 1490, 31.12.2020

Muhammet Ali Tekin

https://doi.org/10.47424/tasavvur.807157

Öz

It is a proven fact that if not ascribed the proper meaning to concepts, reaching wrong conclusions is inevitable in terms of understanding subject matters. Qua principal concept within the context of the whatness of (hu)man, in that sense, the concept of fitra [from the Arabic فطرة ‘instinct, creation; natural, primordial purity’] has always been the subject of multifarious assessments. Ascertaining the semantic vicinity of this concept — within the frame of man’s relationship both with his creator and with the fellow creature of the same kind and the universe alike, wherein he lives — when done, again, through the world he is part of could allow yielding correct conclusions as to this subject. For the researches into the semantic vicinity of the concept fitra that finds its place in The Quran [Arabic: القرآن, romanised: al-Qurʼān] and Aḥādīth [Arabic: حديث ʾḥādīṯ, pl. أحاديث, ʾaḥādīṯ], in point of its in-depth analysis in these scopes, it would be the healthiest way to treat the matter within the context of the inner integrity of the texts in question as well as the relationship between them. In this study, first the lexical meaning of the concept via derivatives thereof was addressed and later, by way of the mentioned method, the cases within which it passes in The Quran and Aḥādīth were elevated. As a consequence, with its philological meaning having also been taken into consideration, it was sought to be presented that by the concept of fitra in The Quran, man’s relationship with Allah is emphasised and, as far as Aḥādīth are concerned, the purity in nature of man and the aspect demanding circumspection in his relationship with men.

Anahtar Kelimeler

Quran, Hadith, Religion, Creation

Kur’ân ve Hadiserde Fıtrat Kavramının Anlamı Üzerine

Öz

Kavramlar doğru anlamlandırılmadığı takdirde meselelerin anlaşılması noktasında yanlış sonuçlara varmanın kaçınılmaz olduğu bir hakikattir. Fıtrat kavramı bu manada insanın neliği bağlamında başat kavram olarak her daim farklı değerlendirmelere konu olmuştur. İnsanın, gerek kendisini var eden Allah ile olan ilişkisi gerekse hemcinsleriyle ve içerisinde yaşadığı âlemle ilişkisi çerçevesinde bu kavramın anlam alanının tespiti yine ait olduğu dünya üzerinden yapıldığı zaman konu hakkında doğru sonuçların elde edilmesine imkân tanıyacaktır. Kur’ân ve hadislerde yerini bulan fıtrat kavramının anlam alanına yönelik çalışmaların bu alanlarda derinlemesine tahlili noktasında söz konusu metinleri, kendi iç bütünlükleri ve birbirleriyle olan ilişkileri bağlamında meseleyi ele alması, en sağlıklı yol olacaktır. Bu çalışmada kavramın önce sözlük anlamı, türevleri üzerinden ele alınmış daha sonra Kur’ân ve hadislerde geçtiği durumları, belirtilen usûl üzerinden değerlendirmeye tâbi tutulmuştur. Sonuç olarak luğavî anlamı da dikkate alınarak fıtrat kavramı ile Kur’ân’da insanın Allah’la ilişkisine, hadislerde ise insanın doğasındaki sâfiyete ve insanlarla olan ilişkisinde dikkat gerektiren yönüne vurgu yapıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuran, Sünnet, Fıtrat, Yaratılış

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammet Fuâd. el-Mu‘cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: 1990.
• Abdulmuttalib, Rıfat Fevzî. Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih an Ebî Hüreyre. (thk.,thc. ve şerh). Kâhire: 1975/1406.
• Akçay, Mustafa. Çağdaş Dünyada İnsan ve Dinî Sorumluluğu (Fetret Ehli Örneği). İstanbul: 2002.
• el-Âlûsî, Şihâbuddin es-Seyyîd Mahmûd. Rûhu’l-Meânî. Beyrut: 1985.
• Ay, Mehmet Emin. Çocuklarımıza Allah'ı Nasıl Anlatalım. İstanbul: 2002.
• Aynî, Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. yy.,1392/1972.
• el-Azîmabâdi, Ebu-Tayyib Şemsu’l Hak. Avnu’l-Ma‘bûd Şerhu Süneni Ebi Dâvûd. (yy.: trs.).
• el-Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Tefsîru’l-Beydâvî. Thk. Abdulkâdir Arafat. Beyrut: 1996.
• Bor, Adil. “Din İle İlişkisi Bağlamında Fıtratın Mahiyeti”. CUID 21, s. 3 (Aralık 2017): 1671-1704.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: 1992.
• Candan, Abdülcelil. “Kur’an’ı Yanlış Anlamada Taassub Faktörü”. Diyanet İlmi Dergi. c. 39, sy. 1.
• el-Cevherî, İsmail b.Hammâd. Tâcu’l-Luğati ve’s-Sıhâhi’l-Arabiyye. Thk. A. Abdulğafur Attar. Mısır: trs.
• el-Cevherî, İsmail b.Hammâd. Tâcu’l-Luğati ve’s-Sıhâhi’l-Arabiyye. es-Sıhâh. Thk. A.Abdu’l-Ğafûr Attar. Beyrut: 1984.
• Ebû Abdullah, Muhammed b. Ebu’l-Feth el-Ba’li. el-Matla’ ala Ebvâbi’l-Mukanna’. Thk. M. Beşir el-Edlebî, Beyrut: 1981.
• Ebu Davud, Süleyman b. El-Eş’âs es-Sicistani. es-Sünen, İstanbul: 1992.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdu’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: trs.
• Esed, Muhammed. Sahîh-i Buhâri İslâm’ın İlk Yılları. çev. Mustafa Armağan. İstanbul: 2000.
• Evgin, Abdulkadir, “Hadislerde Fıtrat Kavramı ve “İslâm Fıtratı” Söyleminin Tenkidi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, s. 1, s. 93-110.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakup, el-Kâmûsu’l-Muhit. Beyrut, trs.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakup, el-Kâmûsu’l-Muhit. Besâiru Zevi’t-Temyîz fi Letâifi’l-Kitabi’l- Azîz. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut: trs.
• Hafî, Mahmud. el-Cedvel fi İ‘râbi’l-Kur’ân ve Sarfihî ve Beyânihî. Dimeşk: 1995.
• Halil b. Ahmed el-Ferahidî, Ebu Abdurrahman. Kitabu’l Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahim es-Samiraî, Y.y.: trs.
• Halîmî, Ebû Abdullah Hüseyn b Hasan. el-Minhâc fi Şuabil-İman. nşr. Hilmi Muhammed fûde, y.y.: 1979.
• Izutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı. trc. Selahattin Ayaz. İstanbul: 1984.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf. et-Temhid limâ ffi’l-Muvattâ mine’l-Meânî ve’l-Mesânîd. thk. Said Ahmed A’rab. y.y.: trs.
• İbn Âşûr. İslâm İnsan ve Toplum Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: 2000.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. Cafer. Garîbu’l-Hadis, thk. Abdulmuti Emin Kal’acî. Beyrut: 1985.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. Cafer. Zâdü’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr, Beyrut: 1404.
• İbn Dureyd, Ebu Bekr Muhammed b. Hasan el-Ezdi. Cemheretu’l-Luğa. Beyrut: trs.
• İbnü’l-Esîr, Mecdü’d-Dîn Ebü’s-Seâdât el-Mübârek. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs. Thc. ve tlk. Ebû Abdurrahmân Salâh. Beyrût: 2002.
• İbn Hacer Ebu’l-Fadl Şihâbbuddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. yy., 1378/1959.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Zâdu’l-Meâd, çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul: 1990.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Şifâu’l-Alîl fî Mesâili’l-Kadâ ve’l-Kader ve’l-Hıkme ve’t-Ta’lîl. nşr. El-Hassâni Hasan Abdullah. Kâhire: trs.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Beyrut: 1401). 3: 544.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî fi Fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut: 1405.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Tefsiru Garîbi’l-Kur’ân. nşr. es-Seyyid Ahmed. Beyrut: 1978.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. es-Sünen. İstanbul: 1992.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemâlluddin. Lisânu’l-Arab. Beyrut: trs.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Der’u Tearuzi’l–akl ve’n nakl, nşr. Muhammed Râşid Sâlim, yy.: trs.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b.Ebû Bekr. İrşâdü’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. yy.: trs.
• Kirmânî, Muhammed, b. Yûsuf. el-Buhârî bi-Şerhi’l-Kirmânî. Beyrut: 1981.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Abdu’l-Alîm. (Kâhire: 1372.
• Kuşat, Ali. “Bilişsel Gelişim açısından Din-Fıtrat İlişkisi”. ERUIFD, s. 15 (2012/2): 35-53.
• Malik, b. Bedri. Müslüman Psikologların Çıkmazı. çev. Harun Şencan. İstan-bul: 1984.
• Mâverdî, Ebu Hasan Ali. en-Nüket ve’l-Uyûn. thk., es-Seyyid b. Abdulman-sur. Beyrut: trs.
• el-Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. thc. Bâsil Ayûn es-Sûd. Lübnân: 2006.
• Mutahharî, Murtaza. Fıtrat Üzerine. Çev. Ömer Çiçek. İstanbul: 1992,
• el-Mutarrizî, Ebu’l-Feth Burhânuddîn Nâsır b. Abdu’s-Seyyid b. Ali el-Muğrib fi Tertîbi’l-Mu‘rib. Thk. Mahmud Fahûrî ve Abdu’l-Hamit Muh-târ. Halep: 1979.
• el-Mübarekfûrî, Muhammed Abdurrahman. Tuhfetu’l-Ahvezî. neşr. Mu-hammed Abdu’l-Hasan el-Kurtûbî. Endülüs: trs.
• Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî el-Camiu’s-Sahih, İstanbul: 1992.
• Nehhâs, Ebu Cafer. İ‘râbu’l-Kur’ân. thk. Züheyr Gâzi Zâhit. Beyrut: 1983.
• en-Nevevî, Ebu Zekeriyyâ b. Şeref. Sahîhu Müslim bi-Şerhi’n-Nevevî. Beyrut: trs.
• en-Nevevî, Ebu Zekeriyyâ b. Şeref. el-Minhâc Şerh alâ Sahîhi Müslim. (İrşâdü’s-sârî kenarında). yy.: trs.
• en-Neysâbûrî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. el-Vasît fi Tefsîri’l-Kur’ani’l-Mecîd. Beyrut: 1994.
• Nişancı, Ayhan. Kur’an-ı Kerim’de Fıtrat-Mîsak Münâsebeti. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum: 1997.
• Öcal, Mustafa. Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar. Ankara: 1990.
• Özcan, Hanifi. Epistemolojik Açıdan İman. İstanbul: 2002.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an’ın Temel Kavramları. İstanbul: 1990.
• er-Râğıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım. Müfredâtü Elfâzı’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnan Davûdî. Beyrut ve Dımeşk: 1418/1997.
• er-Râzi, Muhammed b. Ebi Bekr Abdu’l-Kâdir. Muhtâru’s-Sıhâh. Thk., Beyrut: 1995.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali. Saffetu’t-Tefâsir. Beyrut, trs.
• Said, Cevdet. Bireysel ve Toplumsal Değişmenin Yasaları. İstanbul: 1998.
• San‘ânî, Abdurrezzâk İbn Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’ân. Thk. M. Müslim Mu-hammed. Riyâd: 1989.
• San‘ânî, Abdurrezzâk İbn Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbu’r-Rahmân el-A’zamî. Beyrut: 1403.
• es-Seâlibî, Abdurrahman b. Muhammed. el-Cevâhiru’l- Hasan fi Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: trs.
• es-Sehârenfûri, Halil Ahmed b. Mecid. Bezlu’l Mechûd fi Halli Ebî Dâvûd. tlk. Zekeriyya b. Yahya el-Kandehlevi. Mısır: 1408/1988.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler. Ankara: 1990.
• es-Semîn, eş-Şeyh Ahmed b. Yusuf. Umdetü’l-Huffâz fi Tefsiri Eşrafi’l-Elfâz. Thk. Muhammed et-Tancî. Beyrut: 1993.
• Serinsu, Ahmet Nedim. “Kur’an ve İnsanın Anlam Arayışı”. Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: 2000.
• Sönmez, Bülent. Peygamber ve Filozof. Ankara: 2002.
• es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. ed-Dürrü’l-Mensûr. Beyrut: 1993.
• es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Şerhu’s-Suyûtî alâ Sünen-i Nesâî. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: 1986/1406.
• es-Subkî, Takiyyüddin. Küllü Mevlûdin Yûledü ale’l-Fıtra. nşr. ve thk. Ebû Muhammed es-Seyyid İbrahim b. Ebî Amme. Tantâ: 1990/1410.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: trs,
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-Kadîr. Neylu’l-Evtâr. Beyrut: 1973.
• eş- Şeyh Ahmet Rıza. Mu’cemu Metnin’l-Luğa. Beyrut: 1960/1379, Ebu Ubeyde, Mamer b. Müsennâ et-Teymî. Mecâzu’l-Kur’an. Thk. Muhammed Fuad Sezgin. Beyrut: 1981.
• eş-Şirbinî, Hatip. es-Sirâcu’l-Münîr. Beyrut, trs.
• Tabatabaî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fi Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: 1991.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vili Ayi’l-Kur’an. Beyrut: 1405.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Ali. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn. İstanbul: 1404/1984.
• Tekin, Muhammet Ali. Hadis Tekniği Açısından Fıtrat Hadisinin İnşâsı. (Ba-sılmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: 2003.
• Üzüm, İlyas. “Kaderiyye”. DİA., (İstanbul 2001).
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. Ankara: 1983.
• Yavuz, Yunus Şevki. “Bezm-i Elest”. DİA. 6: 106-108.
• Yazıcı, İshak, “Bahîre”, DİA., İstanbul: 1991, 4: 486.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: trs.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân’da Ulûhiyyet, İstanbul: 1987.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtazâ b. Muhammed. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs (Şerhu’l-Kâmûs). Beyrut: trs.
• ez-Zeccâc, Ebu İshâk İbrahim. Meâni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhû. Beyrut: 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-Belâğa. Beyrut: 1992.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. Beyrut: 1977.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Fâik fi Garîbi’l-Hadis. Thk. Ali Muhammed el-Becavî, Muahmmed Ebu’l-Fadl İbrahim. Y.y., trs.
• ez-Zerkeşî, Muhammed Bahâdır. el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muham-med Ebu-Fadl İbrahim. Beyrut: 1391.