The Value of Evidence of the K̲h̲abar al-Wāḥid in the Shiite Tradition: The Example of Sharif Murtazâ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 1411 - 1448, 31.12.2021

Ramazan Korkut

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1006857

Cited By: 2

Öz

Sunni legal theorists [uṣūlists] have adressed that if the k̲h̲abar al-wāḥid is sound, it will be a proof and the acting with it will be wajib. In the Shiite-uṣūlî tradition, Sharīf Murtadhā claimed that acting with it is permissible in terms of logic, but not obligatory in terms of religion. According to him, the Qur'an, mutawatir k̲h̲abars and ijma including the innocent imam are the definitive source of information and are binding. Since the k̲h̲abar al-wāḥid expresses suspicion, it is not evidence in religion and there is no evidence that makes this news binding. Murtazâ criticized the evidences of the uṣūlists on the subject, and the uṣūlists responded to these criticisms. Our research is based on the evaluation of the sample of Sharīf Murtadhā from the khabar al-wāḥid approach in the universe of the Shiite tradition. In the research, it has been determined in addition to the theology of the innocent imam that claiming that there is no evidence requires to act with the k̲h̲abar al-wāḥid, is an inconsistent opinion in terms of nass, consensus and reasonableness.

Anahtar Kelimeler

Shiite, Uṣūl, Murtadhā, Kh̲abar al-Wāḥid, Evaluation

Şiî-Usûlî Gelenekte Haber-i Vâhidin Hüccet Değeri: Şerif Murtazâ

Öz

Sünnî usulcülere göre sahih olan haber-i vahid zan ifade etmekle birlikte, böyle bir haberle amel etmek naklî ve kat’î delillerin bir gereği olarak vaciptir. Şiî-Usûlî geleneğin temsilcilerinden Şerif Murtazâ ise haber-i vâhidle amel etmenin aklen caiz olduğunu, ancak bunun dinî açıdan vacip olmadığını iddia etmiştir. Ona göre Kur’an, mütevâtir haber ve masum imamın dâhil olduğu icmâ kesin bilgi kaynağı olduğundan bağlayıcıdır. Haber-i vâhid ise zann ifade etmektedir. Böyle bir haberle amel etmeyi gerektiren naklî kat’î bir delil ise bulunmamaktadır. Bu nedenle haber-i vâhid amelî konularda hüccet değildir. Şerif Murtazâ, Sünnî usulcülerin haber-i vâhidin hüccet olduğuna dair naklî kat’î delillerini eleştirmiş, usulcüler ise bu eleştirilere cevap vermişlerdir. Araştırmamız Şiî-Usûlî geleneğin haber-i vâhide yaklaşım evreninden Şerif Murtazâ örneğini ele almayı ve Sünnî usulcülerin görüşleriyle mukayese etmek suretiyle değerlendirmeyi hedeflemektedir. Şerif Murtazâ’nın âhâd haber konusundaki yaklaşımı özü itibarıyla masum imam teolojisine dayanmakta-dır. Araştırmada masum imam teolojisinin ve haber-i vâhidle amel etmeyi gerektiren kat’î bir delilin bulunmadığı iddiasının nas, icmâ, tevâtür ve makul açısından vakıaya aykırı tutarsız bir görüş olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Usûl, Şiî, Murtazâ, Haber-i Vâhid.

Kaynakça

• Abbâsî, Mehrdâd - Âgayî, Ali. “Mebânî ve revşê Seyyid Murtazâ der fehmê ehbârê âhâd bâ tekye ber kitâbê Emâlî”. Sehîfê Mübeyyen 46/1. Zımıstân 1388. 171-192.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim (ö. 631/1233). Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim (ö. 631/1233). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2019.
• Avcu, Ali. “Şia’da Hz. Ali’nin Masumiyet İnancı”. Hazreti Alî. ed. Ali Aksu. 253-262. Sivas: Sivas Cumhuriyet Yayınları, 2020.
• Buhârî, ‘Alâüddîn Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslam el-Pezdevî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Cennet, Mehmet Zülfî. “Şiî/Akılcı Geleneğin Kur’ân Anlayışı ve Âyet Yorumlaması”. İslam ve Yorum II: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. ed. Fikret Karaman. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Cennet, Mehmet Zülfî. Şiî/Usûlî Geleneğin Kur’ân Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981). Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1405.
• Cessâs. Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981). el-Fusûl fi’l-usûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Cübbâî, Ebû Alî. Kitâbü’l-Makâlât. thk-trc. Özkan Şimşek. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf (ö. 478/1085). el-Bürhân fî usûli’l-fıkh. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1418.
• Debîs, Muhsin Halid. “Hucciyetu haberi’l-vâhid inde’s-Seyyid el-Murtazâ ve’ş-Şeyh et-Tûsî”. Mecelletu ehli’l-beyt 23/1 (Şubat 2019), 215-248.
• Delen, Halil İbrahim , Şimşek, Özkan , Arıkaner, Yusuf . "Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin Şerhu'l-Usûli’l-Hamse’sinin İmamet Bölümü: Tahkik ve İnceleme". Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 4 / 1 (Haziran 2021): 111-201.
• Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Hüseyn (ö. 458/1066). el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Ebû Zur‘a, Veliyüddîn Ahmed b. Abdurrahim (ö. 264/878). el-Ğaysu’l-hâmi‘ Şerhu Cem‘il-cevâmi‘.Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Eşit, Davut. “Şafiî Fıkıh Usûlünde Mustefîz Haber”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59/2 (2018), 65-81.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). el-Menhûl. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Gazzâli, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). el-Müstesfâ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr (ö. 681/1282). Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z- zamân. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1994.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed (ö. 543/1148). Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrût: Daru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kâdi Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr (ö. 415/1025). Tesbîtu delâili’n-nübüvve. Beyrût: Daru’l-‘Arabî, ts.
• Kaffâri, Nâsır b. Abdullah b. Alî. Usûlu mezhebi’ş-Şî‘a’l-İsnâ ‘Aşeriyye. İskenderiye: Dâru Hulefâi’r-Raşidîn, 2012.
• Kahraman, Abdullah. “Caferî Usulcü Tûsî’ye Göre Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiileri”. Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi'nin Elmi Mecmuasi. Mart, 2005. 11-28.
• Kahraman, Abdullah. “Tûsî, Ebû Ca‘fer”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi 41/435-437. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Karâfî, Şihâbuddin Ahmed (ö. 684/1285). Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ‘ilmi’l-usûl. thk. Nayif b. Abdurrahman. Beyrût: Dâru’l-Feth, 2020.
• Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali (ö. 290/903). Risâletu’l-i‘tikâdâti’l-imâmiyye (Şiî İmâmiyye’nin İnanç Esasları). trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Ağaç Kitabevi. 1978.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (ö. 671/1273). el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Riyâd: Dâru Alemi’l- Kütüb, 2003.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye Şîası’na Göre Haber-i Vâhidin Hücciyeti Problemi”. Marife 14/2. (Yaz 2014), 63-84.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm (1848-1886). Fevâtihu’r-rahamût şerhu müsllemi’s- sübût. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Meclîsî, Muhammed Bakır (ö. 1110/1698). Bihâru’l-Envâr. Beyrût: Müessesetü’l-Vefâ, 1403.
• Molla Ahund, Muhammed Kâzım-ı Horasânî (1839-1911). Kifâyetu’l-usûl. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1436.
• Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf (ö.436/1044). ez-Zerî‘a ilâ usûli’ş- şerî‘a. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’s-Sâdık, 1429.
• Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf (ö.436/1044). ez-Zehîra fî ilmi’l- kelâm. Kum: Müessetü’n-Neşri’l-İslamî, 1411.
• Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf (ö.436/1044). eş-Şâfî fi’l-imâmeh. Tahran: Müessesetü Sâdık, 1986.
• Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf (ö.436/1044). Tefsîru Şerif el- Murtazâ: Nefâisü’t-te’vîl. Beyrût: Şeriketül’’İlmiyye, ts.
• Murtazâ, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf (ö.436/1044). Resâilu’ş-Şerîf Murtazâ. Kum: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, ts. https://books.rafed.net/view.php?type=c_fbook&b_id=3614&page=21.
• Öz, Mustafa. “Şerîf el-Murtazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/586-588. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Özalp, Mürsel. “Katolik Kilisesi ve İmamiyye Şiası’nın Yanılmazlık/Masumiyet Anlayışlarının Mukayesesi”. Turkish Stadies Karşılaştırmalı Dinî Araştırmalar Dergisi. 12/27 (Güz 2017), 373-392. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12697.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210). el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2007.
• Saymerî, Hüseyn b. Alî b. Muhammed (ö. 436/1045). Mesâilu’l-hilâf fî usûli’l-fıkh. thk. Rahmi Telkenaroğlu. İstanbul: İlim Kapısı Yayınları, 2020.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed (ö. 489/1096). Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed (ö. 539/1144). Mîzânü’l-uṣûl fî netâʾici’l-ʿuḳūl. Amman: Dâru’n-Nûr, 2017.
• Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (ö. 483/1090). el-Usûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (ö. 771/1370). el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2013.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs (ö. 204/820). er-Risâle . Kahire: el-Mektebü’l-Halebî, 1940.
• Şimşek, Özkan-Sarıca, A. İskender-Arıkaner, Yusuf. “Mukaddimetü’t-tahkîk”, Kitâbü’l-Makâlât: İtikadi Mezheplere Yönelik Bir Eleştiri. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Tûfî, Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî (ö. 716/1316). Der‘u’l-kavli’l-kabîh bi’t-tahsîni ve’t-takbîh. Riyad: Merkezu Melik Faysal, 1425.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî (ö. 460/1067). el-Udde fî usûli’l-fıkh. Kum: Matbaatu Sitâre, 1417.
• Yurdagür, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1/490-491. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Yücel, Fatih. “Zeydiyye-Ca‘feriyye Arasında Kırılma Noktası: İmamların Masumiyet Meselesi ve Masumiyet İnancının Zeydî Usûlüne Tesiri”. Marife Dergisi, 8/3 (Kış, 2008), 27-48.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö. 538/1144). el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bâhâdır b. Abdillâh et-Türkî (ö. 794/1392). el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.