فنُّ الإتباعِ ودقَّةُ الـمعنَى في اللُّغةِ العربيَّةِ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 30, 30.06.2022

Yusuf Akçakoca

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1067176

Öz

كما هو الحال في جميع اللغات، هناك تراكيب مختلفة في النحو العربية. بعض هذه الهياكل صوتي وبعضها بناء. في هذه المقالة تمت مناقشة موضوع الإتباع وهو في صيغة التركيب النحو العربية. في الدراسة، تم فحص ظاهرة الإتباع، والتي تتمثل في إحضار كلمة ثانية لتعزيز الكلمة الأولى من حيث المقياس والقافية، ومن حيث استخدامها في اللغة العربية. نحو قولهم: هذا حَسَنٌ بَسَنٌ، فالكلمة الثّانية فيها تفيد التّقوية والتّزيين للكلمة الأولى وهذا فائدة الإتباع. وقد فحصنا على ظاهرة الإتباع في اللّغة التّركية ورأينا أنّـها أقسام تندرج تـحت مسمى الــ "ikileme" عندهم. لم نذكر الموضوع من حيث اللغة التركية. تناولنا في المقالة استخدامات الكلاسيكية لأمثلة الإتباع. في الواقع، معظمهم خارج التداول في العصر الحديث. ومع ذلك، من الممكن مواجهة هذا النوع من الاستخدام في النصوص الأدبية. في اللغة العربية، تم التعامل مع هذا الموضوع بعناوين مختلفة مثل الإتباع، والمحاذاة، والمزاوجة، والإزدواج. في هذه الدراسة تم فحص الموضوع باسم الإتباع. في واقع الأمر، من الممكن القول أن هناك بعض الاختلافات بينها وبين الأسماء الأخرى. لهذا السبب انتهت دراستنا بفحص الفروق الدلالية بين مشتقات الإتباع وتحديد النتائج.

Anahtar Kelimeler

اللّغة الْعربيّةُ وبلاغتُها, التكرار, الإتباع, المبالغة, التأكيد

Arapçada İkileme ve Anlam İncelikleri

Öz

Tüm dillerde olduğu gibi Arapçada da söz diziminde çeşitli yapılar bulunmaktadır. Bu yapıların bir kısmı fonetik, bir kısmı ise sentaks kaynaklıdır. Bu çalışmada, Arapçada sentaks yapı formu içinde bulunan iṭba‘ konusu ele alınmıştır. Öncelikle vezin ve kafiye açısından birinci kelimeyi pekiştirmek için ikinci bir kelimeyi getirmekten ibaret olan iṭba‘ olgusu Arapçadaki kullanımı açısından incelenmiştir. Arapçada “Hasenun besenun” sözü iṭba‘a misal verilebilir. Bu örnekte ikinci kelime olan besenun kelimesinin, hasenun kelimesini vurgulamak için getirildiği ve ayrıca cümleye fonetik bir biçim kattığı söylenebilir. Bu bağlamda iṭba‘ kullanımının cümledeki faydasının tezyin ve takviye etmek olduğunu söylemek mümkündür. Türkçede çeşitli kısımlarıyla “ikileme” başlığı altında ele alınan bu konuya çalışmada Türkçe açısından değinilmemiştir. Daha çok iṭba‘ örneklerinin klasik dönem kullanımları ele alınmıştır. Nitekim modern dönemde bunların büyük bir kısmı tedavül dışıdır. Ancak edebi metinlerde bu kullanım türüyle karşılaşmak mümkündür. Arapçada bu konu iṭba‘, muhâzat, müzavece, izdivāc gibi farklı başlıklarla ele alınmıştır. Bu çalışmada konu, iṭba‘ ismiyle irdelenmiştir. Nitekim diğer isimlerle arasında bazı farklar bulunmaktadır. Bu nedenle çalışmamız iṭba‘’ın türevleri ile aralarındaki anlam esaslı farkların incelenmesi ve ortaya çıkan sonuçların tespitiyle nihayet bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, İkileme, Tekrar, Pekiştirme, Vurgu.

Iṭba‘- Reduplication and the Subtleties of Meaning in the Arabic Language Iṭba‘

Öz

As in all languages, there are various structures in the syntax in Arabic. Some of these structures are about phonetic and some are about syntax. In this study, the subject of iṭba‘, which takes place in the syntax structure form in Arabic, is discussed. First of all, the phenomenon of iṭba‘, which consists of bringing a second word to reinforce the first word in terms of meter and rhyme, has been examined in terms of its use in Arabic. The expression “Hasanun basanun” in Arabic can be given as an example of iṭba'. In this example, it can be said that the second word, basanun, was introduced to emphasize the word hasenun and also adds a phonetic form to the sentence. In this context, it is possible to say that the main benefit of iṭba‘ is decoration and reinforcement. This subject, which is discussed under the title of "reduplication" with various parts in Turkish, has not been mentioned in terms of Turkish language in the study. The classical period usages of iṭba‘ examples are mostly discussed. As a matter of fact, most of them are out of circulation in the modern period. However, it is possible to encounter this type of usage in literary texts. In Arabic, this subject has been handled with different titles such as iṭba‘, muhāzat, muzāwaja, izdiwāj. In this study, the subject was examined with the name iṭba‘. As a matter of fact, there are some differences between it and the others. For this reason, our study has been concluded by examining the semantic differences between the derivatives of iṭba‘ and determining the results.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Itba‘, Duplication, Reinforcement, Emphasis.

Kaynakça

• Aḥmed, ‘Abdurraḥman Salim b. Ḫayr. “Zâhiratu’l- İṭba‘ fi’l-Arabiyye dirase taḥlîliyye”, Mecelletu’t-Turâsi’l-Arabi, sayı 114, Dimaşk: 2009.
• ‘Abdulaziz ‘Allâm, Aḥmed Muḥammed. el- İṭbaa‘u’l-Haraki fî ma leyse fi İrabi’l-Luğa, Riyâd: Mecelletu’l- cemiyyeti’l-‘ilmiyyeti’s-Su‘ûdiyyeti’l-Arabiyye, 1431.
• ‘Abdulfettaḥ Şelebi,. fi-Dirâsâti’l-Kur’âniyye ve-Luğeviyye; el-İmâle fi-l Kıraat ve-l Lehecât, Beyrut: Dar ve Mektebetu Hilal, 2008.
• ‘Abdulğafûr Hâmid hilâl. el-Lehecâtu’l-‘Arabiyye Neş’eten ve Tatavvuran. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2. Baskı, 1993.
• Bağmancı, Emine. “Arap Dilinde İkilemeler ve Öğretimi” Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2012.
• Ebu Ali Farisî. el-Ḥucca li’l-kurra’s-seb’. Nşr. Bedir Eddin Ḳahveci ve Beşir Coycabiy, 2. Baskı, Beyrut: Daru’l- Me’mun lil-Turas, 1993.
• Ebû ‘Ali el- Ḳâlî, İsmail b. el-Ḳâsım. el-Emâlî. Nşr. Muhammed Abdulcevvâd el-Asma‘î, Beyrût: Daru’l-Kutubi’l- Mısriyye, 1987.
• Ebu’ṭ-Ṭayyib el-Luğavî. el-İṭba‘. Nşr. İzzüddin et-Tunihî, Dimaşk: Mecme‘u’l-luga’l-Arabiyye, 1916.
• Ezheri, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebu Mansur el-Herevi. Tehzibu’l-Luğa. Nşr. Muḥammed Uvad Murab. Beyrût: Daru İḥyai’t-turâsi’l-Arabi, 2001.
• Farabi, Ebû İbrahim İsḥak b. İbrahim. Mu‘cemu Divani’l-Edep. Nşr. Aḥmed Muḫtar Ömer, Müracaa: İbrahim Enis. Kahire: Müessese Daru’ş-Şa‘b, 2003.
• Ferid Baydak. el-Vezn ve’l-İṭba‘ve-l Müzâvece fi Metni’l-luğa ve fikhuha. el-Elüka sitesi, Link: https://www.alukah.net 08.12.2021.
• Ġazzâlî, Zeynuddîn Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Miheku’n-Nazar. Beyrût: Daru’l-Minhâc, 2016.
• Ḫalil b. Aḥmed el-Ferahidi, Ebu-Abdurraḥman b. Amr b. Temim. Kitâbu’l-Ayn. Nşr. Mehdi el-Maḥzumi ve İbrahim el-Samurrai, Beyrût: Daru Mektebeti’l-Hilal 1431.
• Ḥamid Hilal, Abdülğaffar. el-Lehecatu’l-Arabiyye neş’eten ve tatavvuran, Kahire: Vehbe Kütüphanesi, 2. Baskı, 1993.
• Ḥasan Mu‘avviz Süleyman. Zahiratu’l-İṭba‘fi’l-Luğa’l-Arabiyye. Kahire: Kulliyetu Dari’l-‘Ulûm, Kahire Üniversitesi 2009.
• Herevi, Ebu ‘Ubeyd el-Ḳasım b. Sellam. Garibu’l-hadis. Nşr. Ḥüseyin Muḥammed Muḥammed Şeref, Müracaa: Abdussalam Harun. Kahire: el-Hey’e’l-Amme li-Şuûni’l-Matba‘i’l-Emiriyye, 1984.
• İbn ‘Aḳil, Bahaddin Abdullah b. Abdurraḥman b. Abdullah. Şerhu Elfiyyeti İbn-i Mâlik. Nşr. Ali Muḥammed Zeno, Beyrût: Muessesetu’r-Risale en-naşirîn, 2018.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Fetḥ Osman b. Cinni. el-Hasâis. Kâhire: el-Heyetu’l-Mısrîyye, 4.Baskı, 2010.
• İbn Cinnî, Ebu-l Fetḥ Osman b. Cinni. Sirru Sına’atu’l-İ‘rab. Beyrut: Nşr. Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
• İbn Cüzzî el-Kelbî, Ebu’l-Ḳasım Muḥammed B. Aḥmed el-Ġırnâṭî el-Malikî, Takrîbu’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl, Tahk: Ebu’l-Muiz Muhammed Ali Ferkûs, Beyrût: Daru İbn Hazm, 2019.
• İbn Düreyd, Ebu Bekir el-Ḥasan el-Ezdî. Cemheretu’l-luğa. Nşr. Remzi b. Münîr, Beyrut: Daru’l-İlm lil-Melâyin, 1987.
• İbn Fâris, Ebu Ḥasan Aḥmed b. Zekeriyye el-Ḳazvinî er-Razî. el-İṭba‘ ve’l-Müzavece. Mısır-Bağdat: Nşr. Kemal Mustafa, Mektebetu Hancı, 1947.
• İbn Fâris, Ebu Ḥasan Aḥmed b. Zekeriyye el- Ḳazvinî er-Razî. es-Sahibi fi fikh-il lüga ve mesa’iliha ve sünenu’l- Arap fi Kelâmiha. Nşr. Ömer Faruk et-Tabba, Beyrut: Mektebetu’l-Mearif, 1986.
• İbn Fâris, Ebu Ḥasan Aḥmed b. Zekeriyye el-Kazvinî er-Razî. Mekayisu’l-Luğa. Nşr. Abdusselam Muḥammed Harun, Beyrût: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Ḥişam el-Ensâri, Ebu Muḥammed Abdullah b. Yusuf b. Aḥmed Cemalüddin. Şerhu Katri’n-Nedâ. Nşr. Nesim Belid, Beyrût: Mü’essesetu’l-Risale Naşirûn, 2016.
• İbn Manzur. Lisanu’l-Arap, 3. Baskı, Beyrut: Daru Sadr, 1414.
• İbn Sîde, Ebu’l-Ḥasen İsmail el-Mursî. el-Muḫaṣṣaṣ. Nşr. Halil İbrahim Ceffal. I-IV, Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l- Arabî. 1996.
• İbn Ya’iş, Ebu’l-Baḳâ Muvaffaḳuddîn el-Esedi. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemehşerî, Beyrut: Daru’l Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbnu’l-Ḥâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. eş-şafiyye fi ilmeyi’t-Tasrîfi ve’l-Hatt. Nşr. Salih Abdulazim eş-şâir, Kahire: Mektebetu’l-Âdap, 2010.
• Karabela, Nevin. “Arap Dilinde İtba'”. Erzurum: Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 7 Sayı: 14 (Kış), 2003.
• Ḳuşeyri, ‘Abdulkerim b. Havzan b. Abdulmelik. er-Risâletu’l-Ḳuşeyriyye. Nşr. Abdulḥalim Maḥmud ve Maḥmud bin Şerif, Kahire: Daru’l-Marife, 1431.
• Nevre Saliḥ ez-Zührânî. “Zâhiretu’l-İṭba‘ fi’l-Luğa’l-Arabiyye”. I-II, Dimenhûr: Mecelletu Külliyeti’d-dirasâti’l- İslamiyye ve’l-Arabiyye, 5. Baskı, 2020.
• Sa‘leb, Ebu-l ‘Abbas Aḥmed b. Yaḥya b. Zeyd b. Sayyar. Mecalisu Sa‘leb. Nşr. Abdusselam Harun, Mısır: Darül- Mearif, 2.Baskı, 2008.
• Said ‘Abdullatif Fuda. Tehzîbu Şerhi’s-Senûsiyye. Ürdün: Dâru’r-râzî, 2. Baskı, 2004.
• Sair Adil Dendeş. Zahiretu’l-İṭba‘ ve’l-müzâvece ve eseruha fi’l-ems̠ali’l-Arabiyye. Dimaşk: Tişrin Üniversitesi, Edebiyyat Fakültesi, 2008.
• Salim bi’l-ḫayr, Aḥmed Abdurraḥman. Zahiret-ül İṭba‘ fi’l-Arabiyye Dirâse Tahliliyye. Dimaşk: Mecelletu’t- Turâsu’l-Arabi, Sayı:114. 2009.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmâîl. Fıkhu’l-Luğa ve Sırru’l-Arabiyye. Nşr. Süleyman Selim Bevvab, Dimaşk: Mektebetu Dari'l-Fecr 2016.
• Sîbeveyhi, Ebu Bişr Amr B. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Nşr. Abdusselâm Muḥammed Harun, Beyrût: Mektebetu Hancı, 3.Baskı, 1988.
• Suçin, Mehmet Hakkı. Arapça Çeviride Sözcük ve Kalıplaşmış İfadeler Düzeyinde Genel Eşdeğerlik Sorunları. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2004.
• Suçin, Mehmet Hakkı. “Türkçe ve Arapça İkilemelerde Sözcük Dizilişi ve Ses Benzeşmesi” Erzurum: Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 10 Sayı: 28 (Yaz), 2006.
• Suyuṭî, Ebu’l-Faḍl Celâluddîn Abdurraḥmân. el-Muzhir fi ‘Ulumi’l-Luğa ve Enva‘iha. Nşr. Muḥammed Aḥmed Cadu’l-Mevla Beg, Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrahim ve Ali Muḥammed el-Becâvi, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Asriyye, 1986.
• Şahbender Çoraklı, “Türkçenin Yaratma Gücü: İkilemeler,” Atatürk Üniversitesi Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı 17, Erzurum: 2001.
• Şerîhan Ḥüseyin Ayza es-Sakafi. el-İṭba‘u’l-Luğavî, dirâse tatbîkiyye ‘alâ kitâbi’l-itbâ‘i ve’l-muzâvece li Ebi’l- Ḥüseyn Aḥmed Faris, 2017, https://graduatestudies.kau.edu