Hadislerde Yevm-i Şek (Şek Günü) Orucu

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 107 - 132, 30.06.2022

Fatih Mehmet Yılmaz

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1076803

Öz

İslâm’da emredilen ve tavsiye edilen oruçların yanı sıra belirli zaman ve durumlarda yasaklanmış veya tutulması hoş karşılanmamış oruçlar da söz konusu olmuştur. Ramazan ayının başladığına hükmedilemediği şâban ayının otuzuncu günü (yevm-i şek) orucu da bunlardan birisidir. Hz. Peygamber, Allah Teâlâ’nın hilâlleri insanların vakitleri ayarlamaları için tahsis ettiğinden bahsetmiş, prensip olarak hilâlin görülmesi ile oruca başlanılmasını, havanın bulutlu olması durumunda ise herhangi bir şüphenin meydana gelmemesi için ayın miktarının takdir/hesap edilmesini istemiştir. Buna rağmen şek günü tutulacak/tutulan oruçla ile ilgili birbirinden farklı rivayetler varid olmuş hatta bu durum mezhep içtihatlarına da yansımıştır. Netice itibarıyla hem sahâbe hem de tâbiîn ve etbâu’t-tâbiîn dönemlerinde söz konusu güne denk gelen mutat oruç hariç oruç tutmayı mekruh addeden; oruç tutulabileceğini söyleyen ve meydana gelebilecek ihtilafların önüne geçmek üzere idarenin kararının dikkate alınmasını savunan üç temel görüş ve uygulama ortaya çıkmıştır. İşte bu makalede Hz. Peygamber, sahâbe, tâbiîn ve sonrası döneme ilişkin yevm-i şek’de tutulan oruçla alakalı rivayetler pratiğe yansıyan taraflarıyla ele alınıp incelenmiş ve son olarak mezhep imamlarının görüşlerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ramazan, Oruç, Rü’yet, Hilâl, Yevm-i Şek.

The Sawm of Yawm Al-Shakk (Day of Doubt) In Ḥadīths

Öz

In addition to the sawms that are ordered and recommended in Islam, there are also sawms that are prohibited or not welcomed in certain times and situations. Sawm on the thirtieth day (yawm al-shakk) of the month of Shaʿbān, when the month of Ramaḍān cannot be decreed to have started, is one of them. The Prophet mentioned that Allah allocated the hilāls for people to arrange the times and in principle, he wanted to start fasting with the sighting of the moon, and to calculate the amount of the month in case of cloudy weather in order to avoid any doubt. Despite this, different narrations have emerged in the ḥadīth literature about fasting on the yawm al-shakk and this situation has even been reflected in the sectarian jurisprudence. As a result, three basic views and practices emerged during the time of ṣaḥabah, tābiʿūn and tebeʿu’t-tābiʿīn that considered it makruh to fast except for the usual fast that coincided with the day in question, that fasting could be kept, and that the decision of the administration should be taken into account in order to prevent possible conflicts. In this article, the riwāyahs about fasting in the yawm al-shakk pertaining to the Prophet, the ṣaḥābah, tābiʿīn and the later period are discussed and analyzed with their practical aspects, and finally, the views of the sect imams are also included.

Anahtar Kelimeler

Ramaḍān, Sawm, Ruʾyat, Hilāl, Yawm al-Shakk.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. el-Müsned. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Ali el-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 1. Basım. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Attâr, Alâuddîn b. Dâvûd. el-Udde fî şerhi’l-umde fî ehâdîsi’l-ahkâm. 1. Basım. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l- İslâmiyye, 1427/2006.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sâhîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. yy.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. el-Hüseyin Bedrüddîn. el-Binâye şerhu’l-hidâye. Thk. Emîn Sâlih Şa`bân. 1. Basım. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• Azîzî, Ali b. Ahmed b. Nûreddîn b. Muhammed b. İbrâhîm. es-Sirâcü’l-münîr şerhu’l-Câmii’s-sağîr fî hadîsi’l- beşîri’n-nezîr. 4 Cilt. yy.: b.y., ts.
• Bereketî, Muhammed Amîm el-İhsân el-Müceddidî. et-Ta`rîfâtü’l-fıkhiyye. 1. Basım. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Mu-hammed Abdülkâdir Atâ. 3. Basım. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdülhâlık el-Itkî. Müsnedü’l-Bezzâr. Thk. Âdil b. Sa`d. 1. Basım. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1427/2006.
• Buhârî, Ebû Abdillah İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu`fî. el-Câmiu’l-müsned es-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi ve sünenihi ve eyyâmihi. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 1. Basım, 9 Cilt. yy.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Cürcânî, Yahyâ b. el-Hüseyin b. İsmâîl eş-Şecerî. Kitâbü’l-Emâlî. Thk. Mu-hammed Hasan Hasan İsmâîl. 1. Basım. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fazl b. Berâm. Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyn Selîm Esedü’d-Dârânî. 1. Basım. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Oruç (İslâm’da Oruç)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/418. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş`as b. İshâk es-Sicistânî. Kitâbü’s-Sünen. Thk. Muhammed Avvâme. 2. Basım. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1425/2004.
• Hatipoğlu, Haydar. Sünen-i İbni Mâce Tercemesi ve Şerhi. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, ts.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. A`lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa`d b. Abdurrahman Âl Suûd. 1. Basım. 4 Cilt. yy.: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1409/1988.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-sünen. 1. Basım. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdullah el-Alevî. el-Kevkebü’l-vehhâc şerhu Sahîhi’l-Müslim. 1. Basım. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1430/2009.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm el-Hüseyin. Kitâbü Tarhi’t-tesrîb fî şerhi’t-takrîb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdülber en-Nemerî. el-İstizkâr. 2. Basım. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed. et-Temhîd. Thk. Saîd Ahmed A`râb. 26 Cilt. yy.: b.y., 1404/1984.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdülmelik. Şerhu sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 1. Basım. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillah Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. 13 Cilt. yy.: el-Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Şuayb el-Arnaûd vdğr. 1. Basım. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Thk. Ahmed İzzü İnâye. 1. Basım. 3 Cilt. yy.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Der’ü’l-levm ve’d-daym fî savmi yevmi’l-gaym. Thk. Câsim b. Süleymân el-Füheyd ed-Devserî. 1. Basım. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmî, 1415/1994.
• Kahraman, Abdullah. İslam İbadet Esasları. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed b. Abdülmelik. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 7. Basım. 10 Cilt. Mısır: el- Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh İbn Muazzam. el-Urfü’ş-şezî şerhu Süneni’t-Tirmizî. 1. Basım. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1425/2004.
• Komisyon. İlmihal. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım. 2003.
• Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fethu’l-mün`im şerhu Sahîhi’l-Müslim. 1. Basım. 10 Cilt. yy.: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2002.
• Mağribî, Hüseyin b. Muhammed. el-Bedrü’t-temâm şerhu Bulûği’l-merâm. Thk. Ali b. Abdullah ez-Zebn. 1. Basım. 10 Cilt. yy.: Dâru Hicr, 1424/2003.
• Mâlik b. Enes. Muvatta. Thk. Muhammed Mustafa el-A`zamî. 1. Basım. 7 Cilt. Abudabi: Müessesetü Ziyâd b. Sültân Âl-Nihyân, 1425/2004.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhmmed Abdurrahman İbn Abdürrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî. 1. Basım. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arâbî, ts.
• Nesâî, Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l- Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. el-Mecmû` şerhu’l-mühezzeb. 20 Cilt. yy.: İdâretü’t-Tibaâ el-Münîra, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Sahîh-i Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 1. Basım. 18 Cilt. Ezher: el- Matbaatü’l-Mısriyye, 1349/1930.
• Rûkî, Ebû Muhammed Abdullah b. Mânî`. el-Hulelü’l-ibrîziyye mine’t-ta`lîkati’l-bâziyye alâ Sahîhi’l-Buhârî. 1. Basım. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’t-Tedmüriyye, 1428/2007.
• San`ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. Thk. Habîbürrâhmân el-A`zamî. 2. Basım. 11 Cilt. Hindistan: el- Meclisü’l-İlmî, 1403/1983.
• San`ânî, Ebû İbrâhîm Muhammed b. İsmâîl. Sübülü’s-selâm. 1. Basım. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1427/2006.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Ma`rife, 1414/1993.
• Sindî, Ebü’l-Hasen el-Hanefî. Şerhu sünen-i İbn Mâce el-Kazvinî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâbî. el-Menhelü’l-azbü’l-mevrûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Eymen Mahmûd Hattâb. 2. Basım. 10 Cilt. yy.: b.y., 1394.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu`cemü’l-evsat. Thk. Târık b. Ivazullah b. Muhammed - Ebü’l- Fazl Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu`cemü’l-kebîr. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2. Basım. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1397/1977.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Fethu zi’l-celâli ve’l-ikrâm bi şerhi Bulûği’l-merâm. Thk. Subhî b. Muhammed Ramazan - Ümmü İsrâ bint Arefe Beyûmî. 1. Basım. 6 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1427/2006.
• Vâilî, Hasan b. Muhammed b. Haydar. Nüzhetü’l-elbâb fî kavli’t-Tirmizî ve fi’l-bâb. 1. Basım. 6 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1426.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Mûsâ el-Etiyûbî. Zahîretü’l-ukbâ fî şer-hi’l-müctebâ. 1. Basım. 40 Cilt. yy.: Dâru Âli Berûm, 1424/2003.
• Yücel, İrfan. “Hilâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/1-2. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.