Ekmelüddîn Bâbertî’nin Delâlete İlişkin Meselelerdeki Tercih ve Yorumu

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 539 - 559, 30.06.2022

Şeyma Gülsüm Önder

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1080312

Öz

Lafzî vazʿî delâlet; mutâbıkî, tazammunî ve iltizâmî delâlet olmak üzere üç kısma ayrılır. Lafzın, anlamına tam uyumluluğunu gösteren mutâbakatın mahiyetine dair İslâm âlimleri arasında ittifak varken tazammunî ve iltizâmî delâlete ilişkin bazı meselelerde görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Fıkıh usûlü ve belagatta merkezî rol oynaması bakımından iltizâmî delâlete ilişkin tartışmalar ağırlıktadır. Her iki alandaki bazı temel eserlere şerh yazan Ekmelüddîn Bâbertî (ö. 786/1384), iltizâmî delâlet başta olmak üzere delâletin ele alındığı hususlara ilişkin ihtilaflı meselelerde görüş beyan etmiştir. Bunlar arasında iltizâmî delâletin aklîliği ve gerçekleşmesi için zihnî lüzum şartı aranıp aranmadığı meselesi öne çıkmaktadır. Bu bağlamda makalenin girişinde öncelikle delâlet hakkında genel bir bilgiye yer verildikten sonra birinci bölümde Bâbertî’nin eserlerinde delâletin nasıl ele alındığı açıklanacaktır. Ardından ikinci bölümde delâlete ilişkin ihtilaflı meselelere değinilecek; özellikle iltizâmî delâletin mahiyeti çerçevesinde âlimlerin tartışmalarına yer verildikten sonra Bâbertî’nin bunlara dair görüşleri zikredilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Fıkıh Usulü, Bâbertî, İltizâmî Delâlet, Zihnî Lüzum

Preference and Interpretation of Bābertī on Issues Related to Dalālat

Öz

Dalālat al-lafẓī al-waḍʿī, is divided into three parts: mutābaqat, taẓam-mun and iltizām. Although there is an agreement among the scholars regar-ding the nature of the mutābaqat, which shows the conformity of the word to its meaning, the indication of taẓammun and iltizām includes certain controversial issues. Among these, some issues related to iltizām, which plays a central role in method and rhetoric, were discussed. Al-Bābertī who wrote al-şurūḥ [commentaries] on the main works that greatly influenced the ones written after him in these two sciences, expressed his opinion on the controversial issues; especially on the issues related to iltizām. These are about whether a mental necessity (al-luzūm al-dhihnī) condition is sought for the rationality and realization of the obligatory indication. In this context, at the beginning of the article, firstly, a general information about dalālat will be given, and in the first part, how the dalālat is handled in works of Bābertī will be explained. Then, in the second part, controversial issues related to dalālat will be discussed; views of Bābertī on these will be revealed after the discussions of scholars are included, especially within the framework of the nature of iltizām.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Uṣūl al-fıqh, Bābertī, Dalālat al-iltizām, al-Luzūm al-dhihnī

Kaynakça

• Abdülgaffar, Ahmed Abdülgaffar. “Delâletü’l-iltizâm ve eseruhâ fî fehmi’n-nassi’l-Kur’ânî”. Merkezü’l-Hidmeti li’l-İstişârâti’l-Bahsiyye 19/55 (2017).
• Altunya, Hülya. “Gelenbevi’nin İsaguci Şerhi İsimli Eseri Üzerine ‘Delâlet ve Tanım Konuları Bağlamında’ Bir İnceleme”. Eskiyeni 41 (2020).
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzak Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1402/1982.
• ‘Arûsî, Halid Muhammed. et-Takrîr li Usûl-i Fahri’l-İslam el-Pezdevî li Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed el- Bâbertî: Dirase ve Tahkik. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kur‘a, Doktora Tezi, 1997.
• Aytekin, Arif. “Bâbertî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi. C. 4. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Bâbertî, Ebû Abdullah Ekmelüddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhü’t-Telhîs. thk. Muhammed Mustafa Ramazan Sûfiyye. Trablus : el-Münşeetü’l-‘Âmme li’n-Neşr, 1392/1983.
• Bâbertî, Ekmeleddin. er-Rudûd ve’n-nukûd şerhu muhtasari İbni’l-Hâcib. thk. Dayfullah b. Salih b. Avn el-Ömerî - Terhîb b. Rebî’an ed-Devserî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• Bolay, Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Cengiz, Mehdi. Dilde Kesinlik Sorunu. İstanbul: Ketebe, 2021.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Muhammed Tamir vd. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1430/2009.
• Fazlıoğlu, Şükran. “Vazʿ”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ min ʿilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşafi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Hindî, Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm b. Muhammed. Nihâyetü’l-vüsûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Salih b. Süleyman el-Yusuf - Sa’d b. Sâlim es-Süveyh. 9 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’t-Ticariyye, 1. Basım, 1416/1996.
• Kahraman, Abdullah. “Bir İslam Hukukçusu Olarak Ekmelüddin el-Bâbertî”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 1/2 (2017).
• Kârâfî, Şehabeddin Ahmed b. İdris. Nefaisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvad. Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1416/1995.
• Kasım, Muhammed Ahmed - Dîb, Muhyiddin. el-ʿUlûmü’l-belâga: el-bedî‘, el-beyân, el-meʿânî. Lübnan: el- Müessesetü’l-Hadîse, 2003.
• Okur, Hüseyin. Hanefî Usulcülerine Göre Nazmın Delâleti. Bursa: Uludağ Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Okur, Hüseyin. Fıkıh ve Anlambilim. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2018.
• Önder, Muharrem. “İslâm Hukukunda İrade Beyânı Olarak Mükellefin Sükûtu; Mahiyeti, Kısımları ve Beyân Olma Sebepleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2018).
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn - Alvâni, Taha Câbir Feyyaz. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 3. Basım, 1418/1997.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb. Miftâhu’l-ʿulûm: Belâgat. çev. Zekeriya Çelik. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Teftazânî, Saʿdeddîn Mesʿûd b. Ömer b. Abdullah. el-Mutavvel: Şerhu Telhîsi miftâhi’l-ʿulûm. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Basım, 1434/2013.
• Türker, Ömer. “Telâzüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Yılmaz, Fetullah. “Mutâbakat, Tazammun ve İltizâm Delâletlerinin Kökeni ve Fıkıh Usûlüne Girişi”. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi 26 (2016).
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Bedreddin. Bahrü’l-muhit fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l- İslamiyye, 1412/1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Bedreddin. Teşnîfü’l-mesâmi’ bi-cem’i’l-cevâmi’ li-Tâcettin es-Sübkî. thk. Abdülaziz Seyyid - Abdullah Rebi. 4 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1418/1998.