Sheikhs of the Qadiriyya Mûr Ali Baba of Poetryi and Evaluation

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 599 - 627, 30.06.2022

Fatih Çınar

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1094270

Öz

Mehmed Efendi, known as Mur Ali Baba, is one of the sheikhs of the Halisiyye branch of the Qadiriyya sect. Mehmed Efendi, who was buried in Sivas, is a sufi who was active in his time with his scientific and mystical efforts. Mehmed Efendi is a master of poetry as well as his command of Persian and his contribution to many people's learning of Persian. It is understood from Mehmet Efendi's only work called Tenbîhü's-sâlikîn that he was a personality largely under the influence of Mawlânâ. In the article, a Persian poem of Mehmed Efendi, who was especially influential in Sivas and its environs in the 19th century, is discussed through the commentary made by him. This poem of seven couplets, in which Mehmed Efendi voiced his criticisms of the apparent ulemâ through the example of amber and straw, also shows his talent in poetry. In addition, in this poem, Mehmed Efendi expressed his views on education and the relationship between the perfect master and the devotee as the central subject, through the example of amber and straw, which are frequently used for reasons such as its color and physical characteristics in divan literature. The article focuses on the influence of Mevlânâ, whom Mehmed Efendi traced because of this example, and some of his thoughts expressed in the context of the amber-straw waste example.

Anahtar Kelimeler

Mur Ali, Poetry, Commentary, Amber, Straw, Evaluation

Kâdirî Şeyhi Mûr Ali Baba’nın Bir Şiiri ve Değerlendirilmesi

Öz

Halk arasında Mûr Ali Baba şeklinde tanınan Mehmed Efendi, Kādiriyye tarîkatının Hâlisiyye kolu şeyhlerindendir. Sivas’ta medfun olan Mehmed Efendi, ilmî ve tasavvufî gayretleri ile döneminde etkin olmuş bir sûfîdir. Mehmed Efendi, Farsçaya hâkimiyeti ve birçok kimsenin Farsçayı öğrenmesine olan katkısı kadar şiir konusunda da mâhir biridir. Mehmet Efendi’nin Tenbîhü’s-sâlikîn adlı tek eserinden onun büyük ölçüde Mevlânâ’nın tesirinde kalan bir şahsiyet olduğu anlaşılmaktadır. Bu makalede, 19. Yüzyılda özellikle Sivas ve çevresinde tesirli olan Mehmed Efendi’nin Farsça bir şiiri, yine kendisi tarafından yapılan şerh üzerinden ele alınmıştır. Mehmed Efendi’nin zâhir ulemâya yönelik eleştirilerini kehriba ve saman çöpü örneklemi üzerinden dile getirdiği yedi beyitlik bu şiir, aynı zamanda onun şiirdeki kabiliyetini göstermektedir. Ayrıca bu şiirde Mehmed Efendi, divan edebiyatında rengi ve fiziksel özellikleri gibi sebeplere sıklıkla kullanılan kehriba ve saman çöpü örneği üzerinden mürşid-i kâmil ve sâlik münasebetine dair görüşlerini serdetmiştir. Makalede, Mehmed Efendi’nin bu örnek dolayısıyla izini sürdüğü Mevlânâ’dan etkilenmesi ve kehriba-saman çöpü örneği bağlamında dile getirdiği bazı düşünceleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mûr Ali, Şiir, Şerh, Kehriba, Saman Çöpü, Değerlendirme

Kaynakça

• Aslanoğlu, İbrahim. Sivas Meşhurları. 2 Cilt. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2006.
• Aşkun, Vehbi Cem. Sivas Şairleri. Sivas: Sivas Kâmil Matbaası, 1948.
• Aydemir, Yaşar. “Klasik Türk Şiirinde Değirmen”. ed. Süleyman Çaldak vd. 101-120. Ankara: Adıyaman Üniversitesi, Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2009.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tamâmü’l-Feyz fî Bâbi’r-Ricâl (Atpazarî Kutup Osman Efendi Menâkıbı). çev. Ramazan Muslu, Ali Namlı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Can, Şefik. Hz. Mevlana’nın Rubaileri I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Çınar, Fatih. Mûr Ali Baba, Sivas: Buruciye Yayınları, 2012.
• Çiçek, Hasan. “Mevlana Felsefesinde Şiddet Karşıtı Söylem”. 38. Icanas (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 2 / 77-85. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2008.
• Çiçek, Hasan. “Mevlana Düşüncesinde Açık Yüreklilik ve Birlikte Yaşam”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, (Kış 2015), 126-139.
• Dühhuda, Ali Ekber. Lugatnâme. 40 Cilt. Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1351.
• Erdoğan, Mehtap. Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi, 2013.
• Esen, Pelin Seval. “Senâî-yi Gaznevî’nin Gazellerinde Değerli Taşlarla Süslenmiş Beyitler”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12 / 4-29, (Aralık 2020), 1255-1268.
• Gazali İmam, Mişkâtü’l-envâr (Nur Metafiziği), Tercüme: A. Cüneyd Köksal, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2016.
• Gaznevî, Senâî. Dîvân-i Hekîm Senâî, haz. Muzâhir-i Musaffâ, Tahran: İntişârât-i Zevvâk, 1389.
• Geden, Edibe. Tasavvufî Eğitimde Çocuğun Ahlâkî Gelişimi: Gazâli ve Mevlânâ Örnekleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Göztepe, Yüksel. “Mûr (Mor) Ali Baba Hazretleri”. ed. Âlim Yıldız. 31-51. Sivas: Bir Gönül Eri: İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak Sempozyum Bildirileri, Buruciye Yayınları, 2010.
• Gulâmî, Abdulkadir. Dîvân-ı Gulâmî. İstanbul: Matbaâ-i Âmire, 1291.
• Güneren, M. Fatih. Sivasî Şiirleri. İstanbul: Seçil Ofset, ts.
• Hemşinli, Hakan. “Mevlana ve Martin Buber’de Ben-Sen İlişkisi”. 1359-1385. İran: 3. Uluslararası Mesnevi Sempozyumu, Barış ve Dostluk Elçisi Olarak Mevlana, 2014.
• İnâl, İbnü’l-Emîn Mahmûd Kemâl. Son Asır Türk Şairleri. 4 Cilt. haz. M. Kayahan Özgül. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2000.
• İpekten, Haluk. İsen, Mustafa. Basılı Divanlar Kataloğu, Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Kıbrıs, Mücahit. Mûr Ali Baba ve Tenbîhü’s-Sâlikîn İsimli Eseri (Metin Ve İnceleme). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Küçük, Salim. “Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/1, (Winter 2010), 556-577.
• Mehr, Rahman Moshtagh. “Mevlânâ’ya Göre Varlık ve İnsan Hayatı Kavramı II”. çev. Kadir Turgut, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası 20 / (2012-1), 173-195.
• Mert, Talip. “Mûr Ali Baba’ya Dair Arşiv Belgeleri”. Hayat Ağacı Dergisi 9 / 1 (Sivas 2007), 89-105.
• Mevlânâ. Mesnevî-i Ma’nevî. 2 Cilt. şerh. Abidin Paşa. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Mevlânâ. Mesnevî. haz. Adnan Karaismailoğlu. İstanbul: Yeni Şafak Kültür Armağanı, 2004.
• Mevlânâ. Dîvân-ı Kebîr. 7 Cilt. haz. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Mevlânâ. Fîhi mâ Fîh. çev. Meliha Ülker Anbarcıoğlu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2007.
• Mûr Ali Baba. Tenbîhü’s-Sâlikîn. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Şer’iyye Bölümü. 848, 143 vr.
• Olcaytu, İbrahim. Folklor Defterleri (1907-1945). 2 Cilt. haz. Sadık Perinçek, Ankara: Kalem Yayınları, 2001.
• Onay, Ahmet Talat. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Özdemir, Şuayip. “Mevlana’nın Eğitimci Kişiliği”. ed. Abdurrahman Elmalı vd. 101-110. Uluslararası Mevlâna Ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildiriler II, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Özköse, Kadir. Mesnevî Hikâyeleri- 7 Fakr Saltanatı. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2019.
• Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi 604 numaralı defter, 25 Rabîulevvel 1295.
• Soyyiğit, İsmail. Bâkî’nin Kasidelerinde Edebi Tasvirler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şükûn, Ziya. Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1984.
• Terzibaşı, Ata. Kerkük Şairleri. 2 Cilt. Kerkük: Cumhuriyet Basımevi, 1968.
• Usta, Mustafa. Divan-ı Kebir’de Mevlana’nın Eğitim Görüşü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. 5 Cilt. haz. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Vicdani, Sadık. Tarikatler ve Silsileleri. haz. İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Yasa, Metin. Rubailer Işığında Mevlana’da Aşk ve İşlevi, Ankara: Elis Yayınlar, 2010.
• Yıldız, Âlim. Sivaslı Şairler Antolojisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Yılmaz, Kadri H. “Divan Şiirinde Tesbihe Dair”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/1, (Winter 2012), 2131-2144.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.