İslam Hukuku Açısından Örfî Nikahın Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 843 - 878, 31.12.2022

Yusuf Bulutlu

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1142514

Öz

Bu makale, son dönemlerde gittikçe yayılan yeni nikah türü olan örfî ni-kahın çeşitlerini, yayılmasına zemin hazırlayan sebepleri, istatiksel verilerle sosyolojik olarak insanların yaklaşımını ve fıkhî açıdan değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Çalışmada toplumsal sebepler ve hukuksal normlar beraber düşünülerek doğru sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır. İnsanların örfî nikaha yönelmelerini doğru değerlendirmek için çalışmada istatiksel verilere başvurulmuş böylece araştırmanın sosyolojik boyutunun da ortaya konulması hedeflenmiştir. Araştırmada önce nikah kavramının tanımı, rükünleri, şartları ve çeşitleri özetle anlatılarak nikahın kavramsal, hukuksal çerçevesi ve tasavvuru çizilmiştir. Böylece örfî nikahın değerlendirileceği ve kıyas edileceği asıl kavramlar ve normlar ortaya konulmuştur. Sonrasında çalışmanın asıl konusu olan örfî nikahın tanımı, çeşitleri, yayıldığı ülkeler, istatiksel veriler, ortaya çıkmasına zemin hazırlayan sebepler ve İslam fıkhı açısından klasikten gönümüze değerlendirmeler yapılmıştır. Bunun sonucunda örfî nikahın üç farklı şekilde yapıldığı, bunlardan ikisinin caiz birinin ise caiz olmadığı; bu nikaha başvuranların genelde birden çok evlilik yapmak isteyenler ile üniversite gençlerinden oluştuğu anlaşılmıştır. Bu nikahla ilgili iki temel görüşün varlığı söz konusu olup bunlardan birinci ilanı şart koşan Malikiler iken ikinci sadece iki şahidi yeterli gören cumhur ulama olduğu saptanmıştır. Bu örfî nikahın yarattığı bir takım olumlu ve olumsuz sonuçlarının olduğu, bu minvalde olumlu yönüne bakanların cevaz verdiği, olumsuz yönlerini göz önüne alanların ise cevaz vermediği görülmüştür. Ancak klasik dönemden bugüne bakıldığında cumhurun iki şahitli nikahı ilan şartını sağladığı gerekçesiyle gizlenmesi şahitlerden talep edilse bile caiz gördüğü belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Fıkhında Nikah, Örfî Nikah, Gizli Nikah, Şahitsiz Nikah, İlansız Nikah., Marriage in Islamic Jurisprudence, Customary Marriage, Secret Marriage, Witnessless Marriage, Unannounced Marriage

Evaluation of Traditional Marriage in terms of Islamic Law

Öz

This article aims to evaluate the types of customary marriage, the reasons that paved the way for its spread, the sociological approach of the people with statistical data, and the evaluation in terms of Islamic Fiqh (jurisprudence). In the study, it has been tried to reach the right result by considering the social reasons and legal norms together. In order to correctly evaluate people's orientation to customary marriage, statistical data was used in the study, thus it was aimed to reveal the sociological dimension of the research. In the research, firstly, the definition of the concept of marriage, its elements, conditions and types were briefly explained and the conceptual, legal framework and imagination of marriage were drawn. Thus, the main concepts and norms in which the customary marriage will be evaluated and compared have been put forward. Afterwards, the definition of customary marriage, which is the main subject of the study, its types, the countries where it is spreading, statistical data, the reasons that paved the way for its emergence, and Islamic Fiqh from the classical to the present were made. As a result, customary marriage was performed in three different ways, two of which were permissible, one was not; It has been determined that the applicants for this wedding are generally those who want to have more than one marriage and the university students. It has been seen that this customary marriage has some positive and negative consequences, and those who look at its positive aspects are allowed, while those who consider its negative aspects are not. However, from the classical period to the present, it has been determined that it is permissible for the public to hide the two-witness marriage on the grounds that it fulfills the condition of announcement, even if it is demanded from the witness.

Anahtar Kelimeler

Marriage in Islamic Jurisprudence, Customary Marriage, Secret Marriage, Witnessless Marriage, Unannounced Marriage

Kaynakça

• Adliye Nâzırlığı, Osmanlı. Hukûk-ı Âile Kararnâmesi, Hukûk-ı Âile Kararnâmesi, (Kanun No. Kanûn-ı Esâsi 36). (1917).
• Akle, Muhammed. Nizâmu’l-Usra fi’l-İslam. Ürdün: Mektebetu’r-Risâle el- Hadîse, 2002.
• Aktaş, Ahmet. Mâlikî Kaynaklarında Nikahta Şahitlik ve İlân. İstanbul: İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Atar, Fahrettin. “Nikâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/112-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Bardakoğlu, Ali. “İkrah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/30-37. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bil-Hac Muhammed, Tarık. “Zevâcu’l-Urfî Âliyyatun li-Şer’anati’l- Alakati’l- Cinsiyye el-Munteşira fi Muctemain et-Tunusî”. Tunus Arap Gazetesi (22 Kasım 2021), 17, blm. Aile ve Günlük Hayat.
• Bil-Hac Muhammed, Tarık - Suveysi, Münir es-. “Zevâcu’l-Urfî min Ecli ‘Cinsi’l-Halel’ fi Câmiât- Tunusiyye”. Deutsche Welle (DW) Akademi İnternet Haber Gazetesi (18 Şubat 2012), blm. Toplum, Kültür ve Aile. https://www.dw.com/ar/%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A-%D9%85%D9%86- %D8%A3%D8%AC%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%B3- %D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%81%D9%8A- %D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AA- %D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3%D9%8A%D8%A9/a-15747145
• Cezîrî, Abdurrahman bin Muhammed İvad el-. Kitabu’l-Fkıh alâ Mezâhibi’l-Erba’a. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Çi̇nar, Fatih. “Nikâhta Denkliğe Konu Olan Vasıflar ve Bunların Fıkhî Tesiri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 20/1 (29 Haziran 2020), 265-285. https://doi.org/10.30627/cuilah.678744
• Çi̇nar, Fatih. “Şer‘î Naslar Bağlamında Nikâh Lafzı ve Fıkhî Tesiri”. Mütefekkir 7/13 (30 Haziran 2020), 225-240. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.758006
• Deryûvîş, Ahmed bin Yusuf ed-. ez-Zevâcu’l-Urfî Hakîkatuhu ve Ahkâmuhu ve Âsâruhu ve’l-Enkihatu Zâte Sılatın Bihi. Riyad: Daru’l-Âsıme lin-Neşri ve’t-Tevzi’, 2005.
• Haskefî, Muhammed Alaeddin bin Ali el-. İfâdatu’l-Envâr alâ Usuli’l-Menâr. thk. Muhammed Barakât. Dimaşk: Mektebetu’l-İmami’l-Evzâî, 2008.
• Haydar, Nuri Said. “el-Furûk Beyne Envâ’i Ukûdi’z-Zevâci’ş-Şâ’ia ve Hükmühâ fi’l- Fıkhı’l-İslamî ve’l-Kanuni’l- Îrâkî”. Tikrit Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1/3 (2017), 507-557.
• İbn Hümâm, Kemaleddin bin Abdulvahid es-Sivasî. Şerhu Fethu’l-Kadîr ala’l-Hidâye maa Netâicu’l-Efkâr. Kahire/Dimaşk: Mektebetu Babu’l-Halebî ve Dâru’l-Fikr, Tabatu Bulak., 1970.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebu Muhammed Muvaffakuddin Abdullah bin Ahmed bin Muhammed. el-Muğnî fi Fıkhı’l-Hanbelî. 10 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed bin Yezîd el-Kızvînî. Sünenu İbn Mâce. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• İbn Mahmud, Cemal bin Muhammed. ez-Zevâcu’l-Urfî fî Mîzâni’l-İslam. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Manzûr, Muhammed bin Mekram bin Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadır, 1993.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebu Velid Muhammed bin Ahmed bin Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid Nihâyetü’l-Muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2000.
• Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekir b. Mes’ûd. Bedâi’u’s-Sanâi’ fi Tertibi’ş-Şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Koçak, Zeki. “Şart Nazariyesi Açısından İslam Aile Hukukunda Evlenme ve Boşanma”. Ekev Akademi Dergisi 64 (Güz 2015), 335-368.
• Köse, Saffet. “Ailede Meşruiyet Temeli Olarak Nikâh”. Küreselleşen Dünyada Aile. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Kulaçoğlu, Tamer. “Dini Nikahın(İmam Nikahının) Hukuktaki Yeri”. Aile Hukuku. Erişim 27 Mayıs 2022. https://kulacoglu.av.tr/dini-nikahin-hukuktaki-yeri/
• Liv, Cemil. “Günümüzde İmam Nikâhına Yönelişlerin Gerekçeleri Ve Resmi Nikah İle İmam Nikahının Fıkhî Açıdan Karşılaştırılması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2 (2014).
• Merğinânî, Burhaneddin bin Ebubekir el-. el-Hidâye Şerhu’l-Bidâye. thk. Talâl Yusuf. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l- Arabî, ts.
• Mısır Adliye Nazırlığı. ed-Düstur ve Vesâigun Kânûniyye, ed-Düstur ve Vesâigun Kânûniyye. 99 Ahvalu’ş- Şahsiyye / Nikah (1931). Erişim 02 Temmuz 2022. https://www.egypt.gov.eg/arabic/laws/default.aspx
• Mutlak, Abdulmelik bin Yusuf el-. ez-Zevâcu’l-Urfî Dâhile’l- Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye ve Hâricehâ ( Dirâsetun Fıkhiyyetun İctimâ’iyyetun Nakdiyyetun). Riyad: Daru’l-Âsıme lin-Neşri ve’t-Tevzi’, 1427.
• Öztan, Bilge. Aile Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2004.
• Öztürkoğlu, Sema. İslam Hukukuna Göre Gizli Nikah Sebepleri ve Sonuçları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Sahnûn, Abdüsselam bin Said et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1994.
• Sakr, Atiyye. Mevsuatu Ahsenu’l-Kelâm fi’l-Fetâva ve’l-Ahkâm. b.y: y.y, 1999.
• Semmâr, Abdulaziz. “ez-Zevâcü’l-‘Urfî fi’l-Kânûni’l-Cezâirî”. İstişarâtü Kanûniyye Meccâniyye, 26 Ağustos 2017. https://www.mohamah.net/law/%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%AC- %D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%8A-%D9%81%D9%8A- %D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86- %D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%8A/
• Seyyid Abdullah, Mu’tez - Seyyid Yusuf, Cum’a. (et-Türâs ve’t-Teğyîri’l-’İctimâî) Zevâcu’l-Urfî Vâkıuhû ve Âsâruhu’n-Nefsiyye ve’l-İctimaiyye. Mısır: Daru Kütübin Arabiyye, 2004.
• Şirbînî, Şemsüddin Muhammed bin Ahmed el-Hâtîb eş-. Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tirmizî, Ebu Îsâ Muhammed bin Îsâ Sevra et-. Cami’u’t-Tirmizî. Riyad: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• Trablisî, Hudâ. “Tunuslu Üniversite Öğrencilerinin ‘Örfî Nikah’ Tercihi Hükümeti Zorluyor”, 08 Nisan 2019. https://www.indyturk.com/node/21326/d%C3%BCnya/tunuslu-%C3%BCniversite-%C3%B6%C4%9Frencilerinin- %E2%80%9C%C3%B6rfi-nikah%E2%80%9D-tercihi-h%C3%BCk%C3%BCmeti-zorluyor
• Umran, Fâris Muhammed. ez-Zevâcu’l-Urfî Suvarun Uhra li’z-Zevâcun Gayri Resmi. Kahire: Mecmûatu’n-Neyli’l- Arabiyye, 2001.
• Yaman, Ahmet. “Ailede Meşruiyet Temeli Olarak Nikah”. Kutlu Doğum 2009 Küreselleşen Dünyada Aile. 123-174. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Zihnî, Sihâm. “el-Hubb ve Zevâcu’s-Sırrî”. Kitabu’l-Yevm Dâru Ehbâru’l-Yevm 442 (Haziran 2001).
• Zuhaylî, Vehbe bin Mustafa ez-. el-Fıkhu’l-İslâmiyyu ve Edilletuhû. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 12. Basım, ts.
• “Din İşleri Yüksek Kurulu Fetva Kurulu”. Nikâh Akdinin Mahiyeti Tescili ve Gizli Nikâh, 18 Haziran 2015. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38091/nikah-akdinin-mahiyeti-tescili-ve-gizli-nikah? enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2beDtMkJdRGirgyeb8%3d
• İmam Nikahlı Eşin Manevi Tazminat Hakkı, İmam Nikahlı Eşin Manevi Tazminat Hakkı (Kanun No. Esas No: 2015/6000 Karar No: 2016/5100). K. Esas No: 2015/6000 Karar No: 2016/5100 (Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 14 Nisan 2016).