The Legal Nature of The Ta‘ātī Took Place After The Void/Bāṭil and Invalid/Fāsid Sales Contract in Ḥanafī Legal Thought

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1095 - 1121, 31.12.2022

Ünal Yerlikaya

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1166263

Öz

In Ḥanafī legal thought, ta‘ātī (mutual delivery of goods and price) has been seen as a sales contract without the need for an additional legal transaction. This situation raises the question of whether the delivery transaction took place after a void (bāṭil) or invalid (fāsid) sales contract can be considered as a new contract that is revealed through ta‘ātī. In this study, which we aim to answer the aforementioned question, first of all, the issue of what kind of relationship is established between the definition of the sales contract and the legitimacy of the ta‘ātī is discussed. Secondly, the relationship between the principles of “When something is void, what is implicit in that thing is also void.”, “What builds on what is invalid is also invalid” and the delivery transaction that took place after a void or invalid contract is discussed. Thirdly, it has been discussed whether the acceptance of the delivery transaction after a void or invalid contract as a new contract is dependent on the fact that the first contract has been legally terminated. In Ḥanafī thought two approaches have emerged regarding the relationship between ta‘ātī and void or invalid contract. According to Ḥanafī jurists based on the above-mentioned two principles, the delivery transaction that took place after a void or invalid contract is not a new contract. The fact that the delivery transaction becomes a new contract depends on the fact that the first contract was terminated in a legal way. In the approach of Ḥalvānī and Kāsānī, the fact that the delivery transaction that took place after a void or invalid contract gains the quality of a new contract is not dependent on the fact that the first contract is legally terminated. This approach is very important in terms of making it possible for the idea that “Delivery that took place after a void or invalid contract has the quality of a new contract.” to attribute the classical Ḥanafī thought.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ḥanafī Legal Thought, Ta‘ātī, Void Sales Contract, Invalid Sales Contract

Hanefî Hukuk Düşüncesinde Bâtıl veya Fâsid Satım Akdinden Sonra Gerçekleşen Teâtînin Hukuki Mahiyeti

Öz

Hanefî hukuk düşüncesinde teâtînin, ilave bir işleme gerek duyulmaksı-zın tek başına satım akdi olarak görülmesi, bâtıl veya fâsid satım akdinden sonra gerçekleşen teslim işleminin, teâtî yoluyla açığa çıkan yeni bir akit sayılıp sayılamayacağı sorusunu gündeme getirmektedir. Söz konusu sorunun cevabının arandığı bu çalışmada, ilk olarak, satım akdi ile teâtînin meşruiyeti arasında hangi yönüyle bir ilişki kurulduğu hususu ele alınmıştır. İkinci olarak, teâtî ile bâtıl veya fâsid akit arasındaki ilişkinin, “Bir şey bâtıl olduğunda onun zımnındaki şey de bâtıl olur.” ve “Fâsid üzerine mebni olan şey de fâsiddir.” ilkeleri çerçevesinde ele alınıp alınmadığı ve üçüncü olarak da bâtıl veya fâsid akitten sonra gerçekleşen teslim işleminin yeni bir akit sayılmasının, ilk akdin hukuken sonlandırılmış olması koşuluna bağlı olup olmadığı hususları araştırılmıştır. Teâtî ile bâtıl veya fâsid akit arasındaki ilişkiye yönelik olarak Hanefî düşüncede iki yaklaşım açığa çıkmıştır. Yukarıda sözü edilen iki ilkeyi esas alan Hanefî hukukçulara göre, bâtıl veya fâsid akitten sonra gerçekleşen teslim işlemi yeni bir akit niteliği taşımamaktadır. Teslim işleminin yeni bir akit niteliği kazanması, ilk akdin hukuki bir yolla sonlandırılmış olması koşuluna bağlıdır. Halvânî (ö. 452/1060) ve Kâsânî’nin (ö. 587/1191) yaklaşımında ise, bâtıl veya fâsid akitten sonra gerçekleşen teslim işleminin yeni bir akit niteliği kazanması, ilk akdin hukuken sonlandırılmış olması koşuluna bağlanmış değildir. Bu yaklaşım, bâtıl veya fâsid akitten sonra gerçekleşen teslim işleminin, yeni bir akit niteliği taşıdığı şeklindeki yargının klasik Hanefî düşünceye nispetini mümkün kılması bakımından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefî Hukuk Düşüncesi, Teâtî, Bâtıl Satım Akdi, Fâsid Satım Akdi, Islamic Law, Ḥanafī Legal Thought, Ta‘ātī, Void Sales Contract, Invalid Sales Contract

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Alkış, Alpaslan. “Mecelle’de Akid Teorisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni-versitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/2 (2019), 444-468. https://doi.org/10.33437/ksusbd.568352
• Apaydın, H. Yunus, “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye şerḥu’l-Hidâye (İbnü’l- Hümâm’ın Fetḥu’l-ḳadîr’i ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/13-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bezzâzî, Hâfizuddîn Muhammed b. Muhammed b. Şihâb el-Kerderî el-Harizmî. el-Fetâva’l-Bezzâziyye (el- Fetâvâ’l-Hindiyye ile birlikte). 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 1310/1892.
• Buḫârî, İftihârüddîn Tâhir b. Ahmed b. Abdirreşîd. Ḫulâṣatü’l-fetâvâ. Ankara: Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 1744, 1a-421a. http://yazmalar.gov.tr/eser/kitab-i-hulasatul-feteva/147242
• Dilek, Uğur Bekir. “İslâm Borçlar Hukukunda Fiilî Mübadele Yoluyla Akit Kurma: Teâtî (Muâtât) Akdi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/2 (2021), 715-741.
• Döndüren, Hamdi. “Muâtât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/328. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Güneş, Ahmet. “İslam Akit Sistematiği: Kâsânî Örneği”. İslam Hukuku Araş-tırmaları Dergisi 27 (2016), 521-551.
• Haddâd, Ebû Bekr Alî b. Muhammed. el-Cevheratü’n-neyyira şerḥu Muḫtaṣari’l- Ḳudûrî fî furûı’l-hanefiyye. thk. İlyas Kaplan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2006.
• Haskefî, Muhammed b. Alî b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muḫtâr şerhu Tenvîri’l-ebṣâr. thk. Abdulmunʿım Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Baskı. 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Mu-avvıd. 10 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Minḥatü’l-ḫâliḳ ʿale’l-Baḥri’r-râʾiḳ (İbn Nüceym’in el-Baḥrü’r- râʾiḳ’i ile birlikte). 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n- Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerhu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir alâ mezhebi Ebî Hanîfe. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1999.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2010.
• Kudûrî, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muḫtaṣa-ru’l-Ḳudûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 1997.
• Mergīnânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye şerḥu Bidâyeti’l-mübtedî (İbnü’l- Hümâm’ın Fethu’l-Kadîr’i ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Kenzü’d-deḳāʾiḳ. thk. Said Bektaş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l- İslâmiyye, 2011.
• Özen, Şükrü. “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 249-378.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-Ilmiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Şeyhîzâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmaʿu’l-enhur fî şerḥi Mülteḳa’l-ebḥur ve maahû ed- Dürrü’l-münteḳā. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1. Basım, 1998.
• Zerkā, Ahmed b. Muhammed. Şerḥu’l-ḳavâʿidi’l-fıḳhiyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1409/1989.