The Caliph’s Qurayshism in the Context of the Majority Principle the Constitutive Legitimacy Basis of Political Power

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1329 - 1362, 31.12.2022

Fatih Mehmet Albayrak

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1168682

Öz

The principle of majority, which is an indispensable tool of election and decision-making in today's democracies, is one of the main indicators of its legitimacy, as well as having a superior position in the establishment and maintenance of political power. The aim of this research is to determine the relationship of the condition of “the caliph’s Quraysh” with this principle by revealing the analysis of the Islamic scholars on the importance of the majority principle in terms of establishing political power and using the authority to order and prohibit. In the grounding of this aim, firstly, the dominant role of the majority in determining the political power was emphasized and the organic relationship between them was tried to be revealed, and the nature of the support provided by the majority to the administration in the use of political power authority and its effect on the possession of the means of coercion that sustain the state apparatus were examined in the light of the views of Fiqh and Kalam scholars. Then, the condition that the caliph should be from the Quraysh lineage, which has been the subject of debate since the 9th century, when the influence of non-Arab elements on the political administration became evident, was examined within the framework of the majority principle, and the evaluations of Islamic scholars about the widespread rumor that formed the basis of this were briefly examined. At the end of the study, it was concluded that Islamic scholars adopted the principle of “majority” in the establishment and maintenance of political power, and that they accepted the requirement that the caliph be Quraysh as a qualification condition, and that the narration, which is the basis of this, shows a historical and socio-political reality brought about by the conditions that emerged in a certain time period.

Anahtar Kelimeler

Majority, Caliph, Quraysh, Legitimacy, Political Power, Means of Coercion

Siyasal İktidarın Kurucu Meşruiyet Temeli Olan Çoğunluk İlkesi Bağlamında Halifenin Kureyşliliği

Öz

Günümüz demokrasilerinin vazgeçilmez bir seçim ve karar alma aracı olan çoğunluk ilkesi, siyasal iktidarın kurulması ve sürdürülmesi aşamalarında işlevsel bakımdan üstün bir konuma sahip olmasının yanında, onun meşruiyetinin de temel göstergelerinden biridir. Bu araştırmanın amacı, İslam bilginlerinin siyasal iktidarın kurulabilmesi, emretme ve yasaklama yetkisini kullanabilmesi açısından çoğunluk ilkesinin önemine yönelik çözümlemelerini ortaya koyarak “halifenin kureyşliliği” şartının bu ilkeyle olan ilişkisini belirlemektir. Bu amacın temellendirilmesi aşamasında öncelikle çoğunluğun siyasal iktidarı belirlemedeki baskın rolü üzerinde durularak aralarındaki organik ilişki ortaya konulmaya çalışılmış, Fıkıh ve Kelâm bilginlerinin görüşleri ışığında çoğunluğun siyasal iktidar yetkisinin kullanılmasında yönetime sağladığı desteğin mahiyeti ve bunun devlet aygıtını ayakta tutan zorlama araçlarına sahip olma üzerindeki etkisi irdelenmiştir. Daha sonra ise Arap olmayan unsurların siyasal yönetim üzerinde etkisinin belirgin hale geldiği 9. yüzyıldan itibaren tartışmalara konu olan halifenin Kureyş soyundan olması şartı çoğunluk ilkesi çerçevesinde ele alınarak bunun dayanağını oluşturan yaygın rivayet hakkında İslam bilginlerinin yaptıkları değerlendirmeler kısaca incelenmiştir. Çalışmanın sonunda İslam bilginlerinin, siyasal iktidarın ku-rulması ve sürdürülmesi konusunda “çoğunluk” ilkesini benimsedikleri, bir yeterlilik şartı olarak halifenin Kureyşli olması şartının ve bunun dayanağı olan rivayetin belirli bir zaman diliminde beliren koşulların getirdiği tarihsel ve sosyo-politik bir gerçekliği gösterdiğini kabul ettikleri sonucuna varılmış-tır.

Anahtar Kelimeler

Çoğunluk, Halife, Kureyş, Meşruiyet, Siyasal İktidar, Zorlama Araçları.

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Kâdî el-Esedâbâdî. el-Mugnî fî ebvâbi’t-tevhîdi ve’l-‘adl. thk. Mahmûd Muhammed Kâsim. 20 Cilt. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ts.
• Ağaoğulları, Mehmet Ali - Köker, Levent. İmparatorluktan Tanrı Devletine Siyasal Düşünceler. Ankara: İmge Kitabevi, 1991.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhı’l-‘Arabi kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Câmi‘atü Bağdâd, 2. Basım, 1993.
• Âlûsî, Mahmûd Şükrî el-. Bülûgu’l-erab fî ma‘rifeti ahvâli’l-‘Ârab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî. 3 Cilt. b.y.: y.y., 2. Basım, ts.
• Âmidî, Ali b. Muhammed el-. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 2003.
• Âmidî, Ali b. Muhammed el-. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Mu-hammed el-Mehdî. Kahire: Dâru’l- Kütüb ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye, 2004.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Ashford, Nigel. Özgür Toplumun İlkeleri. çev. Can Madenci. Ankara: Liberte Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Azimli, Mehmet. “Hulefa-i Raşidin Dönemi Halife Seçimleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi VII/1 (2007), 35-59.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir el-. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Mat-ba‘atü’d-Devle, 1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr b. et-Tayyib el-. el-İnsâf. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2. Basım, 2000.
• Bakkal, Ali. “Ebû Bekir’in Halife Seçilmesinde ‘İmamlar Kureyş’tendir’ Hadisinin Rolü Üzerine”. İstem 6 (2005), 87- 104.
• Balcı, İsrafil. “İmamlar/Halifeler Kureyş’tendir’ İddiasının Kritiği”. OMÜİFD 40 (2016), 5-31.
• Başoğlu, Tuncay. “Hilafetin Sübut Şartı Olarak Bey’at”. İLAM Araştırma Dergisi 1/2 (Temmuz-Aralık 1996), 81-111.
• Boétie, Etienne de la. Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev. çev. Mehmet Ali Ağaoğulları. Ankara: İmge Kitabevi, 3. Basım, 2011.
• Buhârî, Alâüddin Abdülaziz b. Ahmed el-. Keşfü’l-esrâr ‘an usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-. Sahîhu’l-Buhârî. Dimaşk - Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Bulutlu, Yusuf - Abu-eid, Mohammad Ali Yousef. “منشأ الحجية وأثره في الاختلاف الأصولي الإجماع أنموذجاً / Bir Şeyin Delil Değeri Kazanmasının (Hüccetin) Kaynağı ve Usûl-i Fıkıhtaki İhtilafa Etkileri “İcmâ Örneği”. Kilitbahir 21 (Eylül 2022), 1-16.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid el-. Arap-İslâm Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 2. Basım, 2001.
• Câbirî, Muhammed ‘Âbid el-. Tekvînü’l-‘akli’l-‘arabî. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 10. Basım, 2009.
• Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr el-. ‘Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr el-. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 7. Basım, 1998.
• Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr el-. Resâilü’l-Câhız. thk. Abdüsselam Mu-hammed Harun. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Cîl, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-. Ahkâmü’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1986.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl, thk. ‘Uceyl Câsim en-Neşmî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâratü’l- Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebu’l-Me‘âlî Abdülmelik b. Abdillah el-. Lü-ma‘u’l-edille fî kavâ‘idi ‘akâidi Ehli’s- Sünne ve’l-Cema‘a. thk. Fevkıyye Hu-seyn Mahmûd. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1987.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebu’l-Me‘âlî Abdülmelik b. Abdillah el-. Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem. thk. Mustafa Hılmî - Fuâd Abdülmün‘im. İskenderiye: Dâru’d-Da‘ve, ts.
• Delen, Halil İbrahim vd. “Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin Şerhu’l-Usûli’l-Hamse’sinin İmamet Bölümü: Tahkik ve İnceleme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 111-201.
• Duverger, Maurice. Siyaset Sosyolojisi. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Varlık Yayınları, 9. Basım, 2011.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. İshak. Fazîletü’l-‘âdilîne mine’l-vülât. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Emir Padişah, Muhammed Emin. Teysîru’t-Tahrîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail el-. Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1990.
• Ezrakî, Muhammed b. Abdillah b. Ahmed el-. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik b. Abdillah b. Düheyş. b.y.: Mektebetü’l-Esedî, 2003.
• Fâhûrî, Hanna el-. el-Câmi‘u fî târîhı’l-edebi’l-‘arabî: el-edebü’l-kadîm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l-‘Ayn: müretteben ‘alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Huseyn el-. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Feyrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kûb el-. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 3. Basım, 1996.
• Gazzâlî, Huccetü’l-İslâm Muhammed b. Ahmed Ebû Hâmid el-. Fezâihu’l-Bâtıniyye. thk. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Müessesetü Dâri’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1964.
• Gazzâlî, Huccetü’l-İslâm Muhammed b. Ahmed Ebû Hâmid el-. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. Kahire: Dâru’l-Basâir, 2009.
• Habermas, Jürgen. Öteki Olmak Ötekiyle Yaşamak. çev. İlknur Aka. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6. Basım, 2012.
• Halebî, İbn Emîri’l-Hâc el-. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• Hanbelî, Yûsuf b. Hasen b. Abdilhâdî el-Makdisî el-. Îzâhu turukı’l-istikâme fî beyâni ahkâmi’l-vilâyeti ve’l- imâme. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2011.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Hilafetin Kureyşliliği. Ankara: Otto Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6. Basım, 2007.
• ‘Irâkî, Zeynüddin Abdürrahim b. el-Huseyn el-. et-Takyîd ve’l-îzâh. Halep: Muhammed Râgıb et-Tabbâh el- Halebî, 1931.
• Isfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. el-Huseyn el-. Kitâbü’l-Egânî. thk. İhsan Abbas vd. 27 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 2008.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-Muhtâr. 8 Cilt. Kahire: Şeriketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafa el-Bâbî el- Halebî ve Evlâduh, 3. Basım, 1984.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1979.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Bağdâdî. el-Münammak fî ahbâri Kureyş. thk. Hurşîd Ahmed Fârık. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• İbn Haldûn, Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü İbni Haldûn. thk. Abdullah Muhammed ed- Dervîş. 2 Cilt. Dimaşk: Dâru Ya‘reb, 2004.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. şrh. Ahmed Muhammed Şakir. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Mu-hammed. el-Mugnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şîrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘Azvâ, 1990.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1918.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Menî‘ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalim el-Harrânî. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakzı kelâmi’ş-Şî‘ati’l-kaderiyye. thk. Mu-hammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. Riyad: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalim b. Abdisselâm el-Harrânî. es-Siyâsetü’ş-şer‘ıyye fî ıslâhı’r-râ‘î ve’r-ra‘ıyye. thk. Ali b. Muhammed el-‘İmrân. Cidde: Dâru ‘Âlemi’l-Fevâid, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t- târîh. thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Ezrak, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Kâsim b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-silk fî tabâi‘ı’l-mülk. thk. Ali Sâmi en- Neşşâr. 2 Cilt. Bağdat: Menşûrâtü Vezâreti’l-İ‘lâm el-Cumhûriyyetü’l-‘Irâkıyye, 1977.
• İsmail Hakkı Bursevî Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. haz. Nedim Yılmaz. İstanbul: Damla Yayınevi, 2001.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Abdillah el-. Kalâidü’l-cümân fi’t-ta‘rîfi bi kabâili ‘Arabi’z-zemân. thk. İbrahim el-Ebyârî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2. Basım, 1982.
• Kâsimî, Zâfir el-. Nizâmü’l-hukm fi’ş-şerî‘ati ve’t-târîhı’l-islâmî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1974.
• Kazan, Tahsin. “‘Ümmetim Dalâlet Üzere Birleşmez’ Rivâyetinin İsnâd Açı-sından Değerlendirilmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/75 (2020), 917-926.
• Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasen el-. İhkâku’l-hakk bi ibtâli’l-bâtıl fî mugîsi’l-halk. Kahire: el-Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Köse, Feyza Betül. “İlk Dönem İslam Tarihi Siyasi Hadiselerinde Kureyşlilik Olgusu”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (Aralık 2020/2), 238-249.
• Kummî, Sa‘d b. Abdillâh Ebî Halef el-Eş‘arî el-. Kitâbü’l-Makâlât ve’l-firak. thk. Muhammed Cevâd Meşkûr. Tahran: Matba‘atü Haydarî, 1331.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb el-. Usûlü’l-Kâfî. 7 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-Fecr, 2007.
• Locke, John. Yönetim Üzerine İkinci İnceleme. çev. Fahri Bakırcı. Ankara: Ebabil Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-. el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Munslow, Alun. Tarihin Yapısökümü. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-. el-Kâmilü fi’l-lügati ve’l-edeb. 1 Cilt 2 Kısım. Beyrut: Müessesetü’l-Me‘ârif, ts.
• Oflaz, Abdulhalim. “Ensâr’ın İktidar Taleplerinin Reddi Bağlamında Hilâfetin Kureyşliliği Problematiği”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2020), 124-144.
• Oktay, Cemil. Siyaset Bilimi İncelemeleri. İstanbul: Alfa Yayınları, 6. Basım, 2012.
• Oral, Osman. “Siyasal İçerikli Rivâyetlerin Sünnî Algıyı Yönlendirmesi Üzerine”. Journal of Islamic Research 27/3 (2016), 372-387.
• Poggi, Gianfranco. Devlet: Doğası, Gelişimi ve Geleceği. çev. Aysun Babacan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Russell, Bertrand. İktidar. çev. Mete Ergin. İstanbul: Cem Yayınevi, 4. Basım, 2002.
• Sartori, Giovanni. Demokrasi Teorisine Geri Dönüş. çev. Tunçer Karamustafaoğlu - Mehmet Turhan. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2. Basım, 2014.
• Senhûrî, Abdürrezzak Ahmed es-. Fıkhu’l-hılâfe ve tetavvuruhâ li tusbiha ‘usbete ümemin şarkıyye. thk. Tevfîk Muhammed eş-Şâvî - Nâdiye Abdürrezzak es-Senhûrî. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 2000.
• Şen, Abdurrahim. “Halifede Aranan Şartlardan Biri Olarak Kureyşliliğin Kavmiyetçilik İle İlişkilendirilmesine Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslam Huku-ku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 191-213.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr et-. Târîhu’t-Taberî: târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, ts.
• Teftâzânî, Mes‘ûd b. Ömer b. Abdillah et-. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman ‘Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l- Kütüb, 2. Basım, 1998.
• Thoreau, Henry David. “Devlete Karşı İtaatsizlik Görevi Üzerine”. çev. Yakup Coşar. Kamu Vicdanına Çağrı: Sivil İtaatsizlik. haz. Ender Ateşman. 30-53. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-. el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1996.
• Türcan, Talip. İslam Hukuk Biliminde Hukuk Normu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• ‘Umâra, Muhammed. el-İslâm ve felsefetü’l-hukm. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1989.
• Ünverdi, Veysi. “Hilâfetin Kureyşliliği Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”. 1. Uluslararası Marmara Bilimsel Araştırmalar ve İnovasyon Kongresi. ed. Victoria Rocaciuc. 992-1000. İstanbul: ISARC, 2021.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Ca‘fer b. Vehb. Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdü-lemir Mühennâ. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 2010.
• Yıldırım, Enbiya (ed.). Hadis Tartışmalarına Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.