Ahmed Muhtar Omar and the Place of His Work "İlmu'd-dalâle" in Modern Arabic Semantics

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1189 - 1224, 31.12.2022

Mansur Teyfur

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1169547

Öz

It is known that the relationship between word and meaning is one of the most controversial topics of ancient Greek philosophers such as Aristotle, Plato and Indian linguists. In fact, this issue has continued to be discussed with its definition and scope, and opinions about it have been expressed until today. When we review the subject in the Arabic language, we see that Arabic is a rich language with its words and meanings. Also, changes and developments in Arabic, which is a deep-rooted language, has undergone in the historical process have brought changes of meaning in its words. Thus, it can be said that the Arabic language, that includes many branches of linguistics such as morphology, syntax and rhetoric, is also interrelated with semantics, what focuses on the relationship between word and meaning. Although semantics has emerged as a new branch of linguistics, many of today's semantic issues have been discussed in many classical sources and different disciplines, especially in the Arab world. In this study, semantics in general and the emergence of Arabic semantics as a science, its scope, description and its relations with other languages have been investigated. In addition, the works of Ahmed Muhtar Omar (1933-2003) who made great effort especially in the field of Arabic language and the modern Arab world, in the domain of Arabic and his contributions to this field, those include the main issue of this study, have been addressed. The general content of his book "Ilmu'd-dalâla", which includes almost all the topics related to semantics, and the important issues and views those it contains are also mentioned. Besides, presenting important issues in the work, especially Ahmed Muhtar Omar's prominent views and explanations are also mentioned. In the study, prominent works about semantics and Arabic semantics, written from the past to the present, were used. In particular, the life and scientific personality of Ahmed Muhtar has been tried to be presented on the basis of a few works written in the contemporary period.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Word-Meaning, Arabic semantics, Ahmed, Muhtar Omar, Ilmu

Ahmet Muhtar Ömer ve “İlmu’d-delale” Adlı Eserinin Modern Arap Anlambilimindeki Yeri

Öz

Lafız-anlam ilişkisi, Aristo ve Platon gibi eski Yunan filozofları ve Hintli dilcilerin tartışmalı konularından biri olduğu bilinmektedir. Hatta bu konu, günümüze kadar tarifi ve kapsamı ile birlikte tartışılmaya, üzerinde görüş belirtilmeye devam etmiştir. Konuya Arap dili özelinde baktığımızda, Arap-çanın lafızları ve anlamlarıyla zengin bir dil olarak karşımıza çıktığını görü-rüz. Ayrıca köklü bir dil olan Arapçanın tarihi süreç içerisinde geçirmiş olduğu değişim ve gelişimleri, lafızlarındaki anlam değişiklini de beraberinde getirmiştir. Böylece, sarf, nahiv ve belagat gibi birçok dilbilim dalını bünyesinde barındıran Arap dilinin lafız-anlam ilişkisi üzerinde duran anlambilimle de iç içe olduğunu söyleyebiliriz. Anlambilim, her ne kadar yeni bir dilbilim dalı olarak ortaya çıkmış olsa bile, özellikle Arap dünyasında birçok klasik kaynaklarda ve farklı bilim dallarında günümüzdeki anlambilim konularının birçoğu ele alınmıştır. Bu çalışmada, genel olarak anlambilim özel olarak ta Arap anlambiliminin bir bilim olarak ortaya çıkışına, kapsamına, tarifine ve diğer dillerle olan ilişkilerine yer verilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, çalışmanın temel konusunu ihtiva eden modern Arap dünyasında büyük emek vermiş Ahmet Muhtar Ömer’in (1933-2003) hayatını adamış olduğu Arapça alanındaki çalışmalarına ve bu alandaki katkılarına temas edilmiştir. Bunun yanı sıra, anlambilimle ilgili neredeyse tüm konuların yer aldığı “İlmu’d-delâle” adlı kitabının genel muhtevasına ve içerdiği önemli konu ve görüşlere de değinilmiştir. Eserin içerisindeki önemli konular verilmeye çalışılırken özellikle Ahmet Muhtar Ömer’in öne çıkan görüş ve açıklamalarından da bahsedilmiştir. Çalışmada, genel olarak anlambilim ve Arap anlambilimi ile ilgili geçmişten günümüze kadar kaleme alınmış öne çıkan eserlerden yararlanılmıştır. Özellikle Ahmet Muhtar’ın hayatı ve ilmi kişiliği, çağdaş dönemde yazılmış birkaç eser esas alınarak takdim edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Lafız-Anlam, Arap anlambilimi, Ahmet Muhtar Ömer, İlmu’d-delâle, Arabic, Word-Meaning, Arabic semantics, Ahmed, Muhtar Omar, Ilmu

Kaynakça

• Abdulcelîl, Menkûr. İlmu’d-delâle - usûluhu ve mebâhisuhu fi’t-turâsi’l-Arabî. Dimaşk: İttihâdu Kuttâbi’l-Arab, 2001.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1990.
• Aksan, Doğan. Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçe Anlambilimi). Ankara: Engin Yayınevi, 2006.
• el-Aktaş, Sâlim Halîl Abdu’l-Hâdî. Cuhûdu Ahmet Muhtar Ömer el-Luğaviyye. Ürdün: el-Câmiatu’l-Ürdüniyye, Kulliyyetu’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, 2007.
• el-Aktaş, Sâlim Halîl Abdu’l-Hâdî. “Menheciyyetü Duktûr Ahmet Muhtar Ömer fî Tashihi Lugati’l-İ’lâmiyyîne ve’l- Müsakkafîne”. Dirâsâtü’l-ulûmu’l-insâniyyeti ve’l-ictimâiyye 43/3, (2016), 1535-1547.
• Asutay, Muhammed Mücahit. Arap Anlambilimi ve Arap Anlambiliminin el-Hasâis’teki Temelleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Bloomfield, Leonard. Language. Londra: University Books, 1970.
• Cevizci, Ahmet. “John Lock ”, Felsefe Sözlüğü. Ankara: Ekin Yayınları, 1996.
• ed-Dâye, Fâyiz. İlmu’d-delâleti’l-Arabiyyu: en-nazariyye ve’t-tatbîk. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 1996.
• Doğanay, Ramazan. Peygamber Yurdunun Misafirleri ve Hadis. Bursâ: Emin Yayınları, 2022.
• Ekinci, İsmail. Güncel Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Bölüm Adı: (Üç Cümel ve Arap Dilindeki Yeri), İstanbul: Akademisyen Yayınevi, 2020.
• Ekinci, İsmail. Kitâbu’l-Cumeli fi’n-Nahv ve Netâicu’l-Fikeri fi’n-Nahv Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (40), 319-331.
• Enîs, İbrahim. Delâletu’l-elfâz. Kahire: Mektebetu’l-Anglo el-Mısriyye, 1993.
• el-Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ et-Türkî. İhsâ’ul-ulûm. Beyrut: Merkezu’l-İnmâ el-Kavmî, 1991.
• Hazar, Mehmet. “Türkiye Türkçesindeki Anlambilimi Bibliyografiyası”. Türk Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 2/1, (2013), 137-173.
• Kafes, Mahmut. “İbn Faris’in es-Sâhibi fî Fıkhı’l-Luga ve Seâlibî’nin Fıkhu’l-Luga ve Sırru’l-Arabiyye Adlı Eserlerinin İçerik ve Metod Yönünden Karşılaştırılması”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası 12, (2008), 71-94.
• Lyons, John. Kuramsal Dilbilime Giriş. Türkçesi: Ahmet Kocaman, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• el-Mahzencî, Seyyid Ahmed. İbrahim Enis: hayâtuhû ve a’mâluhû. Kahire: el-Meclisu’l-A’lâ li’s-Sekâfe, 2002.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. İlmu’d-delâle. Kahire: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• es-Sağîr, Muhammed Hüseyn. Tatavvuru’l-bahsi’d-delâlî. Beyrut: Dâru’l-Muerrihi’l-Arabî, 1999.
• es-Sa’rân, Mahmûd. İlmul-luğa: mukaddime lil-kâri’il-Arabî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1999.
• Seber, Abdulkerim. “Semantik-Delalet Kavramlarının Mukayesesi ve Anlambilim Kavramının Muhtevasının Tespiti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2, (2013), 97-130.
• es-Serî’ Abdulazîz – el-Hekvâtî Mâcid. Âşıku’l-luğati’l-’Arabiyye. Kuveyt: Müessesetu Câizeti Abdilazîz Suûd el- Bâbtîn li’l-İbdâi’ş-Şi’riyyi, 2004.
• Teyfur, Mansur. Ebû Hâtim er-Râzî ve Kitâbu’z-Zîne Adlı Eserinin Arap Anlambilimindeki Yeri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Tuleymât, Ğazî Muhtâr. Fî ‘ilmi’l-luğa. Dimaşk: Dâru Talas, 2000.
• Uysal, Halil. Ahmet Muhtar Ömer’in Arap Sözlükbilimindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Uzun, Taceddin. “el-Câhız ve İlmu’l-Luğadaki (Dilbilimdeki) Yeri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, (2000), 89-118.