Detection and Analysis of the Rivayah About the Prayers of Iftitah

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 387 - 432, 30.06.2023

Rıdvan Kalaç

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1230127

Öz

As mentioned in the narrations, the messenger of Allah (pbuh) used to recite some prayers known as opening prayers such as Subhaneke, Wejjehtu and Allâhümme Bâid before reciting Fatiha surah while starting the obligatory and supererogatory worships (salat). In this study, it is aimed to find out the reflections of the abovementioned prayers in narrations, and to determine their authenticity and to reveal the reasons why jurisprudential sects preferred different prayers. Benefitting from literature review method, hadith inferences were made, and moving from the books of refutation & corrections and biographies, the cases of the narrators of the hadiths, who took part in the ascription of the narrations, were put forth. After the investigation, it was determined that the narrated narrations about Subhaneke, an opening prayer, were found to have been narrated by eight different prophet companions in their later works through Aisha and Abu Sâ’id al-Khudrî in early hadiths resources; and that all these narrations were week in terms of authenticity. However, it was revealed that the most authentic narrations about the issue were those depending on the practice of Umar. In the hadith resources, it was seen that five different prophet companions narrated some narrations about the Wejjechtu prayer, and that the great majority of these narrations were through Ali, and that most of these narrations were authentic, yet only one reference was found to be weak. On the other hand, it was revealed that the narrations narrated by Abu Huraira between the opening prayer, Allâhümme Bâid, turned out to be genuine in terms of authenticity. For instance, while Hanafis and Hanbalis have preferred reciting Subhaneke during salat, Shafiîs have found it appropriate to recite the prayer Wejjectu in the salat. On the other hand, Malikis have thought that it was obligatory to start the salat with Surah Fatiha, and that it was makruh to recite these prayers in salat.

Anahtar Kelimeler

adith, salat, prayer, opening (iftitâh), Subhâneke, Wejjehtu, Allâhümme Bâid

İftitâh Dualarıyla İlgili Rivâyetlerin Tespit ve Tahlili

Öz

Rivâyetlerde bildirildiğine göre Resûl-i Ekrem (s.a.s.), farz veya nafile namazlara başlarken Fâtiha Sûresi’ni okumadan önce iftitâh duaları olarak bilinen Sübhâneke, Veccehtü ve Allâhümme Bâid gibi bazı dualar okumuştur. Çalışmada söz konusu duaların rivâyetlerdeki yansımalarının tespit edilip sıhhat derecelerinin ortaya konması ve fıkhî mezheplerin bu dualardan birini tercih sebeplerinin vuzuha kavuşturulması amaçlanmaktadır. Literatür taraması yönteminden istifade edilerek hadislerin tahricleri yapılmış ve cerh-ta’dil ile tabakat kitaplarından hareketle rivâyetlerin isnadlarında yer alan râvilerin durumları ortaya konmuştur. İnceleme sonrası iftitâh duası olan Sübhâneke ile ilgili merfû rivâyetlerin hicri üçüncü asır tasnif dönemi kaynaklarında Hz. Âişe ve Ebû Saîd el-Hudrî kanalıyla, sonraki dönem eserlerinde ise sekiz farklı sahâbî tarafından da nakledildiği ve bu rivâyetlerin tamamının sıhhat bakımından zayıf olduğu tespit edilmiştir. Ancak bu konudaki en sağlam rivâyetlerin Hz. Ömer’in uygulamasına dayanan mevkuf rivâyetler olduğu ortaya çıkmıştır. Hadis kaynaklarında Veccehtü duasıyla ilgili beş farklı sahâbîden bazı rivâyetlerin nakledildiği ve bunların büyük bir kısmının Hz. Ali kanalıyla aktarıldığı görülmüş ve bir tarik dışında diğerlerinin sahih olduğu tespit edilmiştir. Diğer taraftan Ebû Hüreyre kanalıyla nakledilen iftitâh dualarından Allâhümme Bâid’in ise sıhhat bakımından daha sağlam olduğu ortaya çık-mıştır. Bu rivâyetler ışığında fıkhî mezheplerin bu dualar arasındaki tercihleri de farklı olmuştur. Örneğin Hanefiler ile Hanbelîler namazda Sübhâneke duasını okumayı tercih ederken Şafiîler Veccehtü duasını okumayı uygun görmüşlerdir. Mâlikiler ise namaza doğrudan Fâtiha Sûresi ile başlamak gerektiğini ve bu duaları okumanın mekruh olduğunu savunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, namaz, dua, iftitâh, Sübhâneke, Veccehtü, Allâhümme Bâid

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût, Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd. ʿUmdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. Beyrut: DKİ, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Maʿrifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk. Abdülmuʿtî Emîn Kalʿacî. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1991.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllâh, Âdil b. Saʿd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî vd. 9 Cilt. Beyrut: DKİ, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Cezerî, Abdurrahman. Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2005.
• Çap, Sabri. “Fıkhî İhtilaflarda İsnadsız Rivayetlerin Rolü: Sübhâneke Duasindaki ‘Ve Celle Senâüke’ Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (15 Haziran 2016), 239-283.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kamil Karabelli vd. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed. Maʿrifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
• Ebû Yaʿlâ el-Mevsılî, Ahmed. Müsnedü Ebî Yaʿlâ el-Mevsılî. thk. Hüseyin Selîm Esed. 14 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l- Meʾmûn li’t-Türâs - Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, 1992.
• Elbânî, Muhammed Nasıruddîn. İrvâü’l-ğalîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-sebîl. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1979.
• Elbânî, Muhammed Nasıruddîn. Sahîhu ve Daîfu Sünen-i Ebî Dâvûd. Kuveyt: Dâru Ğuras, 2002.
• Elbânî, Muhammed Nasıruddîn. Sıfatu Sâlati’n-Nebî. Mektebetü’l-Maarif, ts.
• Erdim, Sinan. “Sübhâneke Duâsı Kimin Sünneti?” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (25 Aralık 2021), 653-671.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: DKİ, 2002.
• Hatîb et-Tebrizî, Muhammed. Mişkâtu’l-mesâbîh. thk. Muhammed Nasıruddîn Elbânî. Beyrut: el-Mektebetü’l- İslâmiyye, 1979.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr. Keşfü’l-Estâr ʻan Zevâidi’l-Bezzâr ʻale’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûreddin. Mecmaʿu’z-Zevâid ve Menbaʿu’l-Fevâid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbn Adî, Ebû Ahmed. el-Kâmil fî Duʿafâʾi’r-Ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muʿavvaz. Beyrut: DKİ, 1997.
• İbnü'l-A’râbî, Ahmed b. Muhammed. Kitabu’l-Mu’cem. thk. Abdulmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. Cidde-Riyad: Dârü İbnü’l-Cevzî, 1997.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Ali. Tenzîhü’ş-Şerîʿati’l-Merfûʿa ʿani’l-Ahbâri’ş-Şenîʿeti’l-Mevzûʿa. thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdullâh Muhammed es-Sıddîk. Beyrut: DKİ, ts.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. el-Âhâd ve’l-Mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî. Beyrut: DKİ, 1952.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Kitabu’l-’İlel. thk. Sa’d b. Abdullah vd. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde-Dımaşk: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülazîz b. Abdillâh b. Bâz vd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1960.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l- Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Halep: Dâru’r-Reşîd, 1991.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarâbâd: Matbaʿatü Dâireti’l-Meʿârifi’n- Nizâmiyye, 1327.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim. el-Mecrûhîn Mine’l-Muhaddisîn ve’d-Duʿafâʾ ve’l-Metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. thk. Muhammed Abdürreşîd. Haydarâbâd: Meclisü Dâiretü’l- Meʿârif, 1983.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. Sahîhu İbni Huzeyme. thk. Muhammed Mustafâ el-Aʿzamî. 4 Cilt. Beyrut: el- Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil. et-Tekmîl fi’l-cerh ve’t-taʿdîl ve maʿrifetü’s-sikât ve’d-duʿafâʾ ve’l-mecâhîl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Sana: Merkezü’n-Nuʿmân, 2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Târihu İbn Ma’în. thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. Mekke: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
• İbn Râhûye, Ebû Yaʿkûb İshâk. Müsnedü İshâk bin Râhûye. thk. Abdülgafûr b. Abdülhak Hüseyin el-Belûşî. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1990.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mahmûd b. Şa‘bân vd. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1996.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1982.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer. Târîhu Esmâʾi’d-Duʿafâʾ ve’l-Kezzâbîn. thk. Abdurrahîm Muhammed Ahmed el- Kaşkarî. Medine, 1989.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. ed-Duʿafâʾ ve’l-Metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullâh el-Kâdî. Beyrut: DKİ, 1986.
• İbnü’l-Esir, Meciduddin el-Cezerî. eş-Şâfî fi Şerhi Müsnedi’ş-Şafii. thk. Muhammed b. Süleyman vd. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed. Maʿrifetü’s-sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâʾi’-ricâl. thk. Âdil b. Muhammed, Üsâme b. İbrâhim. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nâsırüddîn el-Elbânî, Muhammed. Silsiletü’l-Ehâdîsi’z-Zaʿîfe ve’l-Mevzûʿa ve Eseruhe’s-Seyyiʾü fi’l-Ümme. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, 2004.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. ed-Duʿafâ ve’l-Metrûkîn. thk. Bûrân ed-Dannâvî, Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1985.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. Sünenü’n-Nesâî. thk. Mektebü Tahkîki’t-Türâsi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. el-Ezkâr. thk. Abdulkadir el-Arnaûd. Dımaşk: Dâru’l-Mellâh, 1971.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Sahîhu Müslim bi-şerhi’n-Nevevî. Mısır: el-Matbaʿatü’l-Mısriyye, 1930.
• Sanʿânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-Aʿzamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- İslâmî, 1983.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekir. el-Mebsût. çev. Hüseyin Kayapınar vd. thk. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2008.
• Sübkî, Mahmud Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-Azbi’l-Mevrûd Şerhu Sünen-i Ebî Davûd. Beyrut: Müessesetu’t-Tarihi’l-Arabî, 1394.
• Şâfiʻî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Üm. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1973.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Muʿcemü’l-evsat. thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed, Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. Kitâbü’d-Duʿâ. thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. Beyrut: DKİ, 1993.
• Tahâvî, Ebû Caʿfer Ahmed. Şerhu Meʿâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr, Muhammed Seyyid Câdülhak. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tahâvî, Ebû Caʿfer Ahmed. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaʿati Mustafâ el-Bâbî, 1977.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-. ʿİlelü’t-Tirmiziyyi’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Ukaylî, Ebû Caʿfer Muhammed. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmuʿtî Emîn Kalʿacî. Beyrut: DKİ, 1984.
• Yılmaz, Fetullah. “‘Sübhâneke Duası “Ve Celle Senâüke” İle Beraber’ -Bi̇r Uygulamanın Fıkhî Arka Planı”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/17 (2016), 14-24.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed. Dîvânü’d-duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-Nehdati’l-Hadîse, 1967.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Muğnî fi’d-Duʿafâʾ. thk. Nûreddîn Itr. Halep: Dâru’l-Meʿârif, 1971.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed. Mîzânü’l-Iʿtidâl fî Nakdi’r-Ricâl. thk. Muhammed Rıdvan Arkasûsî vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût, Hüseyin el-Esed vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Zuhaylî, Vehbe. İslam Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe vd. İstanbul: Feza Yayınları, 1994.