Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) Ahkâm Hadislerini Anlamada Esas Aldığı Prensipler

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 503 - 544, 30.06.2023

Semih Yolaçan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1246616

Cited By: 4

Öz

Dinî metinlerin doğru anlaşılması ve yorumlanması her dönem ve kül-türde önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu problemin çözü-münde kadim kültürümüzün birikiminden istifade etmek yükümüzü büyük ölçüde hafifletecektir. Zira aramızdaki tarihsel mesafeye rağmen selef ulemasının çalışmalarında bugünün modern yöntemlerine ışık tutacak izlere rastlamak mümkündür. Ayrıca Ehl-i sünnet’in dışındaki mezheplerin ilmî ve kültürel mirası da bu manada zengin bir içeriğe sahiptir. Bu birikimden faydalanmak bize farklı bakış açıları kazandıracaktır. Bu makalede, hicrî 6. asırda Yemen’de yaşamış Zeydî muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın ahkâm hadislerini anlama ve yorumlamada kullanmış olduğu ilke ve prensipler iç ve dış etkenler şeklinde iki ana başlık ve bu başlıklar altında yer alan on dokuz alt başlık etrafında ele alınmıştır. Bu ilke ve prensipler onun Usulü’l-ahkâm el-cami‘ limesail’l-helali ve’l-haram adlı eseri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Zeydî düşüncenin önemli bir siması olarak karşımıza çıkan Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) ahkâm hadislerini anlama ve yorumlama konusunda takip ettiği prensipler bu manada dikkate değer örnekler içermektedir. Zira o, mensubu olduğu Zeydiyye’nin genel kabulleri çerçevesinde sened tenkidinden çok hadislerin metin ve mefhumu ile ilgilenmektedir. Yorumlarını da bu perspektiften bakarak yapmaktadır. Makale, bu yönü ile ahkâm hadislerini yorumlama çalışmalarına küçük bir katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Zeydiyye, Ahmed b. Süleyman, Ahkâm hadisleri, Usulü’l-ahkâm, Hadis yorumlama

The Principles on Which Zaydī Muhaddith Ahmad b. Suleiman (d. 566/1171) Used to Understand The Hadiths of Ahkām

Öz

Understanding and interpreting religious texts correctly is an important problem in every period and culture. Taking advantage of the ezperience of our ancient culture in solving this problem will greatly alleviate our burden. Because, despite the historical distance between us, it is possible to come across traces in the works of the predecessor ulama which will enlighten modern methods of today. In addition, the scientific and cultural heritage of the sects other than Ahl-Sunnah has rich content in this sense. To benefit from this accumulation will give us different perspectives. In this article the principles that Zaydī mohaddith who lived in Hijri 6th centuryin Yemen, used in understanding and interpreting the hadiths of judgment are discussed around two main titles as internal and external factors and nineteen sub-titles under these titles. These principles were evaluated within the scope of his work called Uṣūl al-aḥkām al-jāmi' li-adillat al-ḥalāl wa-al-ḥarām. The principles that followed by an important figure of Zaydī thought, Ahmad b. Suleiman (d. 566/1171), in understanding and interpreting the hadiths of judgment include notable examples in this sense. Because he is more interested in the text and notion of hadiths rather than criticism of the sanad within framework of Zaydiyya of which he is a member. He also makes his comments from this perspective. In this aspect, this article will make a small contribution to the interpretation of the hadiths of ahkām.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Zaydiyya, Ahmad b. Suleiman, Ahkām hadiths, Usul al-ahkām, Hadith interpretation

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah. Hadislerin Anlaşılmasında Bağlamın Rolü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2012.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu. İstan-bul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitabü’l-hayevan. Mısır: Şeriketü Matbaatü Osman el-Babî el-Halebî ve Evlâdühü, 1965.
• Cengiz, Kallek. “Mudârebe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 30/359-363. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Coşkun, Selçuk. Hadise Bütüncül Bakış. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültür’den Yazılı Kültür’e Anlamın Tarihi. İstanbul: Kapı Yayınevi, 2014.
• Dârakutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünenü Dârakutnî. 5 Cilt. Beyrut: Mües-sesetü er-Risâle, 2004.
• ed-Dihlevî, Şah Veliyyullah. Huccetullahi’l-bâliğa. Lübnan-Beyrut: Daru’l-Cîl, 2005.
• Döndüren, Hamdi. “Müsâkât”. 32/70-71. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebu Hâmid, İmam Gazzâlî. Kanunu’t-te’vîl, 1992.
• Ebû Hanîfe, Nu’man İbn Sâbit. el-Âlim ve’l-müteallim, (İmâm-ı Â’zam’ın Beş Eseri İçerisinde). İstanbul: MÜİF Yayınları, 1992.
• Ebû Hilal el-Askerî, el-Hasen b. Abdillah. Kitabu cemherati’l-emsâl. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdurrahman, Râmehurmuzî. el-Muahddisü’l-fâsıl beyne’r-ravî ve’l-vâî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1404.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa. el-Külliyyât, Mu’cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-lugaviyye. Beyrut: Müessesetü er- Risâle, ts.
• Erdoğan, Mehmet. “Makâsıd-ı Şeri’a Bağlamında Sünnet ve Hadisin Anlaşılması”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu 2001, 391-406.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
• Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1991.
• Hamidüddîn, Abdullah b. İsmail b. Muhammed. ez-Zeydiyye. Ammân: Müessetü’l-İmam Zeyd B. Ali es- Sekafiyye, 2000.
• el-Hârûnî, Ahmed b. el-Hasen. Şerhu’t-Tecrîd. 6 Cilt. San’a: Merkezü’l-Bühûs ve’t-Türasi’l-Yemenî, 2006.
• el-Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-sünen. Haleb: el-Matbaatü’l-Ilmî, 1932.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. Mukaddime (Tarihu İbn Haldun). Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî. Sahîh-i İbn Hibbân. Beyrut: Müessesetü er-Risâle, 1988.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir. İ’lâmü’l-muvakkıîn an Rab-bi’l-âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, 1991.
• İbn Kudame el-Makdisî. Ravdatü’n-nâzır ve cennetü’l-münazır fi usuli’l-fıkh. Müessesetü’r-Reyyan li’t-Tıbaat, ve’n-Neşr, 2002.
• İbn Mace, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir. Lübnan-Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1999.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velî Muhammed b. Ahmed. Bidayetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• Kesgin, Salih. Ahkâm Hadisleri Mahiyet, Tarihsel Süreç ve Literatür. Samsun: Üniversite yayınları, 2016.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Otto Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1992.
• el-Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Hâvî el-Kebîr. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1999.
• el-Mergînânî, Burhanüddîn. el- Hidaye fî şerhi bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut-Lübnan: Dâru ihyâi’-Turâsi’l-Arabi, ts.
• el-Muhallî, Ebu’l-Hasan Husamuddin Hamid. Kitabu Hadaiki’l-verdiyye fi menakibi eimmeti’z-Zeydiyye. San‘a: Matbuatü Mektebetü Merkezi Bedr, 2002.
• en-Nevevî, Muhyiddin. et-Takrîb ve’t-teysîr. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Özaydın, Abdülkerim. “Mütevekkil-Alellah Ahmed b. Süleyman”. DİA TDV İslam Ansiklopedisi. 32/211-212. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Özer, Salih. “Hadis Metninin Anlaşılmasında Diğer Metinlere Referansların Önemi ya da Hadiste Metinlerarasılık ve Metinlerarası Okuma”. Din Bi-limleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (2008), 305-350.
• Özşenel, Mehmet. “Hadislerin Teâruzu Durumunda Mezheplerin Esas Aldıkları Temel Prensiplere Dair Abdülaziz ed-Dihlevî’nin Bir Risâlesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 501-503.
• es-Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şule yayınları, 2008.
• Sorokin, Pitirim Alexandrovitch. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. 1-2 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994.
• es-Suyûtî, Celaleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1990.
• es-Suyûtî, Celâlüddin. el-Lüma’ fî esbâbi vurûdi’l-hadîs. Mektebetü’l-Bühûs ve’d-Dirâsât fî Dâri’l-Fikr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1996.
• eş-Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• et-Tahâvî, Ebû Cafer. Şerhu meâni’l-âsâr. Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• et-Tahâvî, Ebu Cafer. Şerhu müşkili’l-âsâr. Müessesetü er-Risâle, 1994.
• Tartı, Nevzat. Tarihsellik Düşüncesi ve Hadislerin Anlaşılması. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Tekineş, Ayhan. “Tahâvî’nin Şerhu Me‘ani’l-Âsâr’da hadisleri anlamada takip ettiği yöntemler”. Dîvân: İlmî Araştırmalar 7/12 (Ocak 2002), s. 161-184.
• et-Tûsî, Ebû Ca’fer. el-İstibsar fî ma’htulife mine’l-ahbâr. Daru’l-Hadis li’t-Tıba’a ve’n-Neşr, 1380.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• el-Vecîh, Abdüsselam b. Abbas. A’lâmu’l-müellifîn ez-Zeydiyye. Amman: Müessesetü’l-İmam Ali es-Sikafiyye, 1999.
• Yolaçan, Semih. Usulü’l-Ahkâm Eseri Bağlamında Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) Ahkâm Hadislerini Yorumlama Esasları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değer-lendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1999 1998), 102-108.
• Zerkâ, Ahmed b. Muhammed. Şerhu’l-kavâıdi’l-fıkhiyye. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1989.
• Zeyd b. Ali. Müsnedü el-İmam Zeyd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.