Karadâvî’ye Göre Fetvanın Değişmesine İmkân Veren Unsurlar

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 145 - 176, 30.06.2023

Fatih Çinar

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1256364

Öz

Bu makalede, Yusuf el-Karadâvî’nin (öl. 2022) fetvanın değişmesi konu-sundaki görüşleri ele alınmıştır. Fetva usulünün diğer konuları genel olarak kapsam dışında bırakılmıştır. Yeni sorunları çözme noktasında fetvanın değişimi önem arz eder. Çalışmanın amacı Karadâvî’nin fetvanın değişmesi meselesine verdiği katkıyı ortaya çıkarmaktır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada tematik okuma yapılmıştır. Bilindiği gibi âlimler, ictihada açık hükümlerin değişebileceği fikrini benimsemiştir. Hatta Karadâvî’ye göre bunda görüş birliği bulunmaktadır. Keza katî hükümlerin değişime kapalı olduğunda da fikir birliği vardır. Karadâvî, müstakil ictihad faaliyetlerinin devam etmesi gerektiğini zikretmiştir. Zira fıkıh ancak bu şekilde canlı ve dinamik kalabilir. Dolayısıyla yeni problemleri çözebilir. Bundan ötürü ictihad kapısının kapalı olduğu düşüncesi kabul edilemez. Diğer yandan âlimler, kadim fıkhî bilgileri dikkate almalıdır. Bu bilgilere ekleme veya tashih yoluyla katkı vermelidir. Fetvanın değişimine imkân veren ilkeler zaman, mekân, durum ve örf şeklinde dört tanedir. Karadâvî bunlara altı yeni unsur eklediğini ifade etmiştir. Bunlar şu şekildedir: Malumatın değişimi, insanların ihtiyaçlarının değişimi, insanların kudret ve imkânlarının değişimi, umûmü’l-belvâ, ictimai, iktisadi ve siyasi şartların değişimi, görüş ve fikrin değişimi. Yazar bu altı unsura derin bir araştırma neticesinde ulaşmıştır. Müftüler fetva verirken bu unsurları gözetmelidir. Çünkü kulların maslahatı ve kolaylık ilkesi bunu gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fetvanın Değişmesi, Karadâvî, Ahkâm, Unsur

In al-Qaradawi’s Opinion, The Factors That Allow The Fatwa To Change

Öz

In this article, the views of Yusuf al-Qaradawi (d. 2022) on the change of the fatwa are discussed. Other issues of the fatwa method are generally excluded from the scope. At the point of solving new problems, the change of the fatwa is important. The aim of the study is to reveal al-Qaradawi's contribution to the issue of changing the fatwa. In this study, in which the qualitative research method was used, thematic reading was made. As it is known, scholars have adopted the idea that the provisions open to ijtihad can be changed. According to al-Qaradawi, there is even a consensus on this. Likewise, there is a consensus that the final provisions are not subject to change. al-Qaradawi mentioned that independent ijtihad activities should continue. Because only in this way can fiqh remain alive and dynamic. Therefore, it can solve new problems. Therefore, the idea that the door of ijtihad is closed cannot be accepted. On the other hand, scholars should take into account the ancient jurisprudence. It should contribute to this information by adding or correcting it. The principles that allow the change of the fatwa are four in the form of time, place, situation and custom. al-Qaradawi stated that he added six new elements to these. These are as follows: The change of information, the change of people's needs, the change of people's power and possibilities, umumu'l-balwa, the change of social, economic and political conditions, the change of opinion and idea. The author has reached these six elements as a result of a deep research. Muftis should take these factors into consideration when issuing a fatwa. Because the maslahah of the servants and the principle of convenience require this.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Change of Fatwa, al-Qaradawi, Provision, Element

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Apaydın, H. Yunus. “Hanefi İctihad Teorisi ve Molla Hüsrev’in Bu Teoriyi Sunumu”. Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu, 267-274.
• Aslan, Nasi. “Osmanlı Hukuku’nun Oluşumunda Fetvâ ve Kazâ Münasebeti”. Dinî Araştırmalar 2/4 (1999), 85-100.
• Atar, Fahrettin. “İftâ Teşkilâtının Ortaya Çıkışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985), 19-48.
• Baktır, Mustafa. “Umûmü’l-Belvâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/155-156. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Bulutlu, Yusuf. İslam Hukukunda Makâsıd İçtihadının İlke ve Sınırları. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Bulutlu, Yusuf. “Muhammed Tâhir Bin Âşûr’da Makâsıd ve Maslahatın Kısımlar”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24 (2022), 575-588.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullâh İnâyetullâh Muhammed vd. Beyrut-Medine: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye-Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Çinar, Fatih. “Dijitalleşen Çağda Online Nikâh Akdi Meselesi”. İslam ve Yorum V. ed. Harun Bekiroğlu vd. 461-486. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünen. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Düzenli, Pehlul. “Allame Kevseri’nin Fetva Usulü Anlayışı”. Uluslararası Düzceli M. Zahid Kevseri Sempozyumu, 415- 435.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Yaʻlâ el-Ferrâ, Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Ebû Zehra, Muhammed. Mâlik hayâtuhû ve asruh-ârâhû ve fıkhuh. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Erdoğan, Mehmet. “Asıl Mevrid-i Nasda İçtihada Mesağ Vardır!” Yetkin Düşünce 1/3 (2018), 61-78.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV, 2014.
• Fâsî, Allâl Muhammed. Makasıdu’ş-şerîati’l-İslâmiyye ve mekârimuhâ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Hallâf, Abdulvahhab. Masâdıru’t-teşriîʿ’l-İslâmî fîmâ lâ nassa fîh. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1993.
• Hallaq, Wael b. “İçtihat Kapısı Kapandı mı?” çev. Kamil-Enes Yelek-Eryılmaz. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 457-503.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Neşru’l-arf fi binâi baꜤdi’l-ahkâm Ꜥala’l-örf (Mecmûatu resâil İbn Âbidîn İçinde). b.y.: Dâr Saadet, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Makâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2011.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Ahkâmu ehli’z-zimme. thk. Beşir Muhammed Uyûn. Demam: Ramâdî li’n-Neşr, 1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İğâsetü’l-lehfân min mesâyidi’ş- şeytân. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1975.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Tuhfetü’l-mevdûd bi-ahkâmi’l- mevlûd. Kahire: el-Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru’l-Risâleti’l- Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Cemâleddin Muhammed. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Rebîa, Abdulaziz. İlmu makâsıdı’ş-Şâriʻ. Riyâd: Mektebetü’l-Melik Fehdü’l-Vatanî, 2002.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʻu’l-fetâvâ. Medine: Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Fethu’l-kadîr. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbrâhim, Muhammed Yüsrî. el-Fetvâ ehemmiyetuhâ, davâbituhâ, âsâruhâ. Medine, 2007.
• Kahraman, Abdullah. “İslam Hukuk Düşüncesinde Taabbudî Hükümler ve Taabbudiyyâtın Sahası Üzerine”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 25-57.
• Karadâvî, Yusuf. Avâmilü’s-sia ve’l-murûne fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Devha: Câmiatu Katar, 1994.
• Karadâvî, Yusuf. Dirâse fî fıkhi makâsıdi’ş-şerîʿa. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2008.
• Karadâvî, Yusuf. el-Fetvâ beyne’l-indibât ve’t-teseyyüb. Kahire: Dâru’s-Sahvâ, 1988.
• Karadâvî, Yusuf. el-Fıkhu’l-İslâmî beyne’l-asâleti ve’t-tecdîd. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1999.
• Karadâvî, Yusuf. el-İctihâd fi’ş-şerîʻati’l-İslâmiyye maʻa nazarâti tahlîliyye fî’l-ictihâdi’l-muʻasır. Kuveyt: Dâru’l- Kalem, 1996.
• Karadâvî, Yusuf. Fıkhu’z-zekât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1973.
• Karadâvî, Yusuf. fi Fıkhi’l-ekalliyâti’l-müslime. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 2001.
• Karadâvî, Yusuf. fî Fıkhi’l-evleviyyât, ts.
• Karadâvî, Yusuf. Medhal li-dirâseti’s-şerîʿati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Karadâvî, Yusuf. Mûcibâtü tegayyüri’l-fetvâ fî asrinâ. Kahire: Mektebü’l-Emâneti’l-Âmme, 2007.
• Karadâvî, Yusuf. Şerîʻatü’l-İslâm sâliha li’t-tatbîk fî külli zamân ve mekân. Kahire: Dâru’s-Safva, 1993.
• Karâfî, bü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ʿani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’l- imâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1995.
• Karâfî, bü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envâru’l-burûk fî envâʾi’l-furûk. Suudi Arabistan: Vizâretü’ş- Şüûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Daʿve ve’l-İrşâd, 2010.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: İFAV, 1996.
• Köse, Saffet. “Hz. Ömer’in Bazı Uygulamaları Bağlamında Ahkâmın Değişmesi Tartışmalarına Bir Bakış”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 13-50.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻu li-ahkâmi’l-Kur’ân. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nemle, Abdulkerim. el-Mühezzeb fî ʿilmi usûli’l-fıkhi’l-mukâran. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Boşama Yemini (Talâka Yemin) Meselesi”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (2009), 5-30.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Ebu Hanife ve Ana Dilde İbadet”. İslâmî Araştırmalar 15/1-2 (2002), 83-90.
• Orhan, Fatih. “Şer’î Naslar Karşısında İçtihadın İmkânı ‘Mevrid-i Nasta İctihada Mesağ Yoktur’ Kaidesi”. İslâmî İlimler Dergisi 16/1 (2021), 107-132.
• Öğüt, Salim. “Ebû Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/260-265. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sâbûnî, Abdurrahman. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye es-Sûrî et-talâk ve âsâruh. b.y.: Müdîriyyetü’l-Kütüb ve’l- Matbûâti’l-Câmi‘iyye, 2007.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Süyûtî, Celâleddin. er-Red ala men ahlede ile’l-ard ve cehile enne’l-ictihâde fî külli asrin fard. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Şâtıbî, Ebû İshak. el-Muvâfakât. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta‘lîlü’l-ahkâm. Kahire: Matba‘atu’l-Ezher, 1947.
• Şener, Mehmet. “Ahkâmın Değişmesi ve Buna Tesir Eden Faktörler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1994), 9-23.
• Şüveyh, Âdil. Ta‘lîlü’l-ahkâm fî’ş-Şerîʿati’l-İslâmiyye. Tanta: Dâru’l-Beşîr li’s-Sakâfe ve’l-Ulûm, 2000.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman. el-Mu’cemü’l-evsat. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şu‘ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1994.
• Taş, Aydın. “Şeybânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/38-42. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Trablusî, Mustafa Beşir. Menhecü’l-bahs ve’l-fetvâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî beyne indibâti’s-sâbikîn ve iztırâbi’l-muâsırîn es-Seyyid Sâbık el-Üstâzü el-Karadâvî nümûzecen. Amman: Dâru’l-Feth, 2010.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Yaman, Ahmet. “Fıkhın Sosyolojik Yürürlüğü Bağlamında Fetvada Değişim”. Diyanet İlmi Dergi 50/2 (2014), 7-21.
• Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerçeklerine Güncel Bir Bakış -Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği-”. Diyanet İlmi Dergi 58/3 (2022), 1125-1156.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyu’l-ʻÂm. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.