Disputes and Causes of Dispute of Hanafi Imams on Zakat

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 619 - 648, 30.06.2023

İlyas Kaplan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1270803

Öz

The Hanafi Sect was the first among the fiqh sects that completed its formation and codification. Abu Hanifa, the founding imam of the sect, raised many students. His most prominent students were Abu Yusuf, Muhammed al-Shaybani and Zufar. While teaching his students, Abu Hanifa created a free environment and was pleased that his students adopted opposing views to his. Accordingly, different views emerged among the imams in question for reasons such as interpreting the texts, taking into account the changes in customs and time, and approaching the issues from different perspectives. After the death of Abu Hanifa, Abu Yusuf served as a kadi, i.e. a judge. Muhammad al-Shaybani played an important role in the formation of the sect. Zakat is one of the subjects where different opinions and disagreements occurred among the imams of the madhhab, or sect. Hanafi books exhibited different approaches in revealing these differences of opinion. For example, there were jurists who mentioned and discussed their differences of opinion in detail, as in Ka-sana’s work Bedai al-sanai fi tertib al-sharai, as well as in Mawsili’s work el-Ihtiyar li-talil al-Muhtar. There were also jurists who took a middle way on the subject. In this study, the differences of opinion of the sect imams Abu Hanifa, Abu Yusuf, Muhammed al-Shaybani and Zufar on zakat will be explained based on the book al-Hidaye by Burhaneddin al-Merginani, which is one of the most popular books of the Hanafi sect. However, the commentaries of al-Hidaye and the books of the sect on fiqh will also be consulted occasionally. In this study, the subjects that are considered more important than the others in regard to the fiqh of zakat will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Islam law, Hanafi, Madhhab, Dispute, Zakat

Hanefî İmamların Zekât Konusundaki İhtilafları ve İhtilaf Sebepleri

Öz

Hanefî Mezhebi, fıkhî mezhepler içerisinde teşekkül ve tedvinini sağla-mış mezheplerin ilkidir. Mezhebin kurucu imamları olan Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Muhammed eş-Şeybânî ve Züfer başta olmak üzere fıkıh tarihine adını altın harflerle yazdırmış pek çok hukukçu yetiştirmiştir. Ebû Hanîfe öğrencilerine ders verirken özgür bir ortam oluşturmuş, öğrencilerinin kendisine muhalif görüşleri benimsemesinden memnuniyet duymuştur. Buna binaen mezkûr imamlar arasında nasları yorumlama, örf ve zamanın değişmesini dikkate alma ve meselelere farklı bakış açılarıyla yaklaşma gibi sebeplerle farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Ebû Hanîfe’nin vefatından sonra Ebû Yûsuf, kadılık yapmıştır. Mezhebin tedvininde ise Muhammed eş-Şeybânî önemli bir rol üstlenmiştir. Mezhep imamları arasında farklı görüş ve ihtilafların oluştuğu konulardan birisi de zekâttır. Hanefî kitapları söz konusu görüş ayrılıklarını ortaya koyarken farklı yaklaşımlar sergilemiştir. Örneğin Kâsânî’nin Bedâi’u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi adlı eserinde görüldüğü üzere görüş ayrılıklarını detaylı bir şekilde zikreden ve tartışan fakihler bulunurken Mevsılî’nin el-İhtiyâr li-talîli’l-Muhtâr isimli eserindeki metod üzere farklılıkları arz etme konusunda orta bir yol tutan fakihler de bulunmaktadır. Bu çalışmada, Hanefî mezhebinin müdellel ve çok rağbet gören kitaplarından biri olan Burhâneddin el-Mergînânî’nin el-Hidâye kitabı esas alınarak mezhep imamları Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Muhammed eş-Şeybânî ve Züfer’in zekâta dair görüş farklılıkları sebepleri ile tahlil edilecektir. İhtiyaç duyulduğu yerlerde el-Hidâye’nin şerhlerine ve mezhebin fıkıh konusunda yazılmış kitaplarına başvurulacaktır. Bu çalışmada zekât fıkhına dair diğerlerine nispeten daha fazla önemli görülen konular tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefî, Mezhep, İhtilaf, Zekât

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ, ʿÂdil Murşid v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed el-. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emin Salih Şaban. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmûd el-. el-ʿİnâye fî şerḥi’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1489/1970.
• Balta, Yusuf. İslam Hukûku’nda Zekât Malları ve Nisapları. İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahih. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cîven, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillâh (Ubeydillâh) el-Leknevî. Nurü’l-envar fî şerhi’l-Menar. thk. Fethi Mevlan Abdülvahid el-Halidî vd. Kerkük; Dı-maşk: Daru Nursabah; Mektebetu Emir, 2015.
• Dadaş, Mustafa Bülent. Ebû Sâid el-Berdeî. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2021.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Zekâtın Tenmiyesinin Fıkhî İmkânları”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı] 1 (ts.), 63-102.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Cünûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/125-129. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r- Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Haskefi, Alaeddin Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî. İfadatü’l-envar ala usuli’l-Menar. thk. Muhammed Berekat. Dımaşk, 2008.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Şerhu Ukûdi resmi’l-müftî. thk. Şenol Saylan. Ankara: İSAM Yayınları, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. el-İhsân fî Takrîbi Sahihi İbn Hıbbân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ. 5 Cilt. b.y.: Dâru’-r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısri el-Hanefi. Fethü’l-gaffar bi-şerhi’l- Menar=Mişkatü’l-envar fî usuli’l-menar. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Babi el-Halebi, 1936.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1315.
• Kallek, Cengiz. “Farak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/164-165. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kallek, Cengiz. “Kile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/568-571. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kallek, Cengiz. “Men”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/105-107. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kallek, Cengiz. “Miskal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/182-183. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kallek, Cengiz. “Rıtl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/52-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kari, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el-. Fethu babi’l-inaye bi-şerhi’n-Nukaye. thk. Muhammed Nizar Temim, Heysem Nizar Temim. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mesûd el-. Bedâi’u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• M. Necmüddîn el-Kürdî. Şer’i Ölçü Birimleri ve Fıkhî Hükümleri. çev. İbrahim Tüfekçi. İstanbul: Buruc Yayınları, 1996.
• Mergînânî, Ebu’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr el-. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Said Bekdaş. 8 Cilt. Beyrut; Medine: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye; Darü’s-Sirac, 2019.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd el-. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Dımaşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2010.
• Nesefi, Ebü’l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Menârü’l-envâr fi usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Berekat. İstanbul: Darü’l-Lübab; Erenler Vakfı, 2018.
• Parlatır, İsmail vd. Türkçe Sözlük. Ankara: TDK, 1998.
• Sahillioğlu, Halil. “Dinar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/352-355. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sahillioğlu, Halil. “Dirhem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/368-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl es-. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1989.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen eş-. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeyh Bedreddin Simavi, Simavna Kadısıoğlu. et-Teshil şerhu letaifi’l-işarat. thk. Mustafa Bülent Dadaş. Ankara: Merkezü’l-Buhusü’l-İslamiyye (İSAM), ts.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. es-Sunen. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Üsküdarî, Mehmed Emin el-. Nadratü’l-Enzâr fî Şerhi’l-Menâr. thk. Ömer Türkmen. Irak; Beyrut: Mektebetü’l-Emîn, Daru İbn Hazm, 2022.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418.