The Argument of Na’t in Arabic Grammar (From Sibawayh to the Present)

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1091 - 1122, 31.12.2023

Süleyman Can

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1329958

Öz

Although Sibawayh dealt with it in a scattered manner under different headings there have been different views on na't (adjective), which is gene-rally included in the tawabi group in Arabic syntax, and there have been debates around these views. Na't, which is categorized as a proper adjective and qualifies the meaning of man'ut (mawsuf), has different characteristics from the sentence elements that indicate the subject. Nahiv scholars have mostly divided na't into two parts: real and causal na't, and they have formulated certain rules for these two parts in accordance with the structure of the Arabic language. Since na't and man'ut are accepted as nouns, the i'rab of na't is subject to men'ut. However, some examples in the Qur'an and some expressions used by the Arabs caused objections to the i'rab of na't being the same as men'ut. It is observed that these objected examples are the cases where men'ut is known and the exceptional cases of madih, zam and jarri jivar. It is also obligatory for the na't to conform to the man'ut in terms of ma'rifiyyah, nekiriyyah, custom and gender. While Sibawayh (d. 180/796) considered it qabh (ugly) for non-propositional words to be na't, scholars such as Ibn Hisham (d. 218/833), Ibn al-Ḥajib (d. 646/1249), and Abd ar-Rahman Jami (d. 898/1492) accepted that na't could be either propositional or non-propositional and cited many examples of na't in the case of non-propositional words. Scholars such as Ibn Jinni (d. 392/1002) and Ibn al-Hajib gave an explanation of the causative na't without naming it, scholars such as Ebu’l-Bekā al-Ukbari (d. 616/1219) analyzed the subject under the title of causative adjective or causative na't, and Halid b. Abdullah al-Azhari discussed it under the title of al-wasf al-majazi. The subject of our study is to examine the handling of na't, which is one of the sentence elements in the Arabic language, in the works written on the field, its parts, the dimension that affects the meaning and the controversial aspects. The aim of the research is to examine the rules that Sibawayh deals with in his al-Kitâb on na'ta and the objections of later Arab linguists to these rules, and to contribute to the field by revealing different views on the subject.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Nahiv, Tâbi’, Na’t, Adjective

Arap Gramerinde Na’t (Sîbeveyhi’den Günümüze)

Öz

Her ne kadar Sîbeveyhi farklı başlıklar altında dağınık bir şekilde ele alsa da Arap dili söz diziminde genellikle tevâbi’ grubunda yer alan na’t (sıfat) ile ilgili farklı fikirler ve bu fikirler etrafında meydana gelen tartışmalar bulunmaktadır. Hâs sıfat kategorisinde değerlendirilen ve men’ûtun (mevsuf) manasını niteleyen na’t, zatı gösteren cümle ögelerinden farklı özellikler taşımaktadır. Nahiv âlimleri çoğunlukla na’tı, hakikî ve sebebî na’t şeklinde ikili taksime tabi tutarken, bu iki kısım için Arap dilinin yapısına uygun birtakım kurallar ortaya koymuşlardır. Na’t ve men’ûtun bir isim gibi kabul edilmesinden dolayı na’tın i’rabı men’ûtuna tabi olmuştur. Ancak Kur’an-ı Kerim’deki bazı örnekler ve Arapların kullandığı birtakım ifadeler na’tın i’rabının men’ûtla aynı olması konusunda itiraza sebep olmuştur. İtiraz edilen bu örneklerin men’ûtun bilindiği durumlar, medih, zem ve cerri civâr bulunan istisnâî durumlarda olduğu görülmektedir. Ayrıca na’tın men’ûtuna ma’rifelik, nekralık, adet ve cinsiyet bakımından da uyması zorunludur. Sîbeveyhi (öl. 180/796), gayrı müştak kelimelerin na’t olmasını kabîh (çirkin) görürken, İbn Hişâm (öl. 218/833), İbnü’l-Hâcib (öl. 646/1249) ve Abdurrahmân Câmî (öl. 898/1492) gibi âlimler na’tın müştak ya da gayrı müştak olabileceğini kabul etmiş, gayrı müştak olması durumunda na’t olarak gelen birçok örneği delil getirmişlerdir. İbn Cinnî (öl. 392/1002) ve İbnü’l-Hâcib gibi âlimler sebebî na’tla ilgili isim vermeden açıklama yapmış, Ebü’l-Bekā el-Ukberî (öl. 616/1219) gibi âlimler sebebî sıfat ya da sebebî na’t adıyla konuyu incelemiş, Hâlid b. Abdillâh el-Ezherî (öl. 905/1499) ise el-vasfu’l-mecâzî adıyla ele almıştır. Çalışmamızın konusu, Arap dilinde cümle ögelerinden birisi olan na’tın alana dair yazılan eserlerdeki ele alınışını, kısımlarını, anlama etki eden boyutunu ve ihtilaf edilen yönlerini incelemektir. Araştırmanın amacı, Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ında na’ta dair ele aldığı kuralları ve sonraki dönem Arap dilcilerinin bu kurallara itirazlarını incelemek, konuyla ilgili farklı görüşleri ortaya koyarak alana katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Tâbi’, Na’t, Sıfat

Kaynakça

• Birgivî, Zeynuddîn Muhammed b. Pîr Ali b. İskender. İzhâru’l-esrâr fi’n-nahv. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1430/2009.
• Bulut. Ali. “Sîbeveyh’in Hayatı ve el-Kitâb’a Yönelik Bazı Eleştiriler”. Doğu Araştırmaları Dergisi 1 (Ocak 2008): 115- 138.
• Câmî, Nûrüddîn Abdurrahmân b. Nizâmiddîn Ahmed b. Muhammed. el-Fevâidu’z-ziyâiyye Molla Câmî. İstanbul: Şifa Yayınevi ve Matbaacılık, 2015.
• Can, Süleyman. “İmam Birgivî’nin Mebniyyât Taksimi”. İmam Birgivî ve Arap Diline Katkıları. ed. Recep Kırcı. 57- 80. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Ezherî, Ebü’l-Velîd Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād. Şer-hu’t-tasrîh ale’t-tavzîh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1421/200.
• Galâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-durûs el-ʻarabiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2006.
• Gürbüz, Mehmet. “Birgivî’nin Nahiv Düşüncesinde Zarflar”. İmam Birgivî ve Arap Diline Katkıları. ed. Recep Kırcı. 81-109. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Hasen, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif. 4. Basım, 1119.
• İbn Akīl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh b. Akīl el-Hemedânî. el-Müsâʿid ʿalâ Teshîli’l-fevâʾid. 4 Cild. Mekke: Um-mu’l-Kura Üniversitesi, 1405/1484.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Luma‘ fi’l-‘Arabiyye. thk. Semîh Ebû Muğlî. Amman: Dâiratu’l-Mektebât, 1988.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. el-Kâfiye fî ‘ilmi’n-nahv. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1431/2010.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Mısrî. Katru’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 1425/2004.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Mısrî, Muğni’l-lebîb ’an kutubi’l-e‘ârîb. thk. Muhammed Muhyiddîn Ab-dulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1991.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ah-med el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1119.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî. Şerhu’l-Mufassal li’z- Zemahşerî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Kaya, Erdal. Kasapzade İbrahim Efendi ve “el-Ezhar fi şerhi’l-İzhar” Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. ttps://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jspNuhâs, Mustafa vd. en-Nahvu’l-esâsî. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil, 1994.
• Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid b. Alî el-Mutarrizî el-Hârizmî el-Misbâh fî ‘ilmi’n-nahv. thk. Abdulhamid es-Seyyid Talîb. Kahire: Mektebetu’ş-Şebâb, tsz.
• Numeyrî, Ebû Cendel (Ebû Nûh) Ubeyd b. Husayn b. Muâviye b. Cendel en-Nümeyrî. Dîvânu’r-Râ’î en-Numeyrî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
• Radî, Necmü’l-eimme Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen el-Esterâbâdî el-Garavî es-Semnâkî. Şerhu’r-Razî li Kâfiyeti İbnü’l-Hâcib, thk. Hasen b. Muhammed İbrahim el-Hıfzî. 2 Cilt. Riyad: Câmi’atu’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd, 1414/1993.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Me’âni’n-nahv. nşr. Şirketü’l-âtik li sınâ‘ati’l-kitâb. 4 Cilt. Bağdat: Mektebetu Envâr-ı Dicle, tsz.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr (Ebû Osmân, Ebü’l-Hasen, Ebü’l-Hüseyn) Sîbeveyhi Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. Kitâbu Sîbeveyhi. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1408/1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. 2 Cilt. Hay-darâbat: b.y., 1360.
• Şâhin, Şâmil. Yenâbî‘u’l-elfâz fî şerhi’l-İzhâr fî ‘ilmi’n-nahvi’l-‘arabî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1428/2007.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ebu’l-Esved ed-Düelî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/311-313. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ukberî, Ebü’l-Bekā Muhibbüddîn Abdullāh b. el-Hüseyn b. Abdillâh el-Ukberî el-Ezecî el-Bağdâdî, Şerhu’l-Luma‘. Kuveyt: Silsiletu’t-Turâsiyye, 1404/1984.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî ‘ilmi’n-nahv, thk. Fahr Sâlih Kadâra. Amman: Dâru ‘Ammâr, 1425/2004.