İman ve Küfür Arasında Bir Şahıs: Muattib b. Kuşeyr

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1143 - 1164, 31.12.2023

Öznur Hocaoğlu

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1343513

Öz

Bu makalede Hz. Peygamber zamanında yaşamış olan Muattib b. Kuşeyr isimli şahıs ele alındı. Problemli davranışlar sergilediği için münafık olduğu öne sürülen bu zat hakkındaki iddialar tartışıldı. Muattib b. Kuşeyr’in birçok tarihi olayda rol alması ve birden fazla ayetin inmesine sebep olarak gösterilmesi onun hakkındaki görüşleri değerlendirmeyi gerekli kıldı. Çalışma multidisipliner bir anlayışla yapıldı. İslam tarihi, ensâb, tabakat, tefsir ile hadis kaynaklarına müracaat edilerek Muattib b. Kuşeyr hakkında bilgi veren rivayetler ortaya konuldu ve bunlar kronoloji de göz önünde bulundurularak analiz edildi. Önce “Muattib b. Kuşeyr’in Münafık Olduğuna Delalet Eden Olaylar” başlığı altında onun yer aldığı olaylar ve hakkında inen ayetler çerçevesinde söz ve tutumları tahlil edildi. Böylece kişiliğine dair bütüncül bir bilgiye ulaştıktan sonra Muattib’in münafık olmadığı yönündeki görüş değerlendirildi. Ardından Muattib’in önce münafık iken sonra tevbe ettiği iddiası incelenerek neticeye ulaşıldı.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Muattib b. Kuşeyr, Hz. Peygamber, Münafık, Nifak

A Person Between Faith and Nifaq Muattib b. Kushayr

Öz

The subject of this article is a person named Muattib b. Kushayr, who li-ved in the time of the Prophet. Allegations about this person, who was clai-med to be a hypocrite (munafiq) because he exhibited some problematic behavior, have been discussed. The fact that Kushayr took part in many historical events and was cited as the reason for the revelation of more than one verse (āyah) made it necessary to evaluate the opinions about him. The study has been conducted with a multidisciplinary approach. By consulting Islamic history, ansāb, tabaqāt, tafsir and hadith sources, narrations providing information about Muattib b. Kushayr were put forward. These (narrations) were analyzed taking into account chronology. In the paper, first, his words and attitudes were analyzed within the framework of the events in which he took part and the verses revealed about him, under the title of "Events That Show That Muattib b. Kushayr was a Hypocrite". Thus, after obtaining holistic information about his personality, the opinion that Muattib was not a hypocrite was evaluated. After that, the conclusion was reached by examining the claim that Muattib was first a hypocrite and then repented.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Muattib b. Kushayr, Prophet (pbuh), hypocrite (munafiq), hypocrisy (nifaq)

Kaynakça

• Abduh, Muhammed b. Hasen Hayrillâh et-Türkmânî el-Mısrî, Tefsiru’l-Kurani’l-Hakîm (Tefsiu’l-menar), Mısır: Hey’etü’l-Mısriyye, 1990.
• Algül, Hüseyin. "Mistah B. Üsâse", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30/188, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Alper, Hülya. "Münafık", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31/564-566, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ Meâlimü’t-tenzîl, Beyrut: Daru’t-Turasi’l-Arabi, 1420/2000.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbu’l-eşrâf, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1417/1996.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünen-i Kübrâ, Merkezu Buhûsi’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 1431/2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’l-müsnedu’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resulillah ve sünenihi ve eyyenihi: sahihu’l-buhârî, 9 Cilt, Daru Tavki’n-Necat, 1422/2002.
• Canan, İbrahim. “Hz. Peygamber'in Münafıklara Karşı Takip Ettiği Siyaset”; Diyanet Dergisi, XVI/4, (1977), 241-250.
• Demircan, Adnan. “Resulullah’ın Münafıklarla İlişkileri”, Kur’an’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Modeli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995, 141-154.
• Demircan, Adnan. Hz. Peygamber Devrinde Münafıklar, Konya: Esra Yayınları, 1996, 52.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed. Târîhu’l-hamîs fi ahvali enfesi nefis, Beyrut: Daru Sadr, trs.
• Durmuş, Üzeyir. “Sahîhayn ve Sîret-i İbn Hişâm’daki Siyer Rivâyetlerinin Yöntem Bakımından Mukayesesi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/22, (2019), 310-333.
• Emiroğlu, Hasan Tahsin. Esbâb-ı Nuzül, Konya, Kuzucular Ofset.
• Eren, Mehmet. “Bedir Ehlinin Fazileti Caliyetü’l-Ekdar Adlı Risale”, Uluslararası Mevlâna Halid-i Bağdadi Sempozyumu, Ed: Erdal Baykan, Van: 2012, 355-373.
• Erul, Bünyamin. "Cehaletu'r-Ravi" Açısından Sahabenin Durumu”, İSAV Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi/İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe- Sahabe Kimliği ve Algısı; (27-28 Nisan 2013), 174-176.
• Hamidullah, Muhammed. Hz. Peygamber’in Savaşları, İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, trs.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi, 2 Cilt, İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
• Hocaoğlu, Öznur. “Vahye Konu Olan Savaşlarda Münafıkların Faaliyetleri ve Hz. Peygamber’in Münafıklara Karşı Tutumu”, Internatıonal Congress On Socıal Scıences, Chına To Adrıatıc-Xıv, (June 10-12, 2022 Kayseri, Turkey), 643-659.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr, 30 Cilt, Tunus: Daru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, el-Endelüsî. Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî. el- Muharrerü’l-veciz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz, thk: Abdüsselam Abdüşşafii, Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiyye,1422/2022.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman. Tefsîru’l Kur’ani’l ʿazîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’s-ṣaḥâbe ve’t- tâbiʿîn, thk: Esad Muhammed et-Tayyib, 10 Cilt, Suudi Arabistan: Mektebetü Nizar Mustafa, 1419/1998.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalâni. el-İsâbê fî temyîzi’s-sahâbe, thk: Adil Ahmed Abdu’l Mevcud, Beyrut: Daru’l Kutubu’l İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbârü’l-hulefâʾ, 2 Cilt, Beyrut: Kutubu’s-Sagafiyye, 1417/1998.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî, es-Sîretü’n-nebeviyye, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1365/1955.
• İbn Kayyîm, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî, Zâdü’l- mead fî hedyi hayri’l-ʿibâd, 5 Cilt, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1415/1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm, thk: Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut: Daru’l Kitabi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, el-Bidaye ve’n-nihaye, Daru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, es-Siretü’n-nebeviyye, 4 Cilt, thk: Mustafa Abdulvahid, Beyrut: Daru’l-Marife, 1396/1976.
• İbn Münzir, Ebu Bekir Muhammed b. İbrahim. Kitabu tefsiri’l-Kur’an, thk. Said b. Muhammed es-Said, Medine, Daru’l-Me’sur, 1423/2002.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Tabakâtu’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, 8 Cilt, Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, 5 Cilt, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-Arabi, 1423/2002.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, el-Muntazam fî târîhi’l- mülûk ve’l-ümem.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh, Beyrut: Daru’l Kutubi’l Arabi, 1418/1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-ğabe fi marifeti’s-sahâbe, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Delailü’n- nübüvve, 2 Cilt, thk. Abdulberr Abbas, Beyrut: Daru’n-Nefais, 1406/1986.
• Karaman, Hayreddin, v.d., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri, 5 Cilt, Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Kastallâni, Ahmed b. Muhammed, İrşâdu’s-sârî li-şerhi sahihi’l-nehari, Mısır: Matbaatü’l-Kübra, 1903.
• Koçyiğit, Talat. “Abdullah b. Übey b. Selûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 1/139-140).
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâʾi (enbâʾi) ve’l-aḥvâl ve’l-ḥafede ve’l-metâʿ, 15 Cilt, Beyrut: Daru’l Kutubu’l İlmiyye, 1419/1999.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vilatu’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l Kitabi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Maverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l uyûn, Beyrut: Daru’l Kutubu’l İlmiyye.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l -Kur’ân, 7 Cilt, İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân, thk. Abdullah Mahmud Şahhate, 5 Cilt, Beyrut: Daru İhyai’t-Turas, 1423/2002.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l- ereb fî fünûni’l-edeb, 18 Cilt, Kahire: Daru’l-Kutub, 1423/2002.
• Sâlim b. Zekvân, es-Sîre (Bir Haricî/İbadî Klasiği), terc: Harun Yıldız (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Semerkandî, İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm Ebü’l-Leys. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Beyrut: 1413/1993.
• Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî el-Mâlekī. Ravdu’l unuf fi şerhi’s-sireti’n- nebeviyye li İbni’l-Hişam, 7 Cilt, thk: Ömer Abdusselam, Beyrut: 1421/2000.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fi sireti hayri’l-ibad, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-kebîr, 13 Cilt, thk. Hamdi b. Abdilmecid es-Selefi, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, 1415/1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk: Ahmed Mahmud Şakir, Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l mülûk. Beyrut: Daru’t- Turas, 1387/1977.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî, Kitâbü’l-Meġāzî, thk. Marsden Jones 5 Cilt, Beyrut: Daru’l-ilmiyye, 1409/1989.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī, Siyerü a’lamü’n-nübela, Müessesetü’r-Risale, ys. 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī, Târîḫu’l- İslâm ve vefeyâtü’l-(ṭabaḳātü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm, 15 Cilt, Daru’l-Garbi’l-İslami, 2003.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Harizmi. el-Keşşâf ʿan hakaʾikı ġavâmiżi’t-tenzîl, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407/1987.
• Zührî, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim b. Ubeydillâh İbn Şihâb. el-Meğazi’n- Nebeviyye, Şam: Dâru’l-Fikr, 1400/1980.