Basit Dilbilgisi Kurallarıyla İʿrâb Yapılabilir mi: İʿrâbu'l-Avâmili'l-miʾe Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1209 - 1238, 31.12.2023

Nazife Nihal İnce

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1349898

Öz

Bu çalışma, basit metinleri basit dilbilgisi kurallarıyla iʿrâb etmenin im-kanını iu’l-Avâmili’l-miʾe adlı eser örneğinde tartışmaktadır. Dilbilgisinin ‘metinler üzerinde uygulanması’ olan iʿrâb, bir açıdan bilgi pekiştirme işlemi, başka bir açıdan ise metni anlama girişimidir. İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe muhtasar bir dilbilgisi risalesi olan el-Avâmilu’l-miʾe’nin iʿrâbı olması nedeniyle bu iʿrâbın dilbilgisini pekiştirme amaçlı yapıldığı açıktır. Dahası, iʿrâbı yapılan metinden de anlaşıldığı üzere, pekiştirilecek bilginin düzeyine işaret eder niteliktedir. Literatürde iʿrâb konusu çoğunlukla eğitim materyali geliştirme bağlamında incelenmiştir ve belirli bir düzeydeki dilbilgisiyle iʿrâbın uygulanabilirliğini inceleyen çalışma bulunmamaktadır. İʿrâb eserlerini, iʿrâbın uygulanabilirliği yönüyle incelemek, gelenekteki teamülü göstermesi ve dilbilgisi öğretimi alanlarına veri sağlaması bakımından önemlidir. Çalışmaya konu olan eser hâlihazırda yazma olarak bulunmakta ve iʿrâb edilen metin ile yazarın yaptığı iʿrâbdan oluşmaktadır. Eserin iʿrâb edilen metnini oluşturan el-Avâmilu’l-miʾe özet dilbilgisi ihtiva eden bir ders kitabıdır ve kitabın hedef kitlesi başlangıç seviyesindeki talebelerdir. Doğal olarak el-Avâmilu’l-miʾe ile iʿrâbının aynı seviyeye yönelik hazırlanmış olduğu varsayılır. Çalışmamız anılan varsayımın doğruluğunu İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe’deki iʿrâbdan hareket ederek incelemektedir. İʿrâbda kullanılan dilbilgisi kurallarının basit olup olmadığını belirlemek için bu çalışmaya özgü basitlik ölçüsü ihdas etmek gerekmiştir. Basitlik ölçüsü olarak: kullanılan dilbilgisi kurallarının el-Avâmilu’l-miʾe metninde yer alan bilgilerle sınırlı olması, kullanılan dilbilgisi kurallarının ana konulardan olması ve yazarın iʿrâb uygulaması sırasında ihtilaflı konulara değinmemiş olması şeklinde üç kriter belirlenmiştir. Ayrıca, hedefimize ulaşmayı kolaylaştırmak için cümleleri basit ve karmaşık olmak üzere ikiye ayırdık ve verilerimizi çoğunlukla karmaşık cümlelerden seçtik. Karmaşık cümleleri ise eksik unsuru bulunan cümleler ve anlamca birbirine bağlı cümleler olmak üzere ikiye ayırarak sadeleştirdik. Karmaşık cümle tipleri haricindeki bazı örnekleri de ilave ederek ikinci bir veri kümesi oluşturduk. İkinci veri kümesini oluşturan diğer cümle tiplerini ise el-Avâmilu’l-miʾe’nin yer vermediği unsurları ihtiva eden cümlelerden seçtik. Bahsi geçen veri kümeleri, bu çalışma için belirlemiş olduğumuz basitlik ölçüleri doğrultusunda incelenerek İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe’de kullanılan dilbilgisi kurallarının basitlik-karmaşıklık derecesi ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça dilbilgisi, Basit dilbilgisi kuralları, İʿrâb, el-Avâmilu’l-miʾe, Basit cümle

Is It Possible to Do I'râb With Simple Grammar Rules: A Study on I’râb al-Awâmil al-mi’a

Öz

This work investigates the possibility of iʿrâb (parsing) simple texts by utilizing simple grammar rules in the case of I’râb al-Awâmil al-mi’a. I'râb, which is the 'application of grammar on texts', is an operation of reinforcing the knowledge of grammar from one perspective, and an attempt to under-stand the text from another. Since I’râb al-Awâmil al-mi’a is the iʿrâb of al-Awâmil al-mi’a, which is a brief grammar treatise, it is clear that this iʿrâb is intended to reinforce grammar knowledge. Moreover, it indicates the level of knowledge to be reinforced, as is evident from the text. We think that examining such iʿrâb works in terms of the applicability of iʿrâb, will provide data to the field of grammar teaching. The work is currently available in manuscript and consists of the object text and the author's iʿrâb. The object text of the work, al-Awâmil al-mi'a, is a textbook and the target reader of the book is beginners. It is naturally assumed that both al-Awâmil al-mi'a and its parsing were written for the same level. This work examines the validity of this assumption. In order to determine whether the rules used in the parsing are simple or complex, it was necessary to create a measure of simplicity. Three measures of simplicity have been created. If the grammatical rules used in parsing are: limited to the rules in al-Avâmil, or if they are within the frame of the main topics of grammar or if the author does not address controversial issues during the application of the iʿrâb, then they are simple rules. Moreover, in order to facilitate the achievement of our goal, we divided the sentences into simple and complex sentences, and selected our data mostly from complex sentences. We simplified complex sentences by dividing them into two types: sentences with missing elements and sentences that are semantically connected. We created a second dataset by adding some examples other than the complex sentence types. We selected the other sentence types that make up the second dataset from sentences that contain elements that al-Awāmil al-mi'a does not include. The mentioned datasets examined by utilizing the measure of simplicity that we created and the degree of complexity of the grammatical rules used in I'râb al-Awâmil al-mi'a, was revealed.

Anahtar Kelimeler

Arabic grammar, Simple grammar rules, Iʿrâb (Parsing), al-Awâmil al-miʾa, Simple sentence

Kaynakça

• Arslan, Kıyasettin. Dil-Tefsir ve el-Ferra. Ankara: Sonçağ, 2020.
• Beyâtî, Zâhir Şevket. Teysîru’l-iʿrâb. Beyrut: Mecd el-Müessesetü’l-Câmiiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 2004.
• Birgivî, Mehmed b. Pir Ali. “el-Avâmil”. Şurûhu’l-Avâmil. ed. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Ceyyânî, Bedreddin Muhammed b. Cemalüddin İbn Mâlik. Şerhu İbni’n-nâzım alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Basil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Cürcânî, Abdulkahir. el-Avâmilü’l-miʾe. ed. Enver ed-Dâğistânî. Beyrut: Dâru’l-Minhâc 2009.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Muʿcemu’t-taʿrîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Çelebi, Kâtip. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. M. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Çilli Ömer b. Ahmed Mâʾî. İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe. Milli Kütüphane, Nevşehir Ortahisar İlçe Halk kütüphanesi, 41, 1b-69a.
• Durmuş, İsmail. “el-Avâmilü’l-miʾe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/106-107. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ensârî, İbn Hişâm. el-İʿrâb an kavâʿidi’l-iʿrâb. thk. Reşid el-Abîdî. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1970.
• Ensârî, İbn Hişâm. Muğni’l-lebîb ʿan kütübi’l-aʿârîb. thk. Mazin el-Mübarek. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 6. Basım, 1985.
• Hamed, Ğanim Kaddûrî. “Menâhicü’t-te’lîfi’n-nahvî”. Ebhâsün fi’l-ʿarabiyyeti’l-fusha. 237-255. Amman: Dâru Ammar, 2005.
• İbn Ebi Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî. Müşkilü iʿrâbi’l-Kur’ân. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1405.
• İbnu’l-Enbâri, Ebu’l-Berekât Kemâlüddîn. Esrâru’l-ʿarabiyye. thk. Berekât Yusuf Hebbûd. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1999.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû Amr Osman. Şerhu’l-mukaddimeti’l-Kâfiye fî ilmi’l-iʿrâb. thk. Cemal Abdül’âtî Ahmed. Mekke- Riyad: Mektebetü Nizar Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Yaiş, Yaiş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal. thk. Emil Bedi Yakub. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İnce, Nazife Nihal– Atay, Rıfat. “Tertîbu’l-ulûm ve Kevâkib-i Seb’a’daki Öğrenim Kademeleri Benzerliği Üzerine”. Turkish Academic Research Review 4/4 (2029), 505-519. https://doi.org/10.30622/tarr.647683.
• Kabâve, Fahreddin. Müşkiletü’l-âmili’n-nahvî ve nazariyyetü’l-iktizâ (Kahire: Dâru’s-Selâm, 2021).
• Mübdî, Muhammed Semîr. Muʿcemu’l-mustalahâti’n-nahviyyeti ve’s-sarfiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle- Dâru’l-Furkân, 1985.
• Râcihî, Abduh. et-Tatbîku’n-nahvî. Riyad: Mektebetü’l-Maârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1999.
• Seyyid, Abdulhamid Mustafa. “Nazariyyetü’l-âmil fi’n-nahvi’l-arabî ve dirâseti’t-terkîb”. Mecelletü Câmi’ati Dimaşk 18/3-4 (2002), 41-68.
• Smyth, William. “Controversy in a Tradition of Commentary: The Academic Legacy of al-Sakkâkî’s Miftâh al- Ulûm”. Journal of the American Oriental Society 112/4 (October-December 1992), 589-597. https://doi.org/10.2307/604474
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Haz. Refîk el-Acem. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Tural, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Valed Ebbâh, Muhammed el-Muhtâr. Târîhu’n-nahvi’l-Arabiyy fi’l-maşriki ve’l-mağrib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2. Basım, 2008.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Seriyy. Meʿânî’l-Kur’ân ve iʿrâbüh. thk. Abdulcelil Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.