The Meanıng Value of Bâ Harf-ı Cerrı -Specıfıc to Muallakât-ı Seb‘a

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1279 - 1309, 31.12.2023

Nurullah Oruç

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1355131

Öz

In Arabic, hurūf al-ma'ānī (meaning letters) are of the most remarkable factors making the words make sense. One of these letters is harf al-jarr ba. Actually, it is seen that similar studies were conducted for this letter. It has been analysed under the hurūf al-jarr chapters in naḥw/syntax books, in separate works addressing meaning letters and in original studies related to hurūf al-jarr. Additionally, it was specifically scrutinized from various aspects in an original way. While some gave place to the forms it was used in certain surahs of Qur’an, others analysed it in terms of certain meanings it conveyed. However, there are few studies applying the meaning letters and presenting poetry examples from the j̲āhilīyyah poems, which are extremely important in Arabic language and a type of Classical Arabic texts. This study addresses the ba preposition, used with many meanings and functions, about which there were no original studies on the basis of j̲āhilīyyah poetry which has been exemplified in almost all of the works written in the period beginning from the earliest times of Arabic language and literature to this time. This study analyses the place and style of use for the letter ba in muʿallaqāt poems written in j̲āhilīyyah. The aim of this study is to find answers for questions such as: “Being used in poems, which meaning is conveyed more often with ba? In which muʿallaqāt poem was it used more? Are there any poems in which it is used with its literal and figurative meanings simultaneously? Do the poems include all of the meanings this letter adds to expressions like in the classical texts?”. Consisting of two chapters, this study presents brief information regarding the general characteristics of the muʿallaqāt poems and their poets in the first chapter. In the second chapter, the forms this letter is used in poetry are presented. Since it influences meaning, the grammatical aspect of the ba preposition is also analysed when necessary. While this preposition used in poetry is examined, by considering the elucidation of the couplets it was used, the holistic text in which the couplet appeared and the grammatical aspect of this letter, we tried to make a conclusion. In the preliminary analysis about the subject, it was considered that harf al-jarr ba taking place in all muʿallaqāt poems was used with various meanings. In the muʿallaqāt poems, the most common meaning which harf al-jarr ba conveys is as adverb of place. It is thought that, this stems from the names of places which are frequently seen in muʿallaḳāt poems and for the expression style of harf al-jarr ba. The real meaning with which this letter is used is addition. Being used with numerous figurative meanings, this preposition is seen to reflect its literal meaning as well as these ones. For this reason, it can be understood how a meaning letter can be used both in its literal meaning and the secondary/figurative meaning. It is understood that harf al-jarr ba was used for a total of two hundred and forty-three times in muʿallaḳāt poems with its various meanings. With its many meanings, this letter was used with thirteen different meanings in muʿallaqāt poems with meanings such as addition, causative, referencing, giving reason, conversation, adverb, valuing, reciprocation, responding, escalation, indefinite, oath and reduplication. The muʿallaqā in which harf al-jarr ba was used the most is that of Ṭarafa b. al-Abd’s.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Harf al-jarr ba, Hurūf al-ma, Muʿallaḳāt, j̲āhilīyyah poetry

Bâ Harf-i Cerrinin Anlam Değeri -Muallakât-ı Seb‘a Özelinde-

Öz

Arapçada hurûfu’l-me‘ânî, sözün anlam ifade etmesini sağlayan en önemli etkenlerdendir. Bu harflerden biri de bâ harf-i cerridir. Aslında bu harf için benzer çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Nahiv/sentaks türündeki eserlerde harf-i cerler bahsinde, mana harflerini ele alan müstakil eserlerde ve harf-i cerleri konu edinen özgün çalışmalarda incelenmiştir. Ayrıca müstakil olarak muhtelif açılardan özgün biçimde de irdelenmiştir. Kimileri bu edatın Kur’ân-ı Kerîm’in bazı sûrelerinde kullanım biçimlerine yer verirken, bazıları kullanıldığı belirli manalar açısından işlemiştir. Ancak Arap dilinde son derece önem arz eden ve Klasik Arapça metinlerin bir türü olan Cahiliye şiirlerindeki mana harfleri uygulamalı ve şiir örnekli şeklinde yapılan çalışmalara az rastlanılır. Bu araştırma, birçok mana ve görevde kullanılan ve Arap dili ve edebiyatı tarihinin ilk döneminden günümüze kadar telif edilen eserlerin hemen hemen tamamında istişhat edilen Câhiliye şiiri bazında özgün bir çalışması yapılmayan bâ edatını konu edinir. Çalışmamızda, bâ harfinin Cahiliye devrine ait muallaka şiirlerindeki yeri ve kullanım şekli üzerinde durulmuştur. Araştırmanın hedefinde, şiirlerde bulunan bâ, daha çok hangi anlamda kullanılmış? Ağırlıkta hangi muallakada yer almış? Hakiki ile mecazî anlamıyla birlikte aynı anda kullanıldığı şiir var mı? Diğer klasik metinlerde olduğu gibi harfin, ifadelere yansıttığı anlamların tamamı şiirlerde var mı? gibi sorulara yanıt bulmaktır. İki bölümden oluşan bu çalışmada, birinci kısımda muallaka şiirlerinin genel özellikleri ve müellifleri hakkında kısa bilgilendirme yapılmıştır. İkinci kısımda ise bu harfin şiirlerde kullanım biçimlerine yer verilmiştir. Anlama etkisi olduğundan yeri geldiğinde bâ edatının gramer yönü de tetkik edilmiştir. Şiirlerde kullanılan bu edat incelenirken, kullanıldığı beyitlerin şerhlerin yanında ilgili beytin metnine bütüncül bakarak ve bu harfin gramer yönünü de dikkate alarak bir sonuç elde edilmeye çalışılmıştır. Konuyla ilgili yapılan ilk tetkikte bütün muallaka şiirlerinde yer alan bâ harf-i cerrinin muhtelif manalarda kullanıldığı mülahaza edilmiştir. Muallaka şiirlerinde bâ harf-i cerrinin en çok kullanıldığı anlam ise zarf-ı mekân manasıdır. Bu durum, muallakalarda sıkça rastlanan ve bâ harf-i cerrinin siyakında kullanılan yer isimlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu harfin kullanıldığı asıl anlam ilsâktır. Muallaka şiirlerinde birçok mecazi anlamda kullanılan bu edat, genel itibariyle bu anlamlarla birlikte asıl manasını da yansıttığı görülmektedir. Bu nedenle zaman zaman bir mana harfinin aynı anda hem asıl hem tali anlamıyla kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Bâ harf-i cerri muallaka şiirinde çeşitli anlamlarıyla toplamda iki yüz kırk üç yerde kullanıldığı görülür. Birçok mana ifade eden bu harf, muallaka şiirinde ilsâk, ta‘diye, isti‘âne, sebeb, musâhaba, zarf, bedel, mukâbele, mücâveze, isti‘lâ’, tab‘îd, kasem ve te’kit olmak üzere toplamda on üç manada kullanılmıştır. Bâ harf-i cerrinin en çok kullanıldığı muallaka ise, Tarafe b. el-Abd’in muallakasıdır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Bâ harf-i cerri, Hurûfu’l-me‘ânî, Muallakât, Câhiliye şiiri

Kaynakça

• Abd Rûmî, M. Muzaffef. "Me‘ânî’l-Bâ fî Sûrati’l-Bakara". Mecelletü Vâsıt li’l-Ulûmi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâiyye 5/10 (2009), 91-57.
• Abdulmunim, Ahmed Sabrî. "Eseru’l-İhtilâfi fî Harfi’l-Bâ fi’htilâfi’l-Fukahâ". Mecelletü Buḥûsi Külliyyati’l-Âdâb 27/105 (Nisan 2016), 539-557.
• Akçakoca, Yusuf. Arap dili sözdiziminin anlambilim boyutu -Cümle öğeleri, kurgusu ve anlam-. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Amr b. Külsûm, Ebü’l-Esved b. Mâlik. Dîvânu Amr b. Külsûm et-Teġlibî. Thk. Eymen Meydân. Cidde: en-Nâdi el- Edebi’s-Sakâfî, 1992
• Antere b. Şeddâd b. Amr el-Absî. Dîvânu Antere. Thk. Muhammed Sa‘îd Mevlevî. Kahire: el-Mektebu’l-İslâmî, 1964.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Ṣiḥâḥ tâcu’l-luġati ve ṣiḥâḥu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulġafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 1990.
• Durre, Muhammed Ali Tâha. Fetḥu’l-Kebîri’l-Mute‘âl İ‘râbu Şerḥi'l-Mu‘allaḳât. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 198.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed. Şerhû’l-Ḳaṣâidi’s-seb‘i’t-ṭivâl. Thk. Abdusselâm b. Hârûn. Dımaşk: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Esed, Nâsıruddîn. Maṣâdiru’ş-şi‘ri’l-câhilî ve ḳıymetuhe’t-Târiḫiyye. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1988.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Hatîbüddehşe Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Hamevî. el-Miṣbâḥu’l-munîr fî ġarîbi’ş- Şerḥi’l-kebîr. Thk. Eymen Abdurrezzâḳ eş-Şevvâ. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ’, 2016.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. Mu‘cemu’l-kâmus’il-muḥîṭ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2011.
• Hâris b. Hillize, Ebû Ubeyde (Ebü’z-Zalîm) b. Mekrûh el-Yeşkürî el-Bekrî. Dîvânu Hâris b. Hillize el-Yeşkurî. Thk. Mervân el-‘Aṭiyye. Dımaşk: Dâru’l-Hicre, 1994.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid el-Hâşimî. Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyâti ve inşâi luġati’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs, 2013.
• Hendar, Rabia Abdusselam Muhammed. "Harfu’l-cerr (el-Bâ) Beyne’s-Siyâkâti’l-Kur’âniyye ve’d-Delâleti’l- Mu‘cemiyye". Mecelletü Külliyyati’l-Luġât 17 (Mart 2018), 71-84.
• İbn Abdi Rabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-ʿİḳdü’l-ferîd. Thk. eş-Şirbînî Şerîde. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2013.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullâh Cemâluddîn. Muġni’l-lebîb. Thk. Mâzin el-Mubârek-Muhammed Ali Ḥamdullâh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şerḥu't-Teshîl. Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’ -Târık Fethî es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Faẓl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs, 2013.
• İbn Süleyman, Fehd. "Delâletü’l-Bâ ‘ala’t-Tab‘îẓ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm". Mecelletü Merkezi’l-Ḫidme li’l-İstişârâti’l- Baḥsiyye ve’l-Luġât 22/62 (Nisan 2020), 1-33.
• İbrahim, Nibrâs Hamîd. "Me‘ânî Harfeyi’l-Cerr el-Bâ ve Min fî Sûreti’l-Enfâl". Mecelletü Külliyyati’l-Ulûmi’l- İslâmiyye 1/58 (Haziran 2019), 532-558.
• İkbal, Muhammed. "Me‘ânî Harfi’l-Bâ ‘İnde’n-Nahviyyîn ve’l-Usûliyyîn". Al-lisān Al-'arabi: Jurnal Pendidikan Bahasa Arab 1/2 (Haziran 2022), 28-41.
• İmruülkays, Ebû Vehb Hunduc b. Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmruülḳays. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Dımaşk: Dâru’l-Me‘ârif, 2009.
• İrbîlî, Alâuddîn b. Ali. Cevâhiru'l-edeb fî maʻrifeti kelâmi'l-'Arab. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2009.
• Kızılkaya, Yakup. “Harf-i Cerle Müte‘addîlik Bağlamında Fiil-harf-i Cer İlişkisin Tahlili”, EKEV Akademi Dergisi 81 (2020), 507-521.
• Kocabıyık, İbrahim - Akgül, Pınar. "Arap Dilinde Bâ-i Sebebiyye ve Anlamları". Türkiye Akademik Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 3/2 (Aralık 2020), 36-43.
• Lebîd b. Rebîa, Ebû Akīl b. Mâlik b. Ca‘fer el-Âmirî el-Ca‘ferî. Dîvânu Lebîd b. Rabî‘a. Thk. Ömer Fârûk et-Tabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Erkam İbnu’l-Erkam, ts.
• Mâlekī, Ahmed b. Abdinnur. Raṣfu’l-mebânî fî şerḥi ḥurûfi'l-me‘ânî. Thk. Ah-med Muhammed el-Ḫarrât. Dımaşk: Dâru’l-Ḳalem, 2014.
• Mudhî, Halil İbrahim. "Eseru Harfi’l-Bâ fî Ba‘ḍi’l-Ahkâmi’l-Fıkhiyye". el-Mecelletü’l-İlmiyye bi Külliyyati’l-Âdâb 30 (Ocak 2017), 1163-1190.
• Murâdî, Hasan b. Kasım. el-Cene’d-dânî fî ḥurûfi’l-me‘ânî. Thk. Fahruddîn Kabâve - Muhammed Nedîm Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2016.
• Şihâb, Muhammed Kâmil. "Harfu’l-Bâ ve Eseruhû fi’l-Ahkâmi’l-Fıkhiyye". Irak Üniversitesi Dergisi 54/2 (2022), 264-273.
• Tarafe b. el-Abd, Ebû Amr Tarafe (Amr) b. Süfyân b. Sa‘d el-Bekrî el-Vâilî Dîvânu Tarafe b. el-Abd. Şrh. el-A‘lem eş-Şentemrî. Thk. Duriyye el-Hatîb -Lutfî es-Sakkâl. Beyrut: el-Müessese’l-‘Arabiyye, 2000.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakāt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları (2020) 30/308- 310.
• Wādi, Munshid Fāleh. "Bâ’nın Arap Dilindeki Anlamları ve Kur’an-ı Ke-rim’deki Kullanımı". Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (Nisan 2016), 7-29.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed. Şerḥu’l-Mu‘allakâti’s-seb‘a. Bey-rut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Züheyr b. Ebî Sülmâ, Ebû Sülmâ (Ebû Büceyr) (Rebîa) b. Riyâh el-Müzenî. Dîvanu Züheyr b. Ebî Sülmâ. Thk. Ömer Fârûk et-Tabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Erkam İbnu’l-Erkam, ts.