Kirmâstî’nin “el-Muhtâr fi’l-Me‘ânî ve’l-Beyân” İsimli Eseri Özelinde el-Muhassinât el-Ma‘neviyye Bedî‘î Üsluplar

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 69 - 105, 30.06.2024

Mehmet Sıddık Özalp

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1431606

Öz

XV. yüzyılda yaşayan, Hocazâde Muslihuddin Efendi (öl. 893/1488) gibi dönemin âlimlerinden ders alan Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî (öl. 900/1494), Bursa’nın Kirmâst (Mustafakemalpaşa) ilçesindendir. II. Bâyezid (1481-1512) dönemi kadılarından olan Kirmâstî, İstanbul’da Kirmâstî adında bir medrese kurmuştur. Sahn-ı Semân başta olmak üzere dönemin farklı medreselerinde müderrislik yaptıktan sonra yargı alanına geçerek Bursa ve İstanbul’da kadılık vazifesini icra etmiştir. Kadılık görevi esnasında aldığı adil kararları ve cesaretli duruşundan dolayı II. Bâyezid’in takdirini kazanmıştır. İstanbul’da bir mescid, bir medrese bir de mektebi olduğu bilinmektedir. Ancak bu yapılar günümüze ulaşmamıştır. Memleketi Kirmâstî’de de bir mektebi olduğu bilinmektedir. Kirmâstî, 900/1494 yılında vefat etmiş ve Fatih Câmii’nde inşa ettiği mektebinin yanına defnedilmiştir. Bu çalışmada belâgat, bedî’, beyân, usûl, fıkıh, münâzara ve akâid gibi dönemin din ve dil ilimlerinde yetkin bir âlim olması hasebiyle Kirmâstî’nin günümüz akademik dünyasına yeni bir perspektifle yeniden takdim edilmesi ve el-Muhtâr fi’l-me‘ânî ve’l-beyân isimli eseri özelinde el-muhassinât el-ma‘neviyye bedî‘î üslupların incelenmesi amaçlanmıştır. Böylece önem arz eden bu Osmanlı âlimi ve eserleri tanıtıldıktan sonra el-Muhtâr fi’l-me‘ânî ve’l-beyân” isimli eseri özelinde el-muhassinât el-ma‘neviyye bedî‘î üsluplar incelenerek ilgililerin dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Bedî‘ ilmi, el-Muḥassināt el-maʿneviyye, Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî, el-Muhtâr fi’l-me‘ânî ve’l-beyân

The Literary Technique Styles Of The al-Muḥassināt al-Maʿnewiyye İn Kirmāsti’s Work “al-Mukhtār Fi Al-Maʿāni we al-Bayān”

Öz

Yûsuf b. Hussein al-Kirmāstī (d. 900/1494), a figure who lived in the 15th century, studied under scholars of his time such as Khujazāda Muṣliḥuddīn Efendi (d. 893/1488). Kirmāstī was from the district of Kirmāstī (Mustafakemalpaşa) in Bursa. Yûsuf b. Hussein al-Kirmāstī was a qadi (judge) during the reign of Sultan Bâyezid II (1481-1512). Kirmāstī, originally from Kirmāstī (Mustafakemalpaşa), Bursa, established a medrese (theological school) in Istanbul named Kirmâstî. After serving as a lecturer in various madrasahs, he transitioned to the judicial field, carrying out qadi duties in Bursa and Istanbul. His just decisions and courageous stance during his tenure as a qadi earned him the appreciation of Sultan Bâyezid II. Kirmāstī, who had a mosque, a madrasah, and a school in Istanbul, is known to have had an additional school in his hometown of Kirmāstī. He passed away in 900/1494 and was buried next to the school he built in Fatih Mosque. This study aims to reintroduce Kirmāstī to the contemporary academic world from a fresh perspective, considering his proficiency in religious and linguistic sciences of the time, including rhetoric, badiʿ, bayān, uṣūl, fiqh, debate and ʿaqāid. The focus is on this study the stylistic elements of literary technique styles (al-muḥassināt al-maʿnewiyyah) within his specific work titled “al-Mukhtār fi-l-maʿānī wa-l-bayān”. Through this exploration, the significant Ottoman scholar and his works are presented, followed by an analysis of the literary technique styles in “al-Mukhtār fi-l-maʿānī wa-l-bayān” bringing attention to interested parties.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Science of Badī, al-Muḥassināt al-maʿnewiyyah, Yûsuf b. Ḥussein al-Kirmāstī, al-Mukhtār fi al-maʿānī we al-bayān

Kaynakça

• Agah, Mustafa - Aktaş, Sahip. “Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî’nin Hayatı ve Eserler” 12 (2018), 211-250.
• Aktaş, Sahip. Yûsuf b. Hüseyin el-Kirmâstî’nin Hayatı, Eserleri ve el-Muntehab Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, 2019.
• ‘Amr b. Ma‘dîkerib, Ebû Sevr ez-Zubeydî. Şi‘ru Amr b. Ma‘dîkerib ez-Zubeydî. nşr. Mattâ‘ et-Terâbîşî. Dımaşk: Mecma‘i’l-lugati’l-‘Arabiyye, 2. Basım, 1985.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetu’l-‘ârifîn esmâu’l-mu’ellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t- Turâsi’l-‘Arabî, 1951.
• Bağdâdî, İsmail Paşa el-. Hediyyetu’l-‘ârifîn esmâu’l-mu’ellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t- Turâsi’l-‘Arabî, 1951.
• Baltacı, Cahid. XV – XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2005.
• Ebû Nuvâs, el-Hasen b. Hâni’. Dîvânu Ebî Nuvâs. nşr. Behcet Abdulgafûr el-Hadîsî. Abu Dabi: Dâru’l-Kutubi’l- Vataniyye, 2010.
• Ebu’l-Atâhiye, İsmâîl b. el-Kâsım. Dîvânu Ebu’l-Atâhiye. Beyrut: Dâru Beyrut, 1986.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed el-. Kitâbu’l-‘ayn. nşr. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Gazzî, Necmuddîn Muhammed b. Muhammed el-. el-Kevâkibu’s-sâ’ire bi-menâkıbi a‘yâni’l-mi’eti’l-‘âşire. nşr. Halîl Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Görgün, Muhammed Emin. Hadislerde Üslûbu’l-Hakîm Sanatı ve Buhârî Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisan Tezi, 2018.
• Halhâlî, Muhammed b. Muzaffer el-. Miftâhu Telhîsi’l-Miftâh. nşr. Muhammed Hâşim Mahmûd. Kahire: el- Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2007.
• Hamevî, Yakût el-. Mu‘cemu’l-udebâ’. nşr. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Hassân b. Sâbit. Dîvânu Hassân b. Sâbit. nşr. Abdullâh Senda. Beyrut: Dârulmaârif, 2006.
• İbn Hicce, Ebû Bekr b. Alî b. Abdullâh el-Hamevî. Hizânetu’l-edeb ve gayetu’l-ereb. nşr. Kevkeb Deyâb. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 2. Basım, 2005.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsma‘îl b. ‘Umer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Me‘ârif, 7. Basım, 1988.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. nşr. Abdullâh Alî el-Kebîr- Muhammed Ahmed Hasbullâh-Haşîm Muhammed eş-Şâzelî. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 2003.
• İbn Ma‘sûm, Sadruddîn el-Medenî. Envâru’r-rebî‘ fî envâ‘i’l-bedî‘. nşr. Şâkir Hâdi Şukur. 7 Cilt. Necef: Matba’atu’n- Nu‘mân, 1968.
• İbnu’l-İmâd, Şihâbuddîn Abdulhayy b. Ahmed ed-Dımaşkî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. nşr. Abdulkâdir el-Arnâvût-Mahmut el-Arnâvût. 10 Cilt. Dımaşk/Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1992.
• İbnu’l-Mu‘tezz, Ebu’l-‘Abbâs ‘Abdullâh. Kitâbu’l-bedî‘. nşr. İrfân Matarcî. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2012.
• İbnu’n-Nâzım, Bedruddîn b. Mâlik. el-Misbâh fi’l-me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. nşr. Husnî Abdulcelîl Yûsuf. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1989.
• İbnu’r-Rûmî, Ebu’l-Hasen Alî b. Abbâs b. Cureyc. Dîvânu İbnu’r-Rûmî. nşr. Ahmed Hasan Besec. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2002.
• Kalkaşendî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed el-. Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ’. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1922.
• Kaplan, İlyas. “Kirmastî’nin el-Vecîz Adlı Kitabı ve Tahlili”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2022), 135-146.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Hayrettin Karaman, vd. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 2020.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullâh. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kutub ve’l-funûn. 2 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullâh. Sullemu’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. nşr. Ekmeleddin İhsanoğlu. 6 Cilt. İstanbul: Yıldız Şirketi, 2010.
• Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahmân Celâluddîn el-. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâga. nşr. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kehhâle, ‘Umer Rıdâ. Mu‘cemu’l-muellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1957.
• Kılıçarslan, Mehmet. İlâhî Kelâmın Müstesna Grameri. Ankara: İlâhiyat, 2023.
• Kirmâstî, Yûsuf b. Hüseyin el-. el-Muhtâr fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’l-beyân. nşr. Leyla Alî ‘Ammâr. Khums: el-Markıb Üniversitesi, 2012.
• Kirmâstî, Yûsuf b. Hüseyin el-. el-Vecîz fî usûli’l-fıkıh. nşr. es-Seyyid Abdullatîf Kessâb. Kahire: Dâru’l-Hudâ, 1984.
• Leknevî, Muhammed Abdulhayy el-Leknevî el-Hindî el-. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. nşr. Muhammed Bedruddîn Ebu’l-Firâs en-Na‘sânî. Mısır: Matbaatu’s-Saade, 1906.
• Matlûb, Ahmed. Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâgiyye ve tetavurruh. 3 Cilt. Irak: Matba‘atu’l-mecma‘u’l-‘ilmî el- Irâkî, 1983.
• Mutelemmis, Cerîr b. Abdulmesîh ed-Dubaî el-. Dîvânu Mutelemmis ed-Dubaî. nşr. Hasan Kâmil es-Sayrafî. Kahire: Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye Kahire, 1970.
• Mutenebbî, Ahmed b. Huseyn el-Cu‘fî Ebu’t-Tayyib. Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1983.
• Öğe, Furkan Ramazan. İmparatorluk Çağında Osmanlı Mezhepler Tarihi Yazıcılığı: 15-16. Yüzyil. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Özalp, Mehmet Sıddık. Bedruddîn b. Mâlik ve Belâgat İlmindeki Yeri. 1 Cilt. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023.
• Subkî, Bahâuddîn es-. ‘Arûsu’l‐efrâh fî şerh‐i Telhîsi’l‐Miftâh. 2 Cilt. Beyrut: el‐Mektebetu’l ‘asriyye, 2003.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-Devlet’l-Osmâniye. b.y, ts.
• Tebrîzî, Ebû Zekeriya Yahya b. Ali eş-Şeybânî et-. Şerhu Dîvânı Ebî Temmâm. nşr. Râcî el-Esmer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1994.
• Tuğlacı, Pars. Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985.
• Unan, Fahri. “Pâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/193-194. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Vatvât, Reşîduddîn Muhammed b. Muhammed. Hadâ’iku’s-sihr fî dekâiki’ş-şi‘r. çev. İbrâhîm Emîn eş-Şevâribî. Kahire: el-Merkezu’l-kavmî li’t-tercume, 2. Basım, 2009.
• Yerinde, Adem. “Belagat İlminde Müşâkele Sanatı”. Usul İslam Araştırmaları 30/30 (2018), 7-30.
• Zeyyât, Ahmed Hasen ez-. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru Nahdati Mısır, ts.
• Ziriklî, Hayruddîn ez-. el-A‘lâm kâmûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâi mine’l-Arab ve’l-musta‘ribîn ve’l- musteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilmi li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zubyânî, ez-, Ebû Umâme Ziyâd b. Muâviye en-Nâbiga. Dîvânu’n-Nâbiga ez-Zubyânî. nşr. ‘Abbâs ‘Abdussâtir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1996.
• Zuheyr b. Ebî Sulmâ el-Muzenî. Dîvânu Ebî Sulmâ. nşr. Alî Hasen Fâ‘ûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1988.