Âşık Veysel’in Kırık Hava Tarzındaki Türkülerinin Güftelerinde Bulunan Dinî Unsurlar

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 145 - 176, 30.06.2024

Tacetdin Bıyık

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1435301

Öz

Halkın duygu ve düşüncelerini yansıtan ezgiler diye tarif edilebilecek türkülerde, kişinin veya toplumun yaşadığı her tür olayı, hissedilebilen her çeşit duyguyu diğer bir ifade ile kişilerin ve/veya toplumun neşesini, üzüntüsünü, yaşantısını ve inançlarını kısacası hayatın bütün unsurlarını bulmak mümkündür. Türküler, toplumun din algısının, dinî yaşantısının, dinin teorik veya pratik olarak günlük hayatta karşılığının ne şekilde vücut bulduğunun tespit edilebileceği en önemli kaynaklardan birisidir. Bu çalışmayla, “din (İslâm)” konusunun Âşık Veysel türkülerindeki yansımalarının (din konusunun mevcudiyeti, nazarî ve amelî olarak ne şekilde yer aldığının) tespiti, bulunan materyallerin tasnifi ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada esas konuya geçmeden önce Âşık Veysel ve türküleri/şiirleri hakkında kısa ve öz bilgiler verildi. Çalışmanın esas kısmında ise Âşık Veysel’in beste/uyarlama ve güftesi kendisine ait olan toplam otuz yedi adet kırık hava tarzındaki usullü (ritimli) eserlerinin güftelerinde yer alan dinî unsurlar maddeler hâlinde incelendi. Bu çalışmada, ozanın kendisine ait olup şiir formunda, ezgisiz olarak seslendirdiği eserler ve uzun hava tarzında olup serbest ritimli olan eserler ile sözleri başka ozanlara ait olup Âşık Veysel tarafından seslendirilen eserler incelemeye tabi tutulmadı. Çalışma kapsamının bu şekilde sınırlandırılmasında, Veysel’in söz konusu türkülerinin daha yaygın, görünür ve dinlenir olmasının yanı sıra tüm eserlerinin tahlilinin makale hacmini aşması hususları etkili olmuştur. “Küpün içinde ne varsa dışına o sızar” sözünden hareketle beste ve güftesi Âşık Veysel’e ait kırık hava tarzındaki usullü türkülerin sözlerinde bulunan dinî unsurların incelenmesi neticesinde birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Genellikle nasihatçi bir üslupla söylendiği/yazıldığı görülen türkülerde; Allah, peygamberler, kutsal kitaplar, dünya hayatı, ahiret, cennet, cehennem, ölüm, yas, kader, ruhânî/nûranî varlıklar, kurban, dua, beddua, şehitlik, gazilik, mezhepler, vefa, sadakat ve hû çekmek gibi dinî, tasavvufî birçok konu doğrudan ya da dolaylı olarak yer almıştır. Namaz, zekât, oruç, hac vb. amelî konular ise hiç yer almamıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Sanat, Türkü, Dinî Unsurlar, İnanç

The Religious Elements Found in The Lyrics of Aşık Veysel’s Folk Songs in the Broken Air (Rhythmic) Style

Öz

In folk songs, which can be described as melodies reflecting the feelings and thoughts of the people, it is possible to find all kinds of events experienced by the person or society, all kinds of emotions that can be felt, in other words, the joy, sadness, life and beliefs of individuals and/or society, in short, all elements of life. Folk songs are one of the most important sources in which society's perception of religion, religious life, and how religion is theoretically or practically embodied in daily life can be determined. With this study, it is aimed to determine the reflections of the subject of “religion (Islam)” in the folk songs of Âşık Veysel, (the existence of the subject of religion, how it takes place theoretically and practically), and to classify and evaluate the materials found. Before moving on to the main topic in the study, brief and concise information was given about Âşık Veysel and his folk songs/poems. In the main part of the study, the religious elements contained in the lyrics of Âşık Veysel's compositions/adaptations and lyrics in a total of thirty-seven pieces of broken air style procedural (rhythmic) works belonging to him were examined in the form of substances. The works belonging to him that he sang as poems without melody, the works that were in a unmetered folk song style (uzun hava, rhythmless) and free rhythm, and the works whose lyrics belonged to other bards/poets and were performed by Âşık Veysel were not subjected to examination. This limitation of the scope of the study is due to the fact that Veysel's folk songs are more widespread, visible and listened to, as well as the fact that the analysis of all his works exceeds the volume of the article. Based on the saying “what is inside the cube seeps out of it”, a number of results have been achieved as a result of studying the religious elements found in the lyrics of the songs composed and sung by Âşık Veysel in the metered folk song style(kırık hava, rhythmic) style. Many religious and mystical topics such as Allah, prophets, holy books, worldly life, the hereafter, heaven, hell, death, mourning, fate, spiritual/luminous beings, sacrifice, prayer, curse, martyrdom, veteran, sects, loyalty and dhikr have been directly or indirectly included in folk songs, which are usually seen to be sung/written in an admonitory style. Prayer, zakat, fasting, hajj, etc. practical issues have not been included at all.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Art, Folk Song, Religious Elements, Faith

Kaynakça

• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehera mine’l-ehâdîsi ‘alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. Dimeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, 1422/2001.
• Apaydın, Halil. “Aşık Veysel Şatıroğlunda Dini Tecrübe”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/3 (2005).
• Araz, Rıfat. “Aşık Veysel’in Şiirinde Dinî ve Tasavvufî Temayüller. Berceste Aylık Kültür Sanat Edebiyat Dergisi 7/68 (Şubat 2008).
• Bakiler, Yavuz Bülent. Âşık Veysel. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Bardakoğlu, Ali. “Kurban (İslâm’da Kurban)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/436-440. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bıyık, Tacetdin. Harput Türkülerinde Dinî Unsurlar. Bursa: Emin Yayınları, 2021.
• Binyazar, Adnan. Âşık Veysel. İstanbul: Tel Yayınları, t.y.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. 3. Basım. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Cömert, Eray. Millî Kültür Taşıyıcılığında Usta Malı Çalıp Söyleme Geleneği Temsilcisi Olarak Âşık Veysel. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Çerkezoğlu, Esra. Âşık Veysel Şatıroğlu’nun Şiirlerinde Din ve Dindarlık. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. 4. Basım. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 1994.
• Güç, Ahmet. “Kurban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/433-435. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 03 Temmuz 2023. https://sozluk.gov.tr
• Gürçay, Serdar. “Âşık Veysel’in Senlik Benlik Nedir Bırak Şiiri Yolojik Eleştiri Edebiyat Kuramı Açısından İncelenmesi”. Aydın Toplum ve İnsan Dergisi 2/3 (2016).
• Gürkan, Salime Leyla. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Harman, Ömer Faruk. “Îsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/465-472. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/56-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-eser. Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî ve Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1963.
• Kaptan, Zekeriya - Yurduşen, Yasemin. “Âşık Edebiyatı Halk Şiirindeki Eğitsel ve Öğretisel Unsurlar (Âşık Veysel Örneği)”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 3/5 (2013).
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Kılavuz, A. Saim. İslâm Akaidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• Koca, Salim. “Türkler ve İslâmiyet”. Erdem. 8/22 (Ocak 1996), 263-286.
• Komisyon. İlmihal. 2 Cilt. İstanbul: İSAM, 2000.
• Korkmaz, Esat. Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. 2. Basım. İstanbul: Ant Yayınları, 1994.
• Köktürk, Şahin. “Âşık Veysel’de Vahdet-i Vücut Anlayışı”. Turkish Studies 9/4 (Spring 2014).
• Kubbealtı Lugati. Erişim 07 Ağustos 2023. http://lugatim.com
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Milli Kütüphane Başkanlığı. Âşık Veysel Bibliyografyası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-Vasît. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûku’d-Düveliyye, 4. Basım, 1425/2004.
• Oy, Aydın. “Âşık Veysel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/6. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özervarlı, M. Sait. “Melek (İslâm İnancında Melek)”. 29/40-42. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Öztürk, Mustafa. “Zülkarneyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/564-567. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Sami, Şemseddin. Kamus-i Türkî. Dersaâdet: İkdam Matbaası, 1318/1901.
• Şahin, M. Süreyya. “Cin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/5-8. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Şatıroğlu, Âşık Veysel. Dostlar Beni Hatırlasın -Bütün Şiirleri-. Düz. Ümit Yaşar Oğuzcan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1971.
• Tefazzülî, Ahmed. “Enûşirvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/255. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. nşr. Ali Dahrûc – Abdullah Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tikdemir, Hakan. “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Dinî Tasavvufi Bir Unsur Olarak Toprak”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 12 (Eylül 2023).
• Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Toprak, Burhan. Yunus Emre Divanı. 3. Basım. İstanbul: Odunpazarı Belediyesi Yayınları, 2006.
• Tutu, Sıtkı Bahadır. Âşık Veysel Şatıroğlu (Hayatı, Eserleri ve Müzik Kimliği). İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Tümer, Günay - Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1993.
• Türkülü Yürekler. “Aşık Veysel: Atatürk'e Ağıt (Ağlayalım Atatürk'e)”. YouTube. Yayın Tarihi 25 Ekim 2017. https://www.youtube.com/watch?v=hNe7Pw-8y7w
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Peygamber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/257-262. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yaylagül, Nilüfer Korkmaz - Kurtaslan, Hazan. “Halk Kültüründe Ömür Söylemi: Âşık Veysel Türküleri Örneği”. Folklor Akademi Dergisi 5/3 (2022).
• Yılmaz, Sabri - Çalkan, Ramazan. “Duygu ve Düşüncelerin Dili Türküler Üzerinden Anadolu Halkının Kader Algısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11/60 (2018), 1328-1338.