Hanefî Mezhebine Göre İtikâf İbadeti

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 309 - 341, 30.06.2024

Ramazan Çöklü

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1448823

Öz

İslâm fıkhının temel paydalarından biri, ibadetlerdir. İnsanın bir ömür boyu devam eden kulluk serüveni ancak ibadetler ile anlam kazanır. Fani dünya hayatında aslî görevini gerektiği şekilde yerine getirmek isteyen insa-noğlunun icra ettiği ibadetlerden biri de itikâftır. Öyle ki kul itikâfta inzivaya çekilir, dünyalık zevk ve arzulardan arınarak Rabbine yanaşır. Böyle bir ibadetin maksadına ulaştırması için şartlarıyla ve rükünleriyle birlikte icra edilmesi gerekir. İşte bu araştırmada Hanefî mezhebine göre itikâf ibadetiyle ilgili meseleler açıklanmıştır. Başta Hanefî mezhebi imamları olmak üzere pek çok fakihin görüşüne yer verilmiştir. Bir mezhebin itikâf ibadetiyle ilgili görüşlerinin derli toplu ve detaylı bir şekilde incelendiği ilk Türkçe akademik çalışmalardan olan bu araştırma, meselelerin fıkıh usulündeki dayanaklarıyla birlikte açıklanması nedeniyle ayrıca önemlidir. Araştırma boyunca Hanefî mezhebinin fıkıh kaynakları kullanılmış, fakihlerin aynı görüşte olduğu meseleler konuyu deliliyle birlikte açıklayan ve usuldeki dayanağını ortaya koyan kaynaktan verilmiştir. Bunun yanı sıra meselelerin temelinde yer alan ve fakihlerin ihtilaf etmesine neden olan rivayetler ile usul konularına değinilmiştir. Araştırmada önce itikâfın tanımı yapılmış, akabinde hükmü ve kısımları açıklanmıştır. Ardından itikâfın şartlarının incelendiği araştırmada son olarak itikâfı bozan şeylere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, İbadet, Hanefî, İtikâf

Itikāf Worship According to The Ḥanafī School of Law

Öz

One of the basic denominators of Islamic jurisprudence is worship. Man's lifelong adventure of servitude gains meaning only through worship. I’tikāf is one of the acts of worship performed by human beings who want to fulfill their essential duties in this mortal world. In such a way that the servant retreats in seclusion in i’tikāf and approaches his Lord, free from worldly pleasures and desires. For such an act of worship to fulfill its purpose, it must be performed with its conditions and rituals. In this study, the issues related to the worship of i’tikāf according to the Ḥanafī school are explained. The opinions of many jurists, especially the imams of the Ḥanafī sect, are included. This research, which is one of the first Turkish academic studies to examine the views of a sect on the worship of i’tikāf in a comprehensive and detailed manner, is also important because it explains the issues together with their basis in the usūl al-fiqh. Throughout the research, the fiqh sources of the Ḥanafī school were used, and the issues that the jurists agreed on were given from the source that explained the issue with its evidence and revealed its basis in the methodology. In addition, the narrations and procedural issues that are at the basis of the issues and that cause the jurists to disagree are mentioned. First, the definition of i’tikāf was made, then its ruling and its parts were explained. Then, the conditions of i’tikāf are examined and finally, the things that violate i’tikāf are analyzed.

Anahtar Kelimeler

al-Fiqh, Usūl al-Fiqh, Worship, Ḥanafī, I’tikāf

Kaynakça

• Abdülkerîm b. Abdullah el-Hudayr. Ahkâmü’s-sıyâm ve’l-kıyâm ve’l-i‘tikâf ve zekâti’l-fıtr. Riyad: Meâlimü’s-Sünen, 1439/2018.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1420/2000.
• Bâbertî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. el-'İnâye fî şerhi’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l- Fikr, 1489/1970.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Mu-hammed Abdülkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Medine: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdülaziz. el-Muhîtü’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405/1984.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsme-tullâh İnâyetullah Muhammed vd. 8 Cilt. Medine: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füsûl fi’l-usûl. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 2 Cilt. 2. Basım. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Cihangir, Evcan. Fıkıhta İ‘tikâf, Sivas’lı Numan Efendi ve İ‘tikâfa Dair Risalesi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1424/2004.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Ezherî el-Herevî. Tehzîbü’l-luga. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 1422/2001.
• Ebû Serî Muhammed Abdülhâdî. Ahkâmü’s-savm ve’l-i‘tikâf. Riyad: Mektebe-tü’l-Harameyn, 1405/1985.
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. el-Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Haddâdî, Ebû Bekir b. Alî b. Muhammed el-Yemenî el-Hanefî. el-Cevheretü’n-neyyire ʿalâ Muhtasari’l-Kudûrî. 2 Cilt. b.y.: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322/1904.
• Hâlid b. Alî el-Müşeykıh. Ahkâmü’l-i‘tikâf. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1430/2009.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımeşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câmiʾi’l-bihâr. thk. Abdülmünʿim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz ed-Dımeşkî. Reddü’l-muhtâr ʿalâ’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd el-Ezrî el-Basrî. Cemheretü’l-luga. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l- İlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdilhamîd b. es-Sîvâsî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1389/1970.
• İbnü’l-Mukrî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-İsfahânî. el-Mu‘cem. thk. Ebû Abdirrahmân Âdil. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1998.
• İbn Nüceym, Sirâcuddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekāik. thk. Ahmed Azv İnâye. 3 Cilt. b.y.: y.y., 1422/2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekāik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mesʿûd b. Ahmed el-Hanefî. Bedâiʿu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kılıç, Ünal. “Numan Efendi’nin Risaletü’l-İ‘tikafiyye Risalesi’nin Metot ve Muhteva Bakımından İncelenmesi”. Kültür Tarihimizde Sivaslı Bir Aile Sarıhatipzadeler. ed. Alim Yıldız. 301-312. Sivas: Buruciye Yayınları, 2011.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr el-Fergānî. Bidâyetü’l-mübtedî fî fıkhi’l-İmâm Ebî Hanîfe. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Muhammed Ali Sabah, ts.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ebû Bekr el-Fergānî. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Tallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl Abdullâh b. Mahmûd el-Hanefî. el-İhtiyâr li taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-Halebî, 1356/1937.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde b. İbrâhîm el-Guneymî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyîddîn Abdül-hamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Muhammed Akle. Ahkâmü’s-sıyâm ve’l-i‘tikâf. Amman: Mektebetü’r-Risâleti’l-Hadîse, 1406/1985.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmün'im Şelebî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Semerkandî, Alâüddîn Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1414/1994.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Şener, Mehmet. “İ’tikâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/457-459. İstanbul: TDV, 2001.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. 5 Cilt. Lahor: İdâretu’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, ts.
• Şeyhîzâde, Abdurrahmân b. Muhammed b. Süleymân Dâmâd Efendî. Mec-maʿu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l- ebhur. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tahâvî, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Sadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: İSAM, 1995/1416-1998/1418.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Yenen, İbrahim. “Kişilik ve Karakter Oluşumunda ‘İtikâf’ İbadeti”. 2/475-486. Ordu: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Yılmaz, Fatih Mehmet. “Hadislerde İtikâf”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi Ö1 (2023), 239-270.
• Zeylaî, Osmân b. Alî b. Mehcen Fahruddîn el-Hanefî. Tebyînü’l-hakāîk şerhu Kenzi’d-dekāik ve Hâşiyeti’ş-Şelebî. Kahire: el-Matbaatu’l-Kübrâ’l-Emîrîyye, 1313/1895.