Evaluation of some productivity characteristics of Azerbaijan hazelnut orchard soils

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 79 - 95, 09.06.2024

Ayhan Horuz , Ümit Serdar , Fagan Aghayev , Burak Akyüz

https://doi.org/10.33409/tbbbd.1477937

Öz

One of the factors affecting the yield in hazelnut production is soil properties. In order to sustainable cultivation of hazelnut, which is a strategic plant, fertilization must be done according to the results of soil analysis. In this study, a total of 37 soil samples were taken from 0-30 cm soil depth in Balakən, Zaqatal, Qax, Oguz-Qəbələ, and Xachmaz provinces, where hazelnut is intensively cultivated in Azerbaijan. In the study, soil properties and their nutrient contents were evaluated, and their relationships eachother were determined. According to the results of soil analysis, it was determined that most of the soils of the region were neutral reaction and nonesaline, good in organic matter, low in lime, deficient in NO3-N, available P, exchangeable K, and available B, very low in available Zn content. Still, there were areas with excess, low to medium levels of exchangeable Ca and Mg; sufficient in available Fe, but some areas were deficient or had hydromorphic problems. According to the samples examined, 18.92% of the soils were slightly acid and 62.16% neutral reaction, 100% of the soils had low EC value and nonesaline, 70.28% were lime-free and low lime, 81.08% contained medium and high levels of OM. It was found that 100% of the soils were 100% in terms of NO3-N and P coverage, 75.68% in terms of K coverage, 48.65% in terms of Ca, 51.36% in terms of Mg, 56.76% in terms of Zn, 21.62% in terms of Fe at deficiency risk level and 83.79% in terms of B at low and insufficient levels. On the other hand, 10.81% were found to be at hydromorphic risk level in terms of Fe content, 2.70% in terms of Ca, 13.5% in terms of Mg, and 13.51% in terms of Zn. As a result of the relationships between some soil properties and nutrient contents, it was concluded that the increase in pH, OM, and lime content may cause an increase in P, K, Ca, Mg, and B contents of soils and a partial decrease in Fe and Zn contents. As a result, it was recommended that fertilizers containing N, P, K, Mg, Fe, Zn, and B should be applied in hazelnut orchards in Azerbaijan.

Anahtar Kelimeler

Hazelnut, soil feature, nutrient element, classification, evaluation

Azerbaycan fındık bahçesi topraklarının bazı verimlilik özelliklerinin değerlendirilmesi

Öz

Fındık üretiminde verim üzerine etki eden faktörlerden biri toprak özellikleridir. Stratejik bir bitki olan fındıkta yetiştiriciliğin sürdürülebilir olması için gübrelemenin toprak analiz sonuçlarına göre yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada Azerbaycan’da yoğun olarak fındık tarımı yapılan Balakən, Zaqatal, Qax, Oğuz-Qəbələ ve Xaçmaz yörelerinde 0-30 cm toprak derinliğinden toplamda 37 adet toprak örneği alınmıştır. Çalışmada toprakların bazı özellikleri ile besin element kapsamları değerlendirilerek aralarındaki ilişkiler belirlenmiştir. Toprak analiz sonuçlarına göre bölge topraklarının büyük bir çoğunluğunun nötr reaksiyonda ve tuzsuz, organik maddece iyi, az kireçli, NO3-N, yarayışlı P, değişebilir K ve yarayışlı B kapsamları noksan, yarayışlı Zn kapsamı çok az - yeterli arasında olmakla birlikte fazla olan alanların bulunduğu, değişebilir Ca ve Mg kapsamı düşük-orta seviyede, yarayışlı Fe kapsamı yeterli olmakla birlikte bazı alanların noksan veya hidromorfik problemli olduğu belirlenmiştir. İncelenen örneklere göre toprakların %18.92’si hafif asit ve %62.16’nötr reaksiyonda, %100’ünün düşük EC değerine sahip ve tuzsuz olduğu, %70.28’i kireçsiz ve az kireçli olduğu, %81.08’i orta ve yüksek seviyede OM kapsadığı tespit edilmiştir. Toprakların NO3-N ve P bakımından %100’ü, K bakımından %75.68’i, Ca bakımından %48.65’i, Mg bakımından %51.36’sı, Zn bakımından %56.76’sı, Fe bakımından %21.62’si noksanlık riski seviyesinde ve B bakımından %83.79’u az ve yetersiz seviyelerinde bulunmuştur. Diğer taraftan Fe kapsamı bakımından %10.81’i hidromorfik riskli, Ca bakımından %2.70, Mg bakımından %13.5 ve Zn bakımından %13.51’i fazla seviyede bulunmuştur. Toprakların bazı özellikleri ile besin element kapsamları arasında incelenen ilişkiler sonucunda pH, OM ve kireç miktarının artmasının toprakların P, K, Ca, Mg ve B kapsamlarında artışa, Fe ve Zn kapsamlarında ise kısmi bir azalmaya neden olabileceği kanaatine varılmıştır. Sonuç olarak, Azerbaycan’da fındık yetiştirilen bahçelerde N, P, K, Mg, Fe, Zn ve B içeren gübrelerin verilmesi tavsiye edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fındık, toprak özellikleri, besin elementleri, sınıflandırma, değerlendirme

Teşekkür

Bu çalışma Azerbaycan Tarım Bakanlığı ve FAO iş bilirliği ile yürütülen UTF/AZE/016/AZE kodlu “Catalysing the Efficiency and Sustainability of Azerbaijan’s Hazelnut Sector – HAZER” projesi kapsamında desteklenmiştir. Yazarlar ilgili kuruluşlara destekleri için teşekkür ederler.

Kaynakça

• Adiloğlu A, Adiloğlu S, 2004. An investigation on nutritional problems of hazelnut (Corylus avellana) grown in acid soils of Turkey. Pak. J. Biol. Sci., 7(8): 1433-1437.
• Aimrun W, Amin MSM, Ahmad D, Hanafi MM, Chan CS, 2007. Spatial variability of bulk soil electrical conductivity in a Malaysian paddy field: Key to soil management. Paddy Water Environment, 5: 113-121.
• Akça MO, Türkmen F, Taşkın MB, Soba MR, Öztürk HB, 2015. Ankara üniversitesi Kalecik araştırma ve uygulama çiftliği topraklarının verimlilik durumlarının incelenmesi. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 3(2): 54 - 63.
• Aktaş M, 1994. Bitki besleme ve toprak verimliliği, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları No: 1361, 395 s., Ankara
• Aydemir ÖE, Akgün M, Özkutlu F, 2021. Fındık tarımı yapılan toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile verimlilik durumlarının belirlenmesi. Toprak Su Dergisi, 10(1): 23-34
• Aydın Ş, İrget ME, Karakurt R, 2000. Bartın yöresi fındık bahçelerinin beslenme durumu, Anadolu J. of AARI, 10(2): 139-157.
• AzStat, 2024. URL: https://www.stat.gov.az/source/agriculture/.
• Bagshaw J, Moody P, Pattison T, 2010. Soil health for vegetable production in Australia - Part 4: Measuring soil health. The State of Queensland. Department of Employment. Economic Development and Innovation. Bayramova DB, Ehmedi PH, 2000. Azərbaycanda fındıq bitkisinin becərilməsi və gübrələnməsi. Təknur. 82 s. Bakü.
• Beyhan, N, Demir, T, Sürücü, A, 1998. Farklı azot dozlarının Palaz fındık çeşidinde verim, meyve kalitesi ve beslenme üzerine etkisi. OMÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(1): 1-13
• Boccacci P, Aramini M, Valentini N, Bacchetta L, Rovira M, Drogoudi P, Silva AP, Solar A, Calizzzano F, Erdogan V, Cristofari V, Ciarmiello LF, Contessa C, Ferreira JJ, Marra FP, Botta R, 2013. Molecular and morphological diversity of on-farm hazelnut (Corylus avellana L.) landraces from southern Europe and their role in the origin and diffusion of cultivated germplasm. Tree Genet Genomes, 9: 1465-1480
• Bremner JM, Mulvaney CS, 1982. Nitrogen-Total. In: A.L. Page. R.H. Miller (Eds). Methods of soil analysis. Part 2. 2nd ed. Agron. Monogr. 9. ASA and SSSA. Madison. WI. pp: 595-624.
• Ceferov Mİ, 1982. Torpaqşünaslıq. Maarif. 221 s. Bakü
• Coşkun N, 2010. Fındık bahcelerinde toprak ve ürünlerdeki mikro element dağılımının ve aralarındaki korelasyonun incelenmesi Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Courtney R, Mullen G, 2008. Application of high copper and zinc compost and its effects on soil properties and growth of Barley. Commun. Soil Sci. Plant Anal., 39: 82-95.
• Cristofori V, Pica AL, Silvestri C, Bizzarri S, 2019. Phenology and yield evaluation of hazelnut cultivars in Latium region. Acta Hortic., 1226: 123-130.
• Çimrin KM, Boysan S, 2006. Van yöresi tarım topraklarının besin elementi durumları ve bunların bazı toprak özellikleri ile ilişkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 16(2): 105-111.
• Dengiz O, Özyazıcı MA, Sağlam M, 2015. Multi-criteria assessment and geostatistical approach for determination of rice growing suitability sites in Gokirmak catchment. Paddy and Water Environment, 13(1): 1-10
• Düzgüneş O, Kesici T, Kavuncu O, Gürbüz F, 1987. Araştırma ve deneme metotları (İstatistik metotları-II). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 1021. 381s., Ankara.
• Ekmekçi E, Apan M, Kara T, 2005. Tuzluluğun bitki gelişimine etkisi. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(3): 118-125. Erdoğan V, Mehlenbacher SA, 2000. Interspecific hybridization in hazelnut (Corylus). Journal of American Society for Horticultural Sciences, 125: 489–497.
• FAO, 1990. Micronutrient assessment at the Country Level: An international study.FAO Soil Bulletin by Mikko Sillanpaa. Rome FAOSTAT, 2024. URL: https://www.fao.org/faostat/en/#home
• Fawzi AFA, El-Fouly MM, 1980. Soil and leaf analysis of potassium in different areas in Egypt. International workshop Role of potassium in crop production, 73-80, 20-22 Kasım 1979.
• Genç Ç, Sarıhan S, 1976. Fındıkta dikimden önce bir defada verilen normal ve aşırı miktarlardaki kireç ve şlam’ın fındığın verim ve kalitesine etkileri üzerinde bir araştırma. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü, Proje No: 111- 035-I-280, Giresun
• Güneş A, Alpaslan M, İnal A, 2000. Bitki besleme ve gübreleme. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayın No:1514, Ders Kitabı, 467, Ankara.
• Horuz A, 1996. Terme-Ünye fındık bahçesi topraklarının besin element durumu ve bunların bazı toprak özellikleriyle olan ilişkileri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Horuz A, 2002. Bafra ve Çarşamba ovalarında toprakların azot durumlarını belirlemekte kullanılan bazı kimyasal yöntemlerin mısır bitkisi yetiştirerek tarla denemeleriyle kalibrasyonları. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Horuz A, Dengiz O, 2018. Terme yöresi alüviyal arazilerde yetiştirilen çeltiğin bazı fiziko-kimyasal toprak özellikleriyle besin element kapsamı arasındaki ilişkiler. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 33(1): 58-67.
• Jackson ML, 1967. Soil chemical analysis. Hall of Englewood Cliffs, New Jersey, USA.
• John MK, Chuah HH, Neufeld JH, 1975. Application of improved azomethine-H method to the determination of boron in soils and plants. Anal. Lett., 8: 559-568.
• Kacar B, 1970. Estimation of plant available phosphorus by the combination of different H2SO4 and NH4F concentration in the Çukurova soils. Annales de L’Universite D’Ankara. Tome X. pp. 103-131. Ankara.
• Kacar B, 1995. Bitki ve toprağın kimyasal analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim. Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları. 466 s. Ankara.
• Kacar B, Katkat V, 2009. Bitki besleme. Nobel yayınları, Ankara, 659 s
• Karaman MR, Şahin S, Geboloğlu N, Turan M, Güneş A, Tutar A, 2012. Hümik asit uygulamalaması altında farklı domates çeşitlerinin (Lycopersicon esculentum L.) demir alım etkinlikleri. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 14(1): 301-308.
• Kaya B, Uygur V, 2019. Kireçli anamateryal üzerinde oluşan topraklarda çinko adsorpsiyonu ve toprak özellikleriyle ilişkileri. Ziraat Fakültesi Dergisi, 14(2): 156-165.
• Leskovar D, Othman YA, 2018. Organic and conventional farming differentially influenced soil respiration, physiology, growth and head quality of artichoke cultivars. J. Soil Sci. Plant Nutr., 18(3): 865-880.
• Lindsay WL, Norvell WA, 1978. Development of a DTPA test for zinc, iron, manganese and copper. J. Soil Sci. Am., 42: 421-428.
• Loué A, 1986. Les Oligo-elements en Agriculture. Agri-Nathan Intenational. Paris.
• McCauley A, Jones C, Olson-Rutz K, 2017. Soil pH and organic matter http://landresources.montana.edu/nm/documents/NM8.pdf.
• Memmedov QŞ, 2007. Torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyasının esasları, Ali məktəblər üçün dərslik, Bakü. Elm., 383.
• Olsen SR, Cole CV, Watanabe FS, Dean LA, 1954. Estimation of available phosphorus in soils by extraction with sodium bicarbonate. U.S. Dep. Of Agric. Circ. p. 939.
• Olsen SR, Sommers LE, 1982. Phosphorus. p. 403- 430. In A.L Page et al. (ed.) Methods of soil analysis. Part 2. 2nd ed. Agron Monogr. 9. ASA and SSSA. Madison. W
• Özbek N, 1981. Meyve ağaçlarının gübrelenmesi. Tarım Bakanlığı Yayınları, 244-254, Ankara
• Özdemir N, Durmuş ÖT, Durmuş M, Ekberli İ, 2016. Organik düzenleyici uygulamalarının farklı ph düzeylerine sahip topraklarda yarayışlı çinko içeriğine etkisi. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 4(2): 83-88
• Özkutlu F, Aydemir ÖE, Akgün M, Özcan B, 2019. Ordu ilinde fındık (Corylus avellana L.) tarımı yapılan toprakların çinko (Zn) beslenme durumu ve potansiyel beslenme problemlerinin belirlenmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 8(Özel Sayı), 131-140.
• Özyazıcı G, Özdemir O, Özer SP, Kalcıoğlu Z, 2014. Kireçleme materyali olarak kullanılan şeker sanayi atığı şlamın çay bitkisinin verim, kalite ve toprak özelliklerine etkisi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 1(1): 43-54.
• Özyazıcı MA, Dengiz O, Aydoğan M, 2013. Çay yetiştirilen tarım topraklarının reaksiyon değişimleri ve alansal dağılımları. Toprak Su Dergisi, 2(1): 23-29.
• Özyazıcı MA, Özyazıcı G, Dengiz O, 2011. Determination of micronutrients in tea plantations in The Eastern Black Sea Region, Turkey. Afr. J. Agric. Res., 6(22): 5174-5180.
• Özyazıcı MA, Dengiz O, Aydoğan M, Bayraklı B, Kesim E, Öztekin U, Ünal E, 2016. Orta ve Doğu Karadeniz bölgesi tarım topraklarının temel verimlilik düzeyleri ve alansal dağılımları. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 31(1): 136-148.
• Rasheed AG, Razaq I, Al-Kaysi S, 2017. Organic matter addition and zinc status in calcarous soil of Iraq. Iraqi J. of Agric. Sci., 48: 71-79.
• Richards LA, 1954. Diagnosis and improvement of saline and alkali soils (No. 60). US Government Printing Office.
• Sağlam M, Dengiz O, Özyazıcı MA, Erkoçak A, Türkmen F, 2014. Faktör analizi ile minimum veri setinin oluşturulması ve haritalanması: Samsun ili örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 133-144.
• Saltalı K, Güneş E, Bilir B, 2020. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde antep fıstığı yetiştirilen bazı alanların topraklarında borun (b) kimyasal fraksiyonları ve toprak özellikleri ile ilişkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 23(6): 1656-1662.
• Sarımehmet M, Mahmutoğlu H, 1991. Çayın gübrelenmesi ile ilgili bazı görüş ve öneriler. ÇayKur Dergisi, Yıl:4, Sayı:16
• Serdar U, Horuz A, Demir T, 2005. The effects of B-Zn fertilization on yield, cluster drop and nut traits in hazelnut. J. Biol. Sci., 5(6): 786-789
• Soil Survey Laboratory, 1992. Procedures for collecting soil samples and methods of analysis for soil survey. Soil Surv. Invest. Rep. I. U.S. Gov. Print. Office, Washington D.C. USA.
• Soil Survey Staff, 1993. Soil survey manuel. USDA Handbook No:18. Washington. USA.
• Suarez DL, Vaughan PJ, 2001. FAO-salinity laboratory SWS model. Research Report No. 147, 1-79.
• Tanji KK, 1996. Agricultural salinity assessment and management. ACSE Manuals and Reports on Engineering Practice No.71, New York.
• Tarakçıoğlu C, Yalçın SR, Bayrak A, Küçük M, Karabacak H, 2003. Ordu yöresinde yetiştirilen fındık bitkisinin (Corylus avellana L.) beslenme durumunun toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1): 13-22.
• Turan M, Horuz A, 2012. Bitki beslemenin temel ilkeleri. Bitki Besleme, 123-347.
• Turan MA, Katkat AV, Özsoy G, Taban S, 2010. Bursa ili alüviyal tarım topraklarının verimlilik durumları ve potansiyel beslenme sorunlarının belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 24(1): 115-130
• Uçgun K, Kelebek C, Cansu M, Altındal M, Yalçın B, 2019. Toprak pH’sını etkileyen bazı materyallerin hububat tarımında kullanımı. Toprak Su Dergisi, 94-100.
• Ülgen N, Yurtsever N, 1995. Türkiye gübre ve gübreleme rehberi (4. Baskı). T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları. Genel Yayın No: 209. Teknik Yayınlar No: T.66. 230 s. Ankara
• Wolf B, 1971. The determination of boron in soils extracts, plant materials, composts, manures, water and nutrient solution. Soil Sci. Plant Anal., 2(5): 363-374.
• Yılmaz E, Tuna AL, Bürün B, 2011. Bitkilerin tuz stresi etkilerine karşı geliştirdikleri tolerans stratejileri. C.B.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 7(1): 47-66.
• Yurtsever N, Alkan B, 1975. Karadeniz bölgesi topraklarının fosfor ihtiyaçlarının tayininde kullanılan bazı toprak analiz metodlarının tarla denemeleriyle kalibrasyonu üzerinde bir araştırma. TÜBİTAK Tarım ve Orman Araştırma Grubu Yayınları, Genel Yayın No: 220, Teknik Yayınlar No: 36, Ankara