İdil (Şırnak) kuzeyinin jeomorfolojik özellikleri

Yıl 2016, Sayı: 66, 11 - 17, 06.04.2016

Muzaffer Siler , Mustafa Taner Şengün

https://doi.org/10.17211/tcd.72734

Öz

İdil, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle Bölümünde yer alan ve Şırnak iline bağlı bir ilçedir. Bu saha aynı zamanda Mardin Eşiği olarak bilinen platonun doğu kesimine karşılık gelmektedir. İnceleme alanında, Eosen dönemine ait neritik kireçtaşı, killi kireçtaşı ve dolomit gibi ardalanmaların oluşturduğu Midyat grubu kayaçlar ile Alt Eosen dönemine ait marn, kumtaşı, kiltaşı, ve konglomera gibi kayaçlardan meydana gelen Gercüş formasyonu yayılış göstermektedir. Bu yapılardan özellikle yataya yakın bir duruşta olan Midyat formasyonu üzerine, Kuvaterner başlarındaki volkanik aktivite sonucunda uyumsuz olarak gelen ultrabazik karakterli bazaltlar, sahadaki diğer geniş yayılış alanına sahip kayaç gurubudur. Mardin eşiğinin doğu kesimine karşılık gelen bu alandaki en önemli akarsular Dicle Nehri ve onun yan kolu olan Cehennem Dere’dir. Bu akarsuların vadileri, yapısal ve jeomorfolojik özellikler açıdan oldukça dikkat çekici şekiller barındırmaktadır. İnceleme alanında görülen jeomorfolojik şekillerden aşınım platformları, korniş, şev, büt ve kanyon vadiler tipik özelliktedirler. Bu saha aynı zamanda ülkemizin en belirgin gömük mendereslerinin görüldüğü ve karakteristik özellikleri ile de göze çarpan bir alandır. İnceleme alanı, bugünkü jeomorfolojik ve hidrografik görünümünü, Kuvaterner başlarındaki volkanik aktiviteler ve ardından meydana gelen dikey yönlü yükselmelerin sonucunda kazanmıştır. Bu özellikleri ile İdil kuzeyi, ülkemizin jeopark olma niteliğini taşıyan önemli sahalardan biridir. Bu çalışmada, Türkiye’nin az bilinen sahalarından biri olan İdil çevresinin jeomorfolojik özelliklerinin ortaya konulması ve doğal güzelliklerinin tanıtılarak ülke turizmine kazandırılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimleler: İdil, Dicle Nehri, Cehennem Deresi, Jeomorfoloji, Jeopark

Geomorphological features of north of İdil (Şırnak)

Öz

İdil is a district of Şırnak where situated in the Tigris Subregion of the Southeastern Anatolia Region. This area corresponds to eastern part of Plateau which is also known as the Mardin Brink. In the studied area, The Midyat Group rocks of Eocene period which formed by neritic limestone, argillaceous limestone and dolomite alternations and The Gercüş formation of Lower Eocene period which formed by marn, sandstone, claystone, and conglomerate rocks show spread. In this structures, ultrabasic basalts that occurred a result volcanic activity of Early Quaternary covered onto especially the Midyat formation which has a nearly horizontal position are Stone group which has the other widest distrubited area. The most important rivers in this area that corresponding to the eastern part of Mardin brink are Tigris river and its tributary Cehennem brook. The valleys of these streams is hosting quite remarkable shapes in terms of structural and geomorphological features. In geomorphological shapes that shown in the studied area: structural platforms, cornice, slope, butene and canyons valleys have typical features. This field is an area that also has shown one of the most appereant buried meanders in our country and stands out with its characteristics. Research area gained its present geomorphological and hydrographic view as a result of volcanic activities  and the following vertically oriented rises in Early Quaternary. With these features of north İdil, there is one of the most considerable areas that has the status of being a geopark in our country. At this study, exposing geomorphological characteristics of environs of İdil where is one of less-known areas of Turkey and gaining that area to our country’s tourism by presenting its naturalness has intended.

Kaynakça

• Erinç, S. (2002). Jeomorfoloji I, DER Yayınları No: 284, İstanbul
• Erol, O. (1979). “Türkiye’de Neojen ve Kuvaterner Aşınım Dönemleri, Bu Dönemlerin Aşınım Yüzeyleri ile Yaşıt (Korelen) Tortullara Göre belirlenmesi”, Jeomorfoloji Dergisi, No 8, Ankara
• Erol, O. (1983). “Türkiye'nin Jeomorfolojik ve Neotektonik Gelişimi”, Jeomorfoloji Dergisi S.11, Sf: l-22, Ankara
• İlhan, E. (1969). “Türkiye Tektoniğinin Jeomorfolojisi ile İlişkisi”, Jeomorfoloji Dergisi, No: 1
• Hoşgören, M. Y. (1993). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri, İ.Ü. Edb. Fak. Yay. No: 3132, İstanbul
• MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi. (2007). 1/100.000 Ölçekli Mardin N47 paftası İzahnamesi
• Şaroğlu, F. (1986). “Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi” MTA Dergisi, No: 106
• Şengör, A. M. C. (1980). “Türkiye’nin Neotektoniğinin Esasları”, Türk. Jeoloji Kurultayı Konferanslar Serisi Yayınları, No: 2
• Tolun, N. (1960). “Güneydoğu Anadolu’nun Stratigrafisi ve Tektoniği” İst. Üniv. Fen Fak. Mec. XXXV, S.3-4, İstanbul
• Özgen, N., Tonbul, S., Karadoğan., S. (2005). “Siirt Ve Yakın Çevresinde Jura Tipi Kıvrımlı Yapı Reliefi”, Ulusal Coğrafya Kongresi-2005, Türk Coğrafya Kurumu-İstanbul Üniv, 29-30 Eylül 2005, 621-631, İstanbul.
• Yalçınlar, İ. (1985). Strüktüral Jeomorfoloji-I, İstanbul Ünv. Edebiyat Fak. Yay. No: 800, İstanbul
• http://idilmuftulugu.gov.tr/ilcemiz.pdf. Son erişim 2 Haziran 2013.
• http://www.cografya.gen.tr/egitim/fiziki/karstik-sekiller.htm. Son erişim 12 Nisan 2014.