Actual sedimantation and area-shoreline changes related to siltation effect in southwest Tortum Lake (Uzundere-Erzurum)

Yıl 2013, Sayı: 60, 49 - 66, 30.06.2013

İbrahim Kopar , Cemal Sevindi

Öz

Lake Tortum (Uzundere-Erzurum) is located in the eastern part of the Black Sea region. Actual sedimentation occurs in an area of 3.29 km² in southwest part of the lake and about 3.695.106 ton of suspended sediment carried to the lake every year gives rise to siltation. This event causes decrease in the water-holding capacity of the reservoir and thereby shortens its economic life. Based on field observations and photogrammetric methods, this study aims to draw attention to threat caused by sedimentation in Lake Tortum and discusses the problem on the basis of concrete evidences. In this context, actual sedimentation and alluvial formation processes are primarily focused. Secondly, the shoreline and areal changes acting for the last 63 years are presented. It is necessary to take urgent precautions against the siltation threat which affects Lake Tortum in the
mentioned field of research, showing very high degree of geodiversity.

Keywords: Tortum Lake, Actual sedimentation, Siltation, Erzurum, Turkey.

Anahtar Kelimeler

Tortum Lake, Actual sedimentation, Siltation, Erzurum, Turkey

Tortum Gölü’nün (Uzundere-Erzurum) güneybatısında aktüel sedimantasyon ve siltasyona bağlı alan-kıyı çizgisi değişimleri

Öz

Tortum Gölü (Uzundere-Erzurum), Karadeniz Bölgesi’nin Doğu Karadeniz Bölümü’nde yer almaktadır. Gölün güneybatısındaki 3,29 km2 lik bir alanda aktüel sedimantasyon olayımeydana gelmekte ve her yıl göle kadar taşınan yaklaşık 3,695.106 ton süspanse sediman siltasyona sebep olmaktadır. Bu durum gölün hacmini azaltmakta ve dolayısıyla ekonomik ömrünü tüketmektedir. Arazi gözlemleri ve fotogrametrik yöntemle hazırlanan bu çalışmada, Tortum Gölü’nü tehdit eden sedimantasyon sürecine dikkat çekilmesi ve sorunun somut bir şekilde ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda ilk olarak aktüel sedimantasyon ve alüvyal şekillenme süreci üzerinde durulmuştur. İkinci olarak 1947-2010 yılları arasındaki 63 yıllık devrede siltasyona bağlı olarak göle doğru büyüyen delta sahasındaki alan ve kıyı çizgisi değişimleri belgelenmiştir. Son derece yüksek jeoçeşitlilik gösteren araştırma sahasında Tortum Gölü’nün maruz kaldığı siltasyon tehdidine karşı acil önlemler alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Tortum Gölü, Aktüel sedimantasyon, Siltasyon, Erzurum, Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Tortum Gölü, Aktüel sedimantasyon, Siltasyon, Erzurum, Türkiye

Kaynakça

• KAYNAKLAR KAYNAKLAR KAYNAKLAR
• AKAR, R., MAKTAV, D. ve GÜNAL, N. (2012). “Göl Yüzeyi
• Değişimlerinin Belirlenmesinde Farklı Dijital Görüntü
• İşleme Tekniklerinin Kullanılması”. Havacılık ve Uzay
• Teknolojileri Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 4: 35-51, İstanbul.
• AKADENİZ, N. ve GÜVEN, İ. H. (2002). Maden Tetkik Arama Enstitüsü, 1/500.000 Ölçekli Jeoloji Haritaları Trabzon Paftası, Ankara.
• ATALAY, İ. (1979-1980). “Geomorphology of the Lake Tortum and Its Immediate Surroundings (NE Turkey)”, Review of the Geographical Institute of the University of İstanbul, İnternational Edition, Number: 17: 49-65, İstanbul.
• ATALAY, İ. (1982). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş, Bornova/İzmir: Ege Üniv. Edebiyat Fakültesi Yay., No: 9.
• ATALAY, İ. (1984). “Mescit Dağı’nın Glasiyal Morfolojisi”, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı: 2: 129-138, İzmir.
• ATALAY, İ. (1988). “The Geography of Tortum District (North-Eastern Journal, Volume: 4: 19-37, İzmir-Turkey. Agean Geographical
• AYGEN, T. (1983). “Doğal Değerlerimiz: Tortum Gölü ve Şelalesi”, İlgi Dergisi, Apa Ofset Basımevi, Yıl: 17, Sayı: 37: 19-21, İstanbul.
• AYHAN, E., KARSLI, F., TUNÇ, E. (2003). “Uzaktan Algılanmış Görüntülerde Sınıflandırma ve Analiz”, Harita Genel Komutanlığı, Harita Dergisi, Sayı:130: 32-46, Ankara.
• BARRAS, J., BEVILLE, S., BRITSCH, D., HARTLEY, S., HAWES, S., JOHNSTON, J., KEMP, P., KINLER, Q., MARTUCCI, A., PORTHOUSE, J., REED, D., ROY, K., SAPKOTA, S., and SUHAYDA, J. (2003). Historical and Projected Coastal Louisiana Land Changes: 1978-2050, USGS Open File Report 03-334, 39 p. (Revised January 2004).
• BAYDAR, O., ERDOĞAN, B., AKYÜREK, B., TOPÇAM, A., KENGİL, R., KORKMAZ, B., KAYNAR, A., ve SELİM, M. (1969). Yusufeli-Öğdem-Madenköy-Tortum Gölü ve Ersis Arasındaki Bölgenin Jeolojisi, MTA Derleme No: 5202, Ankara. BOZKUŞ, C. (1992). “Olur Stratigrafisi”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Sayı: 35, Cilt: 1: 103-119, Ankara. (Erzurum) Yöresinin
• BULUT, İ., ZAMAN, M., KOPAR, İ., ve ARTVİNLİ, E. (2008). “Göze Dağı (Yalnızçam Dağları) Kuzeybatısındaki Arsiyan Yaylasında Göller ve Yüzen Adalar”, Atatürk Üniv., Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 40: 133-153, Erzurum. CHARLTON, R. (2008). Fundamentals of Fluvial Geomorphology, New York-USA: Routledge Taylor & Francis Group.
• CHENA, S., CHENA, L., LIUA, Q., and LI, X.-TAN, Q. (2005). “Remote Sensing and GIS-Based Integrated Analysis of Coastal Changes and Their Environmental Impacts in Lingding Bay, Pearl River Estuary, South China”. Ocean & Coastal Management 48: 65–83.
• CHURCH, M. (2002). “Geomorphic Thresholds in Riverine Landscapes”, Freshwater. Biol. 47: 541– 558.
• CÜREBAL, İ., EFE, R. SOYKAN, A. ve SÖNMEZ, S. (2012). “Üç Boyutlu Modelleme Kullanılarak Siltasyon Miktarının Ölçülmesi: Çaygören Barajı Örneği”, III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, 4-6 Ekim 2012, Antakya.
• ÇELEBİ, H. (1972). “Memleketimizin Önemli Bir Sorunu “Toprak Erozyonu” Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 151-161.
• DEMİRALAN, İ. (1981). Toprakta Bazı Fiziksel Analiz Yöntemleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yay. No: 143.
• DOĞANAY, H. (1994). “Tortum Çağlayanı (Uzundere) ve Turistik Potansiyeli (Coğrafi Bir Tanıtım)”, Türkiye Kalkınma Bankası A. Ş., Turizm Yıllığı 1994: 76-92, Ankara.
• DUMAN, T. Y. (2009). “The Largest Landslide Dam in Turkey: Tortum Landslide”, Engineering Geology, Volume: 104: 66-79.
• ERTEK, A., HACIYAKUPOĞLU, S., WALLING, DES E., KARAHAN, G., ERGİNAL, A. E., ÇELEBİ, N., ve SAYGIN, H. (2004). “Sezyum-137 Radyonüklidinin Erozyon Araştırmalarında Kullanımı ve Türkiye’den Örnekler”, İ. Ü. Edebiyat Fak. Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, Sayı: 12: 47-62, İstanbul.
• FATIMAH, M. Y., and SHARR, H. A. (1982). “Siltation in Zoo Negara Lake”, Pertanica Journal 5 (2): 240-245.
• GABRIELS, D. (1999). “The Effect of Slope Length on the Amount and Size Distribution of Eroded Silt Loam Soils: Short Slope Laboratory Experiments on Interrill Erosion”, Elsevier Science B.V., Geomorphology 28: 169-172.
• GUARIGLIA, A., BUONAMASSA, A., LOSURDO, A., SALADINO, R., TRIVINGO, M. L., ZACCAGNINO, A., COLANGELO, A. (2006). “A Multisource Approach for Coastline Mapping and Identification of Shoreline Changes”, Annals of Geophysics 49-1: 294-305.
• GÜRESİNLİ, Y. Z. (1978). Tortum Gölü Su Toplama Havzasında Sedimantasyon Sorunu ve Kontrolü Üzerinde Bir Araştırma, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Toprak Bölümü, Doktora Tezi (Yayınlanmamış).
• GÜRESİNLİ, Y. Z. (1998). Türkiye’de Sedimantasyon Sorunu ve Kontrolü Üzerine Bir Araştırma (Teknik Rehber), Ankara: T.C. Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, teknik Araştırma ve kalite Kontrol Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• HUDSON, H. E., BROWN, C. B., SHAW, H.B., LONGWELL, J. S. (1949). Effect of Land Use on Reservoir Siltation, J. Am. Water Works Assoc., Page: 913– 932.
• JENSEN, R.J. (1996). Introductory Digital Image Processing, A Remote Sensing Perspective, 2’nd Edition, New Jersey, USA: Prentice Hall, Upper Saddle River.
• KARAHAN, F., KOPAR, İ., ORHAN, T. and ÇAKIR, E. (2011). “The Geopark Potential of Tortum Valley (Erzurum- Turkey) and its Surroundings”, Natural Environment and Culture in the Mediterranean Region II, Cambridge Scholars Publishing, 395-407, Newcastle- UK.
• KIVRAK, E., ve GÜRBÜZ, H. (2006). “Tortum Gölü’nün (Erzurum) Bentik Alg Florasının Mevsimsel Değişimi”, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3-4: 307-313, İzmir.
• KOPAR, İ. ve ÇAKIR, Ç. (2012). “Tortum Gölü (Uzundere- Erzurum) Kıyı Kuşağındaki Badlands Topografyası ve Peribacaları”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü I. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2012 (28-30 Mayıs)-Coğrafya-Bildiriler Kitabı: 1013- 1027, Erzurum.
• KOPAR, İ. ve SEVER, R. (2008). “Karagöl (Borçka-Artvin), Atatürk Üniversitesi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1: 21-38, Erzurum.
• LAHN, E. (1939). Tortum Gölü’nde Yapılan Jeolojik Tetkikata Ait Rapor, Ankara: MTA Rapor No: 806.
• LAHN, E. (1944). “Tortum Gölü ve Şelalesi”, Türk Coğ. Dergisi, Sayı: 5-6: 137-138, İstanbul.
• LAHN, E. (1946). Erzurum Vilayeti Dâhilinde Oltu ve Tortum Mıntıkalarında Görülen Toprak Kaymaları Hakkında Rapor, Ankara: MTA Rapor No: 1688.
• ÖZDEMİR, M. A. ve SUNKAR, M. (2003). “Keban Çayı Havzası’nda Doğal Ortam İnsan İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 129-146.
• PEKŞEN, N. (2006). Tortum Gölü Dolayındaki Titonik Fasiyesteki Kireçtaşlarının Biyostratigrafisi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış).
• PETTS, G. E. and GURNELL, A. M. (2005). “Dams and Geomorphology: Research Progress and Future Directions”, Elsevier Science B.V., Geomorphology 71: 27-47.
• SAYHAN, S. (1999). “Kızılırmak’ın Hirfanlı Baraj Gölüne Döküldüğü Mevkide Aktüel Sedimantasyon ve Alüvyal Şekillenme Süreci”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 34’den Ayrı Basım: 419-443, İstanbul.
• SMITH, J. (2006). The Fact on File Dictionary of Earth of Science, Revised Edition-2, Page: 1-388.
• ŞENGÜN, M. T. (2001). “Barajların Çevresel Etkileri ve Keban Barajı Örneği”, IV. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi 2001 (5-8 Ekim), Bodrum, 291-298.
• TAĞIL, Ş. ve CÜREBAL, İ. (2005). “Altınova Sahilinde Kıyı Çizgisi Değişimini Belirlemede Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2: 51-68, Elazığ.
• TARHAN, F. (1996). Mühendislik Jeolojisi Prensipleri, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Genel Yayın No: 145, Fakülte Yayın No: 41.
• THOMAS, D. S. G. and GOUDIE, A. (2000). The Dictionary of Physical Geography, Blackwell Publishing Third Edition.
• YILDIRIM, A. (2006). “Karakaya Barajı ve Doğal Etkileri”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fak. Dergisi 6: 32-39, Diyarbakır.
• YILMAZ, E. (2006). Çamlıdere Baraj Havzası’nda Erozyon Problemi ve Risk Analizi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Yayımlanmamış).
• YILMAZ, O. (1991). Tortum Çayı Havzası’nın Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• YILMAZ, Y. (1985). Magmatic activity in geological history of Turkey and its relation to tectonic evaluation. Turkish Geology Institution, 20-21 February Ketin Symposium, Ankara.
• ZHU, X. (2001). “Remote Sensing Monitoring of Coastline Change in Pearl River Estuary”, 22’nd Asian Remote Sensing Conference 2001 (5-9 November): 1-5, Singapore. İnternet Kaynakları
• DSİ (Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü) (2012). <http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi26/artvin.htm>. Son erişim: 28.09.2012.
• DSİ (Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü) (2012). <www2.dsi.gov.tr/bölge/dsi5/Ankara.htm#cubuk2>. Son erişim 07.12.2012.