Siirt ilinin eski köy adları üzerine coğrafi bir inceleme

Yıl 2017, Sayı: 68, 63 - 76, 15.06.2017

Adnan Alkan

https://doi.org/10.17211/tcd.301472

Cited By: 7

Öz

Bu çalışmada, Siirt ilindeki eski köy adları coğrafi bir bakış açısıyla değerlendirilerek, köylerin isimlendirilmesinde etkili olan doğal ve beşeri faktörler incelenmiştir. Bilindiği üzere Anadolu, tarih boyunca çok değişik kültürlerin yerleşme ve geçit alanı olmuş; bu durum yer adları açısından son derece çeşitli ve zengin bir malzemenin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Anadolu’nun güneydoğusunda yer alan Siirt ilinde de benzer bir zenginliği yer adlarında görmekteyiz. Nitekim tarih boyunca Türk, Arap, Kürt, Ermeni, Süryani, Keldani ve Yezidiler tarafından iskân edilmiş olan Siirt ili, sahip olduğu kültürel zenginliğin en fazla yansıdığı alanlardan biri köy adlandırmalarıdır. Günümüzde Siirt iline bağlı 281 köy yerleşmesi bulunmakta olup, binlerce yıllık kültürel birikimin eseri olan köy adları, 1960’lı yılların başında Türkçe olmadıkları gerekçesiyle değiştirilmiştir. Ancak yeni isimler konulurken, çoğu köy adı bilimsel yöntemlerden uzak ve eski anlamına uygun olarak değiştirilmediği için bir takım yanlışlıklar yapılmıştır. Farklı bir bakış açısıyla ele alınan bu çalışma, eski köy adlarına odaklanmıştır. Çalışmada tarihi kaynaklar ve dil bilim uzmanlarından yararlanılarak, köy sakinleriyle anket ve mülakatlar yapılarak, sahada gözlemlerde bulunularak, eski köy adları toponomi biliminin esasları çerçevesinde ele alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Siirt, Köyler, Toponomi, Coğrafya

A geographical research on the names of the ancient villages of Siirt

Öz

In this study, the names of old villages in Siirt province were evaluated from a geographical point of view and natural and human factors which are effective in naming villages were examined. As it is known, throughout history, Anatolia has been the site of many different cultures and settlements; This has led to the emergence of an extremely diverse and rich material in terms of place names. We can see a similar richness in place names in the Siirt province of Southeast Anatolia. As a matter of fact, one of the most reflected areas of the cultural richness of the Siirt province, which was settled by Turks, Arabs, Kurds, Armenians, Syriacs, Chaldeans and Yezidis throughout history, is the name of the villages. Today, there are 281 village settlements connected to Siirt province and the names of the villages, which are the result of thousands of years of cultural accumulation, have been changed due to the fact that they were not Turkish at the beginning of 1960's. However, when new names were put in place, some mistakes were made because most village names were not changed in accordance with the old meaning and away from scientific methods. This work, which is viewed from a different point of view, focuses on the old village names. In the study, historical sources and linguistic experts were collected, interviews and interviews were conducted with village residents, field observations were made, and old village names were examined in the framework of the principles of science of toponomy.

Anahtar Kelimeler

Siirt, villages, toponomy, geography

Kaynakça

• Acar, A., (2012). “Midyat Köy Adları Üzerine Bazı Düşünceler”, Uluslar arası Midyat Sempozyumu, 7-9 Ekim 2011, 447-465, Mardin.
• Aksan, D., (1984). “Türk Yer Adları Konusunda Bir Proje Önerisi” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi:17, s.275-278, Ankara.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) 3. Cilt, TDK Yayınları, Ankara.
• Arınç, K., (2016). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri (Doğal, Beşeri, İktisadi ve Siyasal Yönleriyle), Biyosfer Araştırma Merkezi Yayını, Erzurum.
• Arınç, K., (2015). Coğrafya ’ya Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Hayati Doğanay, Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 1056 Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No: 131 Araştırmalar Serisi No: 56 Yayını, Erzurum.
• Bulut, İ (1996). “Sorgun Yöresi Köy ve Mevkii Adlarının Kaynakları”. Akademik Araştırmalar Dergisi, I (3), s.30-40.
• Doğanay, H., (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası, MEB Yay. No:2982, İstanbul.
• Emiroğlu, M., (1984). “Bolu Yöresi Yer Adları” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi:17, s.181-200, Ankara.
• Erpolat, M., S. (1999). XVI. Yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliği’ndeki Yer İsimleri, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
• Farkini, Z., (1992). Türkçe-Kürtçe Sözlük, İstanbul Kürt Enstitüsü, İstanbul
• Gülensoy, T., (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayını, 911, Ankara.
• Günal, V., Şahinalp, M, S., Güzel, A., (2011). "Coğrafi Ortamın Şehirsel Mekân Adlarına Etkisi: Şanlıurfa Şehri Örneği", Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, S. 1, s. 463-508.
• İbnü’l Esir. El-Kamil fi’l-Tarih, C. XI.
• İbret, Ü., (2003), “Çankırı’daki Köy Adları Üzerine coğrafi Açıdan Bir İnceleme, Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 7, 53-80.
• Karaboran, H.H., (1984). “Türkiye’de Mevki Adları Üzerine Bir Araştırma” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yay. No:60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s.97-148, Ankara.
• Karadoğan S., Özgen N., (2006). “Yeryüzü Şekilleri Açısından Siirt Çevresinin Paleocoğrafik Evrimiˮ, Uluslararası Siirt Sempozyumu, 19-21 Eylül 2006, 663-679, Siirt.
• Koday, S., (2000), “Trakya’da Köy Adlarında Coğrafyanın Etkisi”, 28. Coğrafya Meslek Haftası, Bildiriler, 221-253, İstanbul.
• Özdemir, A., H. (2010), “Moğol İstilâsından Bazı Öğrenilmiş Çaresizlik Örnekleri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fak. Der. S. 29(29), ss.21-41.
• Özgen, N., (2003), Siirt Şehri ve Yakın Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri, Siirt Valiliği Yayınları No: 2, Siirt.
• Savur, H., (2010). Siirt'in Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1312-1317 / 1894 – 1900, 420 Nolu Siirt Şer'iyye Sicil Defterine Göre ), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Seçkin, B., S., (2005). Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi, İstanbul Siirtliler Derneği Yayını, İstanbul.
• Sırma, İ., S. (2006). “Siirt ve Civarının Müslümanlaşması ve Müslümanların Gayrimüslimlerle Olan İlişkileri”. Uluslararası Siirt Sempozyumu, 19-21 Eylül, 121-125, Siirt.
• Sözer, A., N. (1969). Diyarbakır Havzası, İş Matbaacılık ve Ticaret, Ankara.
• Tuncel, M., (2006), “Geçmişten Günümüze Siirt Şehri, Uluslararası Siirt Sempoz., 19-21 Eylül 2006, 26-31, Siirt.
• Tunçel, H., (2000). “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.10, Sayı.2, s.23-34.
• Türk Dil Kurumu, Derleme Sözlüğü, (2009).
• Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük.
• Türk Dil Kurumu, (1983) Yeni Tarama Sözlüğü.
• Yediyıldız, B., (1984). “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri ve Yer Adı Değişikliklerinin Tarihi Gelişimi” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi:17, s.25-41, Ankara.