Darülfünun’dan Üniversite’ye geçişte Edebiyat Fakültesi’nin ilk personel dosyasına sahip öğretim üyesi: Ord. Prof. Dr. İbrahim Hakkı Akyol

Yıl 2017, Sayı: 69, 1 - 18, 15.12.2017

Betül Batır

https://doi.org/10.17211/tcd.331023

Öz

Fiziki Coğrafya Ordinaryüs Profesörü İbrahim Hakkı Akyol Osmanlı Devleti’nin son yıllarında dünyaya gelmiştir. İbrahim Hakkı Akyol devletin siyasi, askeri ve toplumsal karmaşası içerisinde eğitimini tamamlamıştır.  İkinci Meşrutiyet döneminde yükseköğrenim için yurtdışına giderek fizik ve doğa bilimleri lisansı elde etmiştir. Ardından Berlin’de Maden Mühendisliği Bölümü’nü bitirmiştir. İbrahim Hakkı Akyol farklı disiplinlerde uzmanlaşarak yirminci yüzyılın başlarında Türkiye’de coğrafya bilimine büyük katkılar sağlamıştır. Mesleki kariyerine çeşitli liselerde coğrafya öğretmenliği yaparak başlayan İbrahim Hakkı Akyol, 1923 yılında Darülfünun’da asistanlığa başlamış ve Üniversite reformu ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü’nde çalışmaya devam etmiştir. Coğrafya bilimine özellikle Fiziki Coğrafya Kürsüsü’ne yaptığı katkılar bilim dünyasında önemli sayılan ilkler arasındadır. 1942 yılında kurulan Türk Coğrafya Kurumu’nun kurucuları arasında yer alan İbrahim Hakkı Akyol, birçok coğrafya bilim insanı da yetiştirmiştir. Öğrencisi ve asistanı olan Prof. Dr. Sırrı Erinç bu örneklerden birisidir. İbrahim Hakkı Akyol İstanbul Üniversitesi’nde görev yaptığı süre içerisinde çeşitli ulusal ve uluslararası etkinliklere katılmış, eserler yazmış, öğrenci ve meslektaşlarının yer aldığı teknik geziler düzenlemiştir. Bunun yanı sıra idari görevlerde de bulunan İbrahim Hakkı Akyol üniversite reformunun gerçekleşmesinde önemli katkılar sağlamıştır.  Sadece yükseköğretimde değil aynı zamanda orta ve lise seviyesinde kullanılacak kitap ve broşürler de hazırlamıştır. Bu çalışmada İbrahim Hakkı Akyol’un hayatı, eğitimi ve İstanbul Üniversitesi’nde görev aldığı sürece bir coğrafya bilim insanı olarak yaptığı faaliyetler ele alınmıştır. Kullanılan ana kaynak İstanbul Üniversitesi’nde bulunan personel dosyasıdır. Bunun yanında dönemin arşiv ve gazeteleri de taranarak çeşitli bilgiler elde edilmiştir.  İbrahim Hakkı Akyol’un faaliyetleri çerçevesinde çalışmada, üniversite reformundan sonraki süreçte Türkiye’de coğrafya bilimindeki gelişmelere, Türk Coğrafya Kurumu’nun kuruluş ve faaliyetlerine de kısaca yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

İbrahim Hakkı Akyol, Coğrafya, Fiziki Coğrafya, İstanbul Üniversitesi, Üniversite Reformu

The first faculty member personal file of Faculty of Letters from Darulfünun to University: Ord. Prof. Dr. İbrahim Hakkı Akyol

Öz

Professor Ibrahim Akyol was born at the last decades of the Ottoman Empire.  He completed his education in the political, military and social complexity of the state. During the Second Constitutional Period, he went abroad for higher education and graduated from department of physics and natural sciences. Then he completed the department of mining engineering in Berlin. Ibrahim Hakkı Akyol, specializing in different disciplines, made great contributions to the science of geography in Turkey in the early 20th century. He started his professional life as a geography teacher. In 1923 he started to work as a asistant at Darülfünun and after the reform of the university, he continued to work under the department of Geography at Istanbul University. His contributions to geography science, especially Physical Geography,  are known the firsts. Ibrahim Hakkı Akyol, who was one of the founders of the Turkish Geographical Society in 1942, also educated many geographical scientists like Sırrı Erinç. Ibrahim Hakkı Akyol participated in various national and international scientific events during at Istanbul University and organized technical trips with his students and colleagues. In addition, he was also in administrative duties, made important contributions to university reform. He prepared books and brochures to be used not only in higher education but also at middle and high school level. In this study Prof. Ibrahim Hakkı Akyol's life and his  activities made as a geographical scientist as long as he was working at Istanbul University  have been discussed. The main source of this study is the staff file at Istanbul University. Also archives and newspapers of that period have been scanned. Within the framework of his activities the evolution process of the geography science in Turkey and the general status and functioning of the Turkish Geographical Society in the period after the university reform have been briefly explained.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Hakkı Akyol, Geography, Physical Geography, Istanbul University, University reform

Kaynakça

• Akyol, İ. H. (1943a). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya I, Mutlakıyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi I,3-15.
• ________. (1943b). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya II, Meşrutiyet Devrinde Coğrafya ”, Türk Coğrafya Dergisi II, 121-136.
• ________. (1943c). “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya III, Cumhuriyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi III-IV, 247-276.
• ________. (1948). “Coğrafya Terimlerine Dair”, Bilgi II-19, 98-102.
• ________. (1951). Umumî Coğrafya I. Bölüm Giriş, İstanbul Üniversitesi Yayınlarından Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul.
• Alagöz, C.A. (1947). “Dördüncü Coğrafya Meslek Haftası Birinci Jeoloji İlmi Toplantısı”, Rapor II, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı:3, Cilt:5, 329-338.
• Arda, A.M. (1955). “İ.Hakkı Akyol, Coğrafya Ailesinin Büyük Kaybı”, Türk Coğrafya Dergisi 13-14,1-2
• Ardel, A. (1952). “Ord. Prof. İbrahim Hakkı Akyol; Hayatı ve Eserleri”, Tedrisat Mecmuası 11, 33-38.
• Avcı, S. (2011) “Birinci Coğrafya Kongresi ve Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri Hakkındaki Tartışmalara Dair Bir Not”, Türk Coğrafya Dergisi 57, 95-99.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BCA), fn.30..10.0.0,202.377..9
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BCA), fn.30.0.18.01.02.78.75.009
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BCA), fn.30..10.0.0,200.369..9
• Birinci Coğrafya Kongresi, T.C. Maarif Vekilliği, Raporlar Müzakereler Kararlar. 6-21 Haziran 1941.
• Ceylan, M. A. (2013).“Türkiye Coğrafyasına Katkıda Bulunan Yabancı Bilim Adamları: E.Obst, Th. Lefebvre ve E. Chaput”, Avrasya İncelemeleri Dergisi AVİD II (333), 311-351.
• Doğaner, S. (2002). “Coğrafyada Örnek Bir İnsan: Prof. Dr. Metin Tuncel”, Coğrafya Dergisi, Sayı:10, 1-31.
• Erinç, S. (1973). Elli Yılda Coğrafya, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• ______. (1997) “Coğrafya”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim-Sosyal Bilimler, 51-55. (Ayrı Basım)
• Ertek, T. A. - Özbakan, F. (2012). Türk Coğrafya Kurumu Tarihçesi, Türk Coğrafya Kurumu Yayını, İstanbul.
• Ertek, A. (2011). “ Hasan Âli Yücel ve Birinci Coğrafya Kongresi (1941)”, Türk Coğrafya Dergisi 57, 11-19.
• ______. (2016). “Türkiye’de Jeomorfoloji Bilimi’nin Tarihçesi (1915-2016)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi 33, 5-19.
• Gümüşçü, O- Karakaş Özür, N. (2016) “Türkiye’de Modern Coğrafya’nın Kuruluşu ve Örgütlenmesi (1915-1941), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXII, Sayı:93, 105-147.
• Hızlı, M. (2008). “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (1), 25-46.
• İzbırak, R. (1944) “Cumhuriyet Devrinde Coğrafya Çalışmaları”, Ülkü 7 (75).
• Ketin, İ. (1966). “Ord. Prof. Hâmit N. Pamir’in 50 Yıl Jübilesi, Prof. Dr. İhsan Ketin’in Konuşması: Ord. Prof. Hâmit Nafiz Pamir’in Eserleri ve Yayınları”, Türkiye Jeoloji Bülteni (10/1-2), 1-23.
• Öymen, H.R. (1941). “Birinci Türk Coğrafya Kongresi Münasebetiyle Coğrafya Öğretimi”, İlköğretim, V-89, 1098-1099.
• Öztürk,K. (1952). Tedrisat Mecmuası 11, 38.
• Şanal, M. (2003). “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14 (1), 149-168.
• Şengör, C. (2002). “Modern Türk Yerbilimlerinin Kurucularından Prof. Dr. Sırrı Erinç Vefat Etti”, Günce Dergisi 23.
• Ülker, M.B. (2012). “Türk Ansiklopedisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41, 533-535.
• “Ord. Prof. İbrahim Hakkı Akyol öldü.”, Akşam, 20 Haziran 1950.
• “Üniversitede Terfi Eden Profesörler”, Cumhuriyet, 26 Haziran 1936.
• “İstanbul Üniversitesi’nin Tedrisata Başlama Töreni”, Cumhuriyet, 22 Ekim 1948.
• “Üniversite 495’inci Ders Yılına Başlıyor”, Cumhuriyet, 1 Kasım 1948.
• “Üniversitenin yeni ders yılı törenle başladı.”, Cumhuriyet, 2 Kasım 1948.
• “Lizbon Coğrafya Kongresi”, Cumhuriyet, 4 Nisan 1949.
• “Bir Profesörümüz fakültede rahatsızlandı”, Cumhuriyet, 17 Haziran 1950.
• “Prof. İbrahim Hakkı Akyol Vefat etti - Profesörün Hal Tercümesi”, Cumhuriyet, 20 Haziran 1950.
• “Maarif Vekilimizin Birinci Türk Coğrafya Kongresini Açış Nutukları”, İlköğretim, 30 Haziran 1941, V-88, s.1082-1083.
• “Birinci Türk Coğrafya Kongresinin Çalışmaları”, İlköğretim, 30 Haziran 1941, V-88, s.1084-1085.
• “Eğitimde 500. Yıl”, Milliyet Aktüalite, 13 Aralık 1981.
• “Türk Coğrafya Dergisi”, Ülkü yeni seri (44), 16 Temmuz 1943.
• “İnönü Ansiklopedisi” Ülkü yeni seri (52), 10 Teşrin-i sani 1943.
• “Ord. Prof. İbrahim Hakkı Akyol’u kaybettik”, Yeni İstanbul, 20 Haziran 1950.
• “Prof. İbrahim Hakkı Akyol vefat etti.”, Yeni Sabah, 20 Haziran 1950.
• Çevrimiçi: http://www.diyanetislamansiklopedisi.com/asri-mezarlik/