6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinde ortaya çıkan molozların yönetimi için CBS ile uygun arazilerin tespit edilmesi: Hatay İli örneği

Yıl 2023, Sayı: 83, 179 - 193, 31.12.2023

Mutlu Yılmaz , Merve Altundal Öncü , İsmet Güney , Ersin Ateş , Dündar Dağlı

https://doi.org/10.17211/tcd.1361036

Öz

6 Şubat Kahramanmaraş depremleri sonrası ortaya çıkan enkazın kaldırılması ve depolanacak sahalara taşınması problemi ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, hızlı enkaz kaldırma sürecinde molozların depolanacağı en uygun alanları tespit etmek ve mevcut alanların uygunluğunu tartışmaktır. Hatay’daki orman, mera, zeytinlik, tarım alanları, sulak alanlar, yerleşim alanları, özel koruma alanları ve yerüstü sularını göz önünde bulundurarak atık depolamasına ilişkin kanun ve yönetmeliklere göre uygunluk analizleri yapılmıştır. Çalışmada molozlar için uygun alanların tespiti için kriterler belirlenerek Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ve Fuzzy AHS yöntemleri karşılaştırmalı olarak kullanılmıştır. 9-11 Mart 2023 tarihlerinde Hatay’daki saha çalışmalarında mevcut moloz depolama alanlarında yerinde gözlem tekniği uygulanmıştır. Analiz sonuçlarından elde edilen ve moloz dökümüne uygun olduğu tespit edilen alanlar ile mevcut döküm sahalarının konumları karşılaştırıldığında uyumsuzluklar tespit edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre Hatay’da belirlenen moloz depolama alanlarının konumları incelendiğinde uzun vadede bölge için önemli çevresel, toplumsal, ekonomik, ve kültürel problemlere yol açacağı öngörülmektedir. Dolayısıyla bu çalışmaya göre, kriz anında hızlı karar verme zorunluluğu nedeniyle seçilen moloz depolama sahalarının uzun vadeli problemlere yol açacağı; bu bağlamda karar verme sürecinde bilimsel kriterlere dayanan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojilerinin kullanılmasının gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

6 Şubat Kahramanmaraş depremleri, moloz döküm sahası, uygunlık analizi, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Fuzzy AHS, CBS

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Determining suitable lands for demolition waste management with GIS in the Kahramanmaras earthquakes on February 6, 2023: Case study of Hatay province

Öz

Removal of the constaction waste that emerged after the Kahramanmaraş earthquakes and transporting it to the debris disposal sites continues. The aim of this study is to determine the most suitable areas where the debris will be stored in the rapid debris removal process. An analysis study was conducted in accordance with the laws and regulations regarding waste storage, taking into account the forests, pastures, olive groves, agricultural areas, wetlands, residential areas, special protection areas and surface waters in Hatay. In the study, criteria for determining suitable areas for debris were determined and using the AHP. Existing debris disposal areas were visited in the field studies on 9-11 March 2023 and on-site observations were made. According to the findings of the research, it is predicted that it may cause significant problems for the region in the long term. When the analysis results and the locations of the existing sites are compared, there are inconsistencies. According to this study, some of the construction waste areas chosen due to the necessity of making quick decisions during the crisis may cause long-term problems such as environmental problems, agriculture and deterioration of the natural landscape.

Anahtar Kelimeler

6 February Kahramanmaraş earthquakes, construction waste areas, suitable area, Analytic hierarchy process (AHP), Fuzzy AHP, GIS

Kaynakça

• Akbulak, C. (2010). Analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanımı uygunluk analizi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 557-576. https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423936517.pdf
• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A. & Turgut B. (2012). AHP Yöntemi ile tarıma uygun alanların belirlenmesi, IV. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı (1-10).
• Aydemir-Karadağ, A. (2019). Katı atık depolama tesisi yer seçimi için birleştirilmiş hedef programlama ve AHP yaklaşımı. International Journal of Engineering Research and Development, 11(1), 211-225. https://doi.org/10.29137/umagd.412446
• Bender, M. J., & Simonovic, S. P. (2000). A fuzzy compromise approach to water resource systems planning under uncertainty. Fuzzy sets and Systems, 115(1), 35-44. https://doi.org/10.1016/S0165-0114(99)00025-1
• Biricik, A. S. & Korkmaz, H. (2001). Kahramanmaraş’ın depremselliği. Marmara Coğrafya Dergisi, (3), 53-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/marucog/issue/450/565758
• Bozdağ, A., Yavuz, F., & Günay, A. S. (2016). AHP and GIS based land suitability analysis for Cihanbeyli (Turkey) County. Environmental Earth Sciences, 75(9). https://doi.org/10.1007/s12665-016-5558-9
• Canpolat, F. A. & Toprak, A. (2022). Kırsal konutların yer seçiminde FO, AHS ve LR yöntemlerinin karşılaştırmalı analizi, Keban Çayı Havzası (Elazığ) Örneği. Coğrafya Dergisi, (44) , 131-149. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-987351
• Cengiz, T., Akbulak, C., Özcan, H. & Baytekin, H. (2013). Gökçeada’da optimal arazi kullanımının belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tar. Bil. Der., 19, 148-162. https://doi.org/10.1501/Tarimbil_0000001239
• Chan, F. T., & Kumar, N. (2007). Global supplier development considering risk factors using fuzzy extended AHP-based approach. Omega, 35(4), 417-431. https://doi.org/10.1016/j.omega.2005.08.004Get rights and content
• Chandran, B., Golden, B., & Wasil, E. (2005). Linear programming models for estimating weights in the analytic hierarchy process. Computers & Operations Research, 32(9), 2235-2254. https://doi.org/10.1016/j.cor.2004.02.010
• Clark, C., Jambeck, J., & Townsend, T. (2006). A review of construction and demolition debris regulations in the United States. Critical Reviews in Environmental Science and Technology, 36(2), 141-186. https://doi.org/10.1080/10643380500531197
• Coşkun, H., & Öztürk, M. (2012). Katı atık yönetimi konusunda inşaat sektörü paydaşlarının algılamaları: Hatay ili örneği. Engineering sciences, 7(1), 299-310.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu, SBB Deprem Sonrası Değerlendirme Raporu, 2 Mayıs 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf, adresinden edinilmiştir.
• Çağlıyan, A., Dağlı, D. (2017). Malatya Havzası’nda meyveciliğe uygun alanların CBS tabanlı analitik hiyerarşi yöntemi ile coğrafi analizi. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (471-479).
• Çavuş, Z. C. & Koç, T. (2015). Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanım uygunluğunun yerleşme açısından analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 13 (1), 41-60. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000162.
• ÇŞİDB. (2005). Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (4. Bölüm). Çevre, Şehir ve İklim Değişikliği Bakanlığı. tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=13887&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Dağlı, D. & Çağlayan, A. (2016). Analitik hiyerarşi süreci ile optimal arazi kullanımının belirlenmesi: Melendiz Çayı havzası örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (66), 83-92. https://doi.org/10.17211/tcd.28071
• Demirağ Turan, İ. & Uzun, A. (2021). Analitik hiyerarşik süreç ve CBS teknikleri kullanılarak Çorum Çayı havzasında toprak erozyonu riskinin modellenmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (6), 41-55. https://doi.org/10.46453/jader.843857
• DKMP. (2022). Hatay Avlaklar harştası 2021-2022. Tarım ve Orman Bakanlığı / Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü. tarihinde https://hatay.jandarma.gov.tr/2021-2022-yili-avlak-haritasi adresinden erişildi.
• DSİ. (2017). Yerüstü Suları İçin Koruma Esasları ve Koruma Alanlarına Dair Yönetmelik (3. Bölüm). Orman ve Su İşleri Bakanlığ. Ankara.
• Everest, T., Sungur, A., & Özcan, H. (2021). Determination of agricultural land suitability with a multiple-criteria decision-making method in Northwestern Turkey. International Journal of Environmental Science and Technology, 18(5), 1073–1088. https://doi.org/10.1007/s13762-020-02869-9
• Gorsevski, P. V., Donevska, K. R., Mitrovski, C. D., & Frizado, J. P. (2012). Integrating multi-criteria evaluation techniques with geographic information systems for landfill site selection: a case study using ordered weighted average. Waste management, 32(2), 287-296. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2011.09.023
• Güzel, İ. (2023). Kahramanmaraş ve Hatay Depremlerinden (6 ve 20 Şubat 2023) Kaynaklı Bina Yıkım Moloz Atıklarının Yol Üstyapı Tabanında Kullanımının Maliyet Değerlendirmesi. International Conference on Pioneer and Innovative Studies (Vol. 1, pp. 151-156) https://doi.org/10.59287/icpis.821.
• Harkness, T. G., Schmitt, L. J. & Riggins, R. E., (1983). Constructıon Engıneerıng Research Lab (Army) Champaıgn Il. Recreational Reuse of Waste Disposal Sites—Chanute Air Force Base, Illinois (p. 0100). US Army Corps of Engineers, Construction Engineering Research Laboratory. https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA138248.pdf adresinden ulaşıldı.
• HGM. (2012). Hatay İli Topografik Haritası 1/100.000 Ölçekli. Harita Genel Müdürlüğü.
• Karabacak, K. (2021). Tarımsal arazi kullanım uygunluğu analizi: Lefkoşa (KKTC) Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (52) , 312-331. https://dergipark.org.tr/en/pub/sufesosbil/issue/62198/882448
• Kavanoz, S. E. (2020). “Kentsel Direnç” Kavramı Üzerine. Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi, 2(1), 5-24. https://dergipark.org.tr/en/pub/yykentcevre/issue/55330/733459 adresinden ulaşıldı.
• Kaymaz, Ç. K., & Özşahin, E. (2013). Hatay İlinin potansiyel eko turizm alanlarının coğrafi açıdan değerlendirilmesi (Doğu Akdeniz). 2. Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu Bildiriler Kitabı (161-179).
• Khashei-Siuki, A., keshavarz, A., & Sharifan, H. (2020). Comparison of AHP and FAHP methods in determining suitable areas for drinking water harvesting in Birjand aquifer. Iran. Groundwater for Sustainable Development, 10. https://doi.org/10.1016/j.gsd.2019.100328
• Kopel, D., Malkinson, D., & Wittenberg, L. (2015). Characterization of vegetation community dynamics in areas affected by construction waste along the urban fringe. Urban ecosystems, 18, 133-150. https://doi.org/10.1007/s11252-014-0396-6
• Küçükönder, M., & Karabulut, M. (2007). Çok Kriterli analiz yöntemi kullanılarak Kahramanmaraş’ta çöp depolama alanı tespiti. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(2), 55–76. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000075
• Malczewski, J. (1999). GIS and multicriteria decision analysis. John Wiley and Sons, NewYork.
• MTA. (2002). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 1/500.000 Ölçekli Jeoloji Haritası. Ankara. tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/doc/SINOP.pdf adresinden erişildi.
• MTA. (2012). 1/250.000 Ölçekli Diri Fay Haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. tarihinde https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/diri-fay-haritalari adresinden erişildi.
• Özdağoğlu, A. & Özdağoğlu, G. (2007). Comparison of AHP and Fuzzy AHP for the Multi-Criteria Decision Making Processes with Linguistic Evaluations. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6 (11), 65-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ticaretfbd/issue/21351/229042
• Özşahin, E. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılarak Tekirdağ ilinde deprem hasar riski analizi. Journal of Human Sciences, 11(1), 861–879.
• Öztürk, D. ve Batuk, F. (2007). Çok sayıda kriter ile karar vermede kriter ağırlıkları, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sigma Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 25(1), 86-98.
• Saaty, T. L. (1977). A scaling method for priorities in hierarchical structures. Journal of Mathematical Psychology, 15(3), 234–281. https://doi.org/10.1016/0022-2496(77)90033-5
• Saaty T.L. (1980). The analytical hierarchy process. McGraw Hill.
• Salifu, E., Agyei Agyare, W., & Abdul-Ganiyu, S. (2022). Evaluation of land suitability for crop production in Northern Ghana Using GIS and AHP based techniques. International Journal of Environment and Geoinformatics, 9(4), 46–56. https://doi.org/10.30897/ijegeo.1022275
• Sarkar, B., Das, P., Islam, N., Basak, A., Debnath, M. & Roy, R. (2022) Land suitability analysis for paddy crop using GIS-based Fuzzy-AHP (F-AHP) method in Koch Bihar district, West Bengal. Geocarto International, 37(25), 8952-8978. https://doi.org/10.1080/10106049.2021.2007299
• Şen, S. (2023). Kahramanmaraş depremlerinin ekonomiye etkisi. Diplomasi ve Strateji Dergisi, 4, 1-55. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3049226
• Şener, Ş., Sener, E., & Karagüzel, R. (2011). Solid waste disposal site selection with GIS and AHP methodology: A case study in Senirkent-Uluborlu (Isparta) Basin, Turkey. Environmental Monitoring and Assessment, 173(1–4), ss. 533–554. https://doi.org/10.1007/s10661-010-1403-x
• Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, (2022). Ürün raporu: Turunçgiller. TEPGE Yayın.
• Taşdemir, M., & Göksu, Z. L. (2001). Asi Nehri’nin (Hatay, Türkiye) bazı su kalite özellikleri. Su Ürünleri Dergisi, 18(1).
• Timor, M. (2011). Analitik hiyerarşi prosesi, Türkmen Kitabevi.
• Topuz, M., & Deniz, M. (2023). Application of GIS and AHP for land use suitability analysis: case of Demirci district (Turkey). Humanities and Social Sciences Communications, 10(1). https://doi.org/10.1057/s41599-023-01609-x
• Tripathi, A. K., Agrawal, S., & Gupta, R. D. (2022). Comparison of GIS-based AHP and fuzzy AHP methods for hospital site selection: a case study for Prayagraj City, India. GeoJournal, 87(5), 3507–3528. https://doi.org/10.1007/s10708-021-10445-y
• Turskis, Z., Lazauskas, M., & Zavadskas, E. K. (2012). Fuzzy multiple criteria assessment of construction site alternatives for non-hazardous waste incineration plant in Vilnius city, applying ARAS-F and AHP methods. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 20(2), 110-120. https://doi.org/10.3846/16486897.2011.645827
• TÜGEM. (1939). Zeytinliklerin Tesisi, Toprak İşleme, Bakım ve Budama, Hasat ve Zeytinliklerin Korunması Dair Yönetmelik (3. Bölüm). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=4995&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5#:~:text=Zeytin ağaçlarını izinsiz kesenler veya,Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. adresinden erişildi.
• Ustaoglu, E., & Aydınoglu, A. C. (2020). Suitability evaluation of urban construction land in Pendik district of Istanbul, Turkey. Land Use Policy, 99. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104783
• Ünal, S. B., & Yavuz, C. I. (2023). Afet Atıkları ve Depremlerin Atık Yükü. Toplum ve Hekim, 38(5). https://www.belgelik.dr.tr/ToplumHekim/kayit_goster.php?Id=3157 adresinden erişildi.
• Vahidnia, M. H., Alesheikh, A. A., & Alimohammadi, A. (2009). Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives. Journal of Environmental Management, 90(10), 3048–3056. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2009.04.010
• Wang, G., Qin, L., Li, G., & Chen, L. (2009). Landfill site selection using spatial information technologies and AHP: a case study in Beijing, China. Journal of environmental management, 90(8), 2414-2421. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2008.12.008
• Weerakoon, K. (2014). Suitability analysis for urban agriculture using GIS and multi-criteria evaluation. International Journal of Agricultural Science and Technology, 2(2), 69. https://doi.org/10.14355/ijast.2014.0302.03