AZERBAYCAN’DA SOSYALİST BİR KADIN DERGİSİ: 'ŞARK KADINI (1923-1938)'

Yıl 2024, , 51 - 68, 29.02.2024

Elanur Köse Kizir

https://doi.org/10.55773/tda.1348215

Öz

Azerbaycan aydınları tarafından toplumu aydınlatma amacıyla kullanılan Azerbaycan matbuatında kadın özgürlüğü teması, 1905 İhtilali’nin kısmi fikir özgürlüğü ortamında ele almaya başlamış ve 1917 İhtilali’nin ardından Sovyet ideolojisinin kabul görmesi için sosyalist fikir yapısıyla şekillenmiştir. Kadın kimliğinin vurgulanması, Komünist Parti’nin erkek egemen yapısı tarafından “feminist bir sapma” olarak reddedilmiş olmasına rağmen, Lenin, kadınlar aracılığıyla “Homosovieticus” inşasını planlamış ve bu amaçla Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi Kadın Birimi (Jenotdel) oluşturmuştur. Kadınları örgütlemek amacıyla farklı yöntemler kullanan kadın birimi, “Rabotnitsa (İşçi Kadın)” adlı yayın ile kadınlara ulaşmayı amaçlamıştır. Ancak Rusça yayın organının Türk Dünyası’na ulaşamaması üzerine her bir Sovyet cumhuriyeti ve özerk bölgesine ana dilde ve bölgesel konularda yayınların çıkması kararlaştırılmıştır. Nitekim Azerbaycan matbuatında “Şark Kadını” adlı dergi, Marksist-Leninist yaklaşım ile kadınların siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel problemlerine odaklanarak bunların ortadan kaldırılması için Azerbaycan Komünist Partisi Kadınlar Şubesi’nin yayın organı olarak çıkmaya başlamıştır. 1938 yılından itibaren ‘Azerbaycan Kadını’ adıyla yayın hayatına devam etmektedir. Bu çalışmada, Azerbaycan matbuatının tarihi seyri içerisinde birincil derecede yazılı kaynak olan ‘Şark Kadını’ adlı sosyalist yayın organının kadın hakları ve kadın özgürlüğünü kazanmak için verdiği mücadele ve kadın meselesindeki rolü incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Matbuatı, Sovyet, Sosyalist, Şark Kadını, Jenotdel

A Socialist Women’s Magazine in Azerbaijan: "Şark Kadını (1923-1938)”

Öz

The theme of women's freedom in the Azerbaijani press, used by Azerbaijani intellectuals to enlighten society, began to emerge in the context of partial intellectual freedom during the 1905 Revolution and took shape with a socialist ideology following the 1917 Revolution to promote the acceptance of Soviet ideology. Despite being rejected as a "feminist deviation" by the male-dominated structure of the Communist Party, the emphasis on women's identity led Lenin to plan the construction of "Homosovieticus" through women, leading to the establishment of the Women's Department of the Central Committee of the Russian Communist Party (Jenotdel). Utilizing various methods to organize women, the women's unit aimed to reach women through the publication "Rabotnitsa (Working Woman)". However, as the Russian-language publication couldn't reach the Turkic World, it was decided to issue publications in local languages and on regional topics in each Soviet republic and autonomous region. Notably, the Azerbaijani press saw the emergence of the magazine "Şark Kadını," aligned with a Marxist-Leninist approach, focusing on women's political, social, economic, and cultural problems, and serving as the publication of the Azerbaijani Communist Party's Women's Department. It has continued its publication under the name 'Azerbaijan Kadını' since 1938. This study will explore the role of the socialist publication 'Şark Kadını' as a primary written source within the historical trajectory of the Azerbaijani press, in the fight for women's rights and freedom, and its contribution to the discourse on women's issues.

Anahtar Kelimeler

Azernaijan Press, Soviet, Socialist, Oriental Women, Jenotdel

Kaynakça

• “Haberdarlık ve Hevahiş”, Şark Kadını, Aralık, 1924.
• “Maksadımız”, Şark Kadını, Kasım 1923.
• “Posta Kutusu”, Şark Kadını, Aralık 1923.
• “Şark Kadını İdaresi Tarafından Türk Doktorlarına Açık Mektub”, Şark Kadını, Mayıs 1924.
• “Şark Kadını Mecmuası İçin Abone Kabulüne Başlanmıştır.” Şark Kadını, 12 Aralık 1929.
• Adıgözelov, Azer. “Tarihsel Gelişim İçinde Azerbaycan Basını ve İlk Basılı Ürünler”, Marmara İletişim Fakültesi Dergisi 10, no.10 (1999): 257-266.
• Aferova, İrina Viktorovna. “Bolşevistkaya Jenskaya Peçat: K İstorii Ctanovleniya (1914-1920-e gg.)”, Gramota İzdatelsvo 6, no. 12 (2011).
• Akgündüz, Ahmet. “Başlık”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul 1992.
• Aşırlı, Akif. Azerbaycan Matbuatı Tarihi. Bakı: Elm ve Tahsil, 2009.
• Babashova, Zhala Kastrati. “Azerbaycan Edebiyatının Modernleşmesinde Hasan Bey Zerdabi’nin “Ekinçi” Gazetesinin Rolü”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6, no. 7 (2017): 264-276.
• Benningsen, Alexsandre. La Presse Et Le Mouvement National Chez Les Musulmans De Russie Avant 1920. Paris: Mouton&Co, 1964.
• Bobroff, Anne. “The Bolsheciks and Working Women, 1905-1920.” Soviet Studies 26, no. 4 (1974): 540-567.
• Hayden, Carol Eubanks. “The Zhenotdel and the Bolshevik Party” Russian History 3, no. 2 (1976): 150-173. http://www.anl.az/down/meqale/sherq/2019/mart/04.JPG.
• İmanzade, Seide. Oktyabr Sosialist İnkılabı ve Azerbaycan’da Kadın Azadlığı. Bakı: Azerneşr, 1957.
• İsmayıl. “Sovetləşmenin İlk İllərində Azərbaydan Qadın Mətbuatı.” Erişim Tarihi: 9 Nisan 2022.
• Kanlıdere, Ahmet. IX. Yüzyıl Türk Dünyası. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Karl, Marx, Friedrich Engels ve V. İ. Lenin, Kadın ve Aile, Çeviren: Ömer Ünalan, Ankara: Sol Yayınları, 1979.
• Kolomiytseva, Elena Yurevna. “Pervıye Sovetskiye Jenskiye Jurnalı 1920x Godov: İstoriya Razvitiya”, Vestnik MGUKİ 6, no. 56 (2013): 199-205.
• Liebman, Marcel. Rus Devrimi: Bolşevik Zaferinin Kökenleri, Aşamaları ve Anlamı. Çeviren: Samih Tiryakioğlu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Mehmetzade, Mirza Bala. Milli Azerbaycan Hareketi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1991.
• Muradova, Almas. Vovleçeniye Jenşin Azerbaydjanskoy SSR V Organı Gosudarsvennoy Vlasti: 20-30ıye Godi XX. Veka. Baku, 2007.
• Özbudun, Sibel. Marksizm ve Kadın: Emek, Aşk, Aile. Editör: Ayşegül Çakan İstanbul: Tekin Yayınları, 2015.
• Özdemir, Burcu. Sovyetler Birliği’nde Komünist Kadın Hareketi (1919-1930). İstanbul: Yordam Kitap, 2021.
• Rosenthal, Bernice Glatzer. “Women under Communism”, Culture and Society 17, no. 1 (1979): 73-77.
• Sultanova, Akima İsmailkızı. Sçastlivıye Jenşinı Sovetskogo Azerbaydjana. Azerbaydjanskoye Gosudarstvennoye İzdatelstvo, Baku, 1964.
• Swietochowski, Tadeusz. Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1985.
• Şark Kadını, Kasım 1923.
• Şark Kadını, Mayıs-Haziran 1928.
• Şəymən. “Azərbaycan Qadın Mətbuatının Tarixi.” Erişim Tarihi: 9 Nisan 2022. http://www.anl.az/down/meqale/sherq/2016/fevral/477576.htm.
• Şəymən. “Yüzlərlə Qadın İmzaları Tanındı.” Erişim Tarihi: 11 Nisan 2022. http://www.anl.az/down/meqale/sherq/2017/avqust/553520.htm.
• Tahirqızı. Ülviyyə “Azərbaycan Qadınını Azadlığa Səsləyən Nəşrlər.” Erişim Tarihi: 11 Nisan 2022. http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2014/aprel/361398.htm,
• Yeşilot, Okan. “Kafkasya Müslüman Aydınlarının Manevi Atası: Hasan Melikzade Zerdabi’nin Hayatı ve Fikirleri”, OAKA 4, no. 7 (2009): 97-121.
• Zetkin, Clara. Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. Çeviren: İsmail Yarkın İstanbul: İnter Yayınları, 1996. Zeynalzade, Ağarefi. Azerbaycan Metbuatı ve Çar Senzurası 1850-1905. Bakı: Elm və Təhsil, 2006.