UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANLARINDAKİ TARİHİ GERÇEKLER

Yıl 2020, Cilt: 125 Sayı: 246, 11 - 26, 25.06.2020

Saadettin Gömeç

Öz

Türkistan kültür tarihinde elbette ilk akla gelen Uygur Türklerinin ortaya koydukları maddi ve manevi değerlerdir. Onların mimari, heykel, yazı, resim, müzik sanatları bir yana, şehirleşme, ziraat, matbaacılık vs. alanlarda gösterdikleri ilerlemeler hem Türk kültürü, hem de dünya medeniyeti açısından son derece önemlidir. Ayrıca Uygur Türklerinin arasında sözlü Türk edebiyatının da en güzel örneklerine rastlamaktadır. Bununla beraber destanlar milletlerin kahramanlık hikâyelerinin toplamıdır ve önemli hususiyeti, içerisinde bir toplumu yakından ilgilendiren yaşanmış olaylara yer verilmesidir. Elbette geçmişte cereyan eden her hadiseyi destan sınıfına sokmak mümkün değildir. Bunun için bazı özel şartların olması gerekir. Bunlar yerine gelmişse, destan şeklinde değerlendirilir ve tarihi hadiseler yazılırken bunlardan yararlanılır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Uygur Türkleri, Destan

Kaynakça

• Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihan Güşa, 2. Baskı, Ankara 1998
• Alföldi, A., “Türklerde Çift Krallık”, II. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, İstanbul 1943
• Aslanapa, O., Türk Sanatı, Ankara 1990
• Bailey, H.W., “A Khotanese Text Concerning the Turks in Kantsou”, Asia Major, Vol. 1, London 1949
• Bacot, J., “Reconnaisance en Haute Asie Septentrionale par Cinq Envoyes Ouigours au VIII e Siecle”, Journal Asiatique, Tom. CCXLIV, Paris 1956
• Barthold, V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul 1927
• Baytur, E., Şincan’daki Milletlerin Tarihi, Ürimçi 1991
• Caferoğlu,A., Türk Dili Tarihi, 3. Baskı, İstanbul 1984
• Clavijo, R.G., Timur Devrinde Semerkant’a Seyahat, Çev. Ö.R.Doğrul, İstanbul 1975
• Doğan, N., “Arap Kaynaklarında Dokuz-Oğuzlar”, Oğuzlar. Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, Ankara 2015
• D’Ohsson, M., Moğol Tarihi, Ter. Mustafa Rahmi, İstanbul 1340-1342
• Eberhard, W., Conquerors and Rulers. Social Forces in Medieval China, Leiden 1952
• El-Ömeri, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Çev. A.Batur, İstanbul 2014
• Esin, E., “Orduğ (Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri)”, DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 6/10-11, Ankara 1968
• Esin, E., “Kün-Ay (Ay-Yıldız Motifinin Proto-Türk Devirden Hakanlılara Kadar İkonografisi)”, VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. I, Ankara 1972
• Esin, E., İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, İstanbul 1978
• Esin, E., Türk Kozmolojisine Giriş, Ankara 2001
• Gabain, A. Von, “Von Ötükën Nach Idiqut-Şëhri Studie zur Akkulturation der Alt-Türken”, Acta Orientalia, 36/1-3, Budapest 1982
• Genceli Kiragos, Moğol İstilası, Ter. Mahmut Kemal Bey, Haz. F.Hacısalihoğlu-İ.Aslan, İstanbul 2018
• Gömeç, S.Y., “Uygur Türkleri Kültürü”, Mavi Dergi, 2/2, Ankara 2000
• Gömeç, S.Y., “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Çalışmaları”, Yörtürk, 8/51, Ankara 2003
• Gömeç, S.Y., “Oguz Kagan’ın Kimliği, Oguzlar ve Oguz Kagan Destanları Üzerine Bir-İki Deneme”, DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22/35, Ankara 2004
• Gömeç, S.Y., “Divanü Lûgat-it-Türk’de Geçen Yer Adları”, DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28/46, Ankara 2009
• Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinde An Lu-shan ve Destanı”, Tarihin Peşinde, 3/5, Konya 2011
• Gömeç, S.Y., Dişi Kurtun Çocukları, Ankara 2012
• Gömeç, S.Y., Türk Tarihinden İzler, C. I, Ankara 2014
• Gömeç, S.Y., Türk Tarihinden İzler, C. III, Ankara 2015
• Gömeç, S.Y., Türk Destanlarına Giriş, 2. Baskı, Ankara 2015
• Gömeç, S.Y., Uygur Türkleri Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2015
• Gömeç, S.Y., “Bumın Kagan’ın Cenazesine Katılan Kavimler ve Coğrafi Konumları”, Gök Türk and Goguryeo: The Inter-Relations History Between Ancient Korea and Turkey, Seoul 2016
• Gömeç, S.Y., Şamanizm ve Eski Türk Dini, 3. Baskı, Ankara 2016
• Gömeç, S.Y., Kök Türk Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2016
• Gömeç, S.Y., “Terhin Yazıtının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Geçmişten Günümüze Türkistan Tarihinin Bilinmeyenleri, İstanbul 2017
• Gömeç, S.Y., Türk Kültürünün Ana Hatları, 4. Baskı, Ankara 2018
• Gömeç, S.Y., Türk-Hun Tarihi, 2. Baskı, Ankara 2018
• Giraud, R., L’Empire des Turcs Celestes, Paris 1960
• Grousset, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R.Uzmen, İstanbul 1980
• Gumilev, L.N., Hunlar, Çev. A.Batur, 3. Baskı, İstanbul 2003
• Güngör, H., “Uygur Kagan Unvanlarında Kün ve Ay Kavramlarının Kullanılışı”, XI. TTK. Bildiri Özetleri, Ankara 1990
• Haneda, A., “Problems of the Turkicization”, Acta Asiatiqa, 34, Tokyo 1978
• İbni-Mühennâ Lûgati, Haz. A.Battal, 2. Baskı Ankara 1988
• İnan, A., Makaleler ve İncelemeler, 2. Baskı, Ankara 1987
• İnayet, A., “Çin Edebiyatında Türklerle İlgili Şiirler”, Türk Kültürü, 31/359, Ankara 1993
• İzgi, Ö., “Kao-Ch’ang (Turfan) Uygurları”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987
• Juten, O., “Uighuristan”, Acta Asiatica, No 34, Tokyo 1978
• Kafalı, M., Çağatay Hanlığı, Ankara 2005
• Karahoca, A., Doğu Türkistan, İstanbul 1960
• Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, Çev. B.Atalay, C. I, 2. Baskı, Ankara 1985
• Kitapçı, Z., Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslamiyet, Konya 2004
• Köprülü, F., Türk Tarih-i Dinisi, Haz. M.Ergun, Ankara 2005
• Kurat, A.N., Rusya Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1987
• Kurulay, O.S., Hudûd el-Alem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007
• Küçük, A-Tümer, G-Küçük, M.A., Dinler Tarihi, 6. Baskı, Ankara 2015
• Ligeti, L., Bilinmeyen İç Asya, Çev. S.Karatay, 2. Baskı, Ankara 1986
• Mackerras, C., “The Uighurs”, Early Inner Asia, Edited by D.Sinor, Cambridge 1990
• Marshall, R., Doğudan Yükselen Güç, Çev. F.Doruker, İstanbul 1996
• Mesudi, Murûc ez-Zeheb, Çev. A.Batur, İstanbul 2004
• Mirza Haydar Duğlat, Tarih-i Reşidî, Çev. O.Karatay, İstanbul 2006
• Moğolların Gizli Tarihi, Çev. A.Temir, 2. Baskı, Ankara 1986
• Nizamü’l-Mülk, Siyaset-nâme, Haz. M.A.Köymen, Ankara 1982
• Nur, R., Türk Tarihi, C. 2, Haz. E.Kılıç, İstanbul 1979
• Onat, A., 5. Asırda Kuzey Çin’de Kurulan Hsia Hun Devleti (M.S. 407-431), Doçentlik Tezi, Ankara 1977
• Ögel, B., Türk Mitolojisi, C. I, Ankara 1971
• Ögel, S., İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984
• Rasonyi, L., Türk Devletinin Batıdaki Varisleri ve İlk MüslümanTürkler, Haz. A. Müderrisoğlu, Ankara 1983
• Reşideddin Fazlullah, Cami’üt-tevarih, Çev. A.Gölpınarlı, İstanbul (tarihsiz)
• Samolin, W., “East Turkistan to the Twelfth Century”, Central Asiatic Journal, IX, The Hague 1964
• Spuler, B., İran Moğolları, Çev. C.Köprülü, 2. Baskı, Ankara 1987
• Şeşen, R., İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara 1985
• Tekin, Ş., “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, 2. Baskı, Ankara 1992
• Temir, A., “Moğol İmparatorluğu ve Devamı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara 1975
• Tezcan, S., “Uygurlar”, Türk Ansiklopedisi, C. 33, Ankara 1984
• Togan, Z.V., “Balasagun”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1993
• Tolmbök, G.N-Özden, D., “Karız Araştırmalarında Yeni Dönem”, Bilim ve Ütopya, Sayı 136, İstanbul 2005
• Turan, O., Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, C. I, İstanbul 1969
• Uygurlar ve Batı Yurttaki Başka Türk Halklarının Kıskaca Tarihi, Çev., U.Seyrani, Urimçi 2000
• Woo, D.C., Juan-Juan’lar, Doktora Tezi, Ankara 1995
• Yıldırım, K., Türk Tarihi İçin Eski Çince-Türkçe Sözlük, İstanbul 2010